رتینوپاتی دیابتی یا مشکلات شبکیه چشم ناشی از دیابت چیست و چطور می‌تواند درمان شود؟

امروزه رتینوپاتی دیابتی اولین عامل ایجاد نابینایی در ایالات متحده است.

diabetic retinopathy عارضه‌ای ناشی از بیماری دیابت شیرین یا همان مرض قند است که در اثر تغییرات ایجاد شده در رگ‌های خونی پرده شبکیه چشم به وجود می‌آید. پرده شبکیه، لایه عصبی پشت چشم است که پیام‌های نوری را درک می‌کند و تصاویر را به مغز می‌فرستد، تغییرات مزبور با آنوریسم‌های میکروسکوپی مویرگ‌ها، خون‌ریزی، ایجاد اگزودا و تشکیل بافت همبندی و رگ‌های جدید در شبکیه مشخص می‌شوند. اگزودا – exudate) عبارت است از مایع حاوی بقایای سلولی و پروتئین زیاد که در اثر التهاب، از رگ‌های خونی خارج می‌شود. وقتی رگ‌های خونی آسیب ببینند، ممکن است مایع یا خون نشت کند یا شاخه‌های عروقی، شکننده و کلاف مانند رشد کند و به تخریب شبکیه بیانجامد. در نتیجه، تصویری که به وسیله شبکیه به مغز ارسال می‌شود تار یا کج و معوج می‌شود.

– رتینوپاتی دیابتی از علل اصلی کاهش دید است و در افرادی که دیابت درمان نشده دارند، احتمال ابتلا به نابینایی، ۲۵ برابر بیشتر از افراد غیر مبتلا به دیابت است

هر چه بیماری دیابت بیشتر طول بکشد احتمال بروز رتینوپاتی دیابتی بیشتر است. ایجاد رتینوپاتی دیابتی ساله‌ا طول می‌کشد ولی به نظر می‌رسد سرانجام تمام بیماران مبتلا به دیابت شیرین دچار آن خواهند شد. تقریبا در ۸۰% افرادی که لااقل از ۱۵ سال قبل مبتلا به دیابت شیرین هستند مقداری آسیب رگ‌های شبکیه وجود دارد.

احتمال ابتلا به رتینوپاتی دیابتی در سنین پایین‌تر، در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ – دیابت نوع جوانان) بیشتر است.

نکته

امروزه با پیشرفت وسایل تشخیصی و درمانی، درصد کوچکی از بیماران دیابتی دچار مشکلات جدی ناشی از کاهش دید می‌شوند، البته به شرطی که به موقع به چشم پزشک مراجعه کنند.

– تمام افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ در خطر ابتلا به رتینوپاتی قرار دارند و در ۴۰ تا ۴۵ درصد آمریکایی‌ها، دیابت شیرین هنگامی تشخیص داده می‌شود که درجاتی از رتینوپاتی ایجاد شده است.

• مراحل رتینوپاتی دیابتی عبارتند از:

مرحله اول: مرحله رتینوپاتی غیر تکثیری – غیر پرولیفراتیو) خفیف یا مرحله رتینوپاتی زمینه‌ای که در آن، رگ‌های کوچک شبکیه دچار صدمه شده‌اند و مایع یا خونی که از آن‌ها نشت می‌کند باعث تورم شبکیه یا ایجاد رسوب‌هایی به نام اگزودا می‌شود، با این که مرحله مزبور معمولاً بر روی دید تأثیر نمی‌گذارد ولی ممکن است بعداً به مراحل شدیدتری که به کاهش دید بیمار می انجامند تبدیل شود. از این رو، این مرحله، علامت هشدار دهنده به شمار می‌آید.

مرحله دوم: مرحله رتینوپاتی غیر تکثیری – غیر پرولیفراتیو) متوسط

مرحله سوم: مرحله رتینوپاتی غیر پرولیفراتیو شدید

مرحله چهارم: مرحله رتینوپاتی تکثیری – پرولیفراتیو) که پیشرفته‌ترین مرحله رتینوپاتی دیابتی است و طی آن، رگ‌های خونی جدید و غیرطبیعی و شکننده در نزدیکی صفحه بینایی – دیسک اپتیک) و / یا لکه زرد ایجاد می‌شوند. این رگ‌ها به آسانی پاره می‌شوند و در داخل زجاجیه، ایجاد خون‌ریزی و فیبروز می‌کنند و در نهایت موجب کنده شدن شبکیه می‌شوند. این مرحله در تمام افراد ایجاد نمی‌شود ولی احتمال بروز آن طی ۵ سال، در افراد مبتلا به مرحله غیرپرولیفراتیو شدیدتر، بیشتر است.

رگ‌های خونی غیرطبیعی ممکن است اطراف مردمک و بر روی عنبیه نیز رشد کنند و با افزایش فشار داخل چشم، بیماری آب سیاه – گلوکوم) ایجاد نمایند.

خونی که نشت می‌کند، باعث کدر شدن زجاجیه و به طور نسبی مانع عبور خون از مردمک به شیکیه می‌شود و در نتیجه، تصاویر تار و در هم خواهند شد.

توجه

رتینوپاتی دیابتی غالباً علایم هشداردهنده ندارد. بنابراین مراجعه حداقل سالی یک بار به چشم پزشک توصیه می‌شود.

– هنگامی که مایع به داخل قسمت مرکزی لکه زرد که مسئول دید واضح و مستقیم به طرف جلو است نشت کند، لکه زرد متورم می‌شود و تاری دید به وجود می‌آید. این تورم – اِدِم) لکه زرد در هر مرحله از رتینوپاتی دیابتی ممکن است بروز کند ولی بیشتر، در مراحل پیشرفته دیده می‌شود. حدود نیمی از افراد مبتلا به رتینوپاتی پرولیفراتیو دچار آدم لکه زرد هم هستند.

– در صورت خون‌ریزی در رتینوپاتی پرولیفراتیو، ابتدا بیمار نقطه‌های شناوری می‌بیند که در این مرحله باید هر چه زودتر به چشم پزشک مراجعه نماید. معمولاً این خون‌ریزی‌ها بیش از یک بار در هنگام خواب شب روی می‌دهد.

گاهی خون‌ریزی بدون درمان، برطرف و بینایی بهتر می‌شود ولی ممکن است عود کند و موجب تاری دید شود.

– رتینوپاتی دیابتی می‌تواند در صورت عدم درمان موجب کاهش دید و حتی نابینایی شود و هر چه زودتر درمان شود احتمال مؤثر بودن آن بیشتر است.

درمان‌های موسوم

• پس از تشخیص بیماری که به وسیله متخصص چشم و با استفاده از دستگاهی به نام افتالموسکوپ که داخل چشم را نشان می‌دهد صورت می‌گیرد درمان آغاز می‌شود. ممکن است برای تعیین نیاز به درمان در زمان فعلی، عکسبرداری رنگی از ته چشم یا آزمایش مخصوصی به نام آنژیوگرافی با فلوئورستین ضرورت داشته باشد. در آنژیوگرافی با فلوئورستین، ماده رنگی فلوئورسئین در داخل رگ تزریق و عکس‌های مخصوصی از چشم گرفته می‌شود. در بسیاری از موارد، درمان ضرورت ندارد ولی باید چشم بیمار به طور مرتب معاینه شود. اما در بعضی موارد برای متوقف نمودن آسیب‌های ناشی از رتینوپاتی دیابتی، درمان باید انجام شود.

– درمان رتینوپاتی پرولیفراتیو، عبارت است از جراحی لیزری که در آن، پرتو قوی لیزر بر روی قسمت آسیب دیده متمرکز می‌شود تا رگ‌های نشت کننده را ببندد. در نتیجه، تورم مرکز دید کم می‌شود. این درمان را «فُتوکواگولاسیون) – photocoagulation می‌نامند. آثار ناشی از لیزر موجب کاهش رشد رگ‌های خونی غیر طبیعی می‌شود و شبکیه را می‌چسباند و مانع جداشدگی آن می‌شود.

– جراحی لیزری در مطب چشم پزشک یا کلینیک چشم پزشکی به شکل سرپایی امکان پذیر است و چنان‌چه در مراحل اولیه رتینوپاتی دیابتی انجام شود می‌تواند فرآیند کاهش دید را کند نماید. و حتی در مراحل پیشرفته رتینوپاتی – مرحله پرولیفراتیو)، جراحی لیزری شانس کاهش شدید دید را کمتر می‌کند.

– کرایوتراپی – سرمادرمانی شبکیه هنگامی انجام می‌شود که زجاجیه در اثر وجود خون کدر شده باشد. در این موارد نمی‌توان تا وقتی خون جذب نشده جراحی لیزری انجام داد. سرمادرمانی می‌تواند با منجمد کردن شبکیه به کوچک شدن رگ‌های خونی غیرطبیعی کمک نماید.

– برداشتن زجاجیه – ویترکتومی) در رتینوپاتی پرولیفراتیو پیشرفته انجام می‌شود و چشم پزشک طی انجام این جراحی میکروسکوپی در اتاق عمل، زجاجیه پر شده از خون را برمی‌دارد و به جای آن ماده شفافی را جایگزین می‌کند.

• رمیم شبکیه: اگر بافت تخریب شده منجر به جداشدگی شبکیه از پشت چشم شود، کاهش دید شدید یا کوری بروز می‌کند، مگر اینکه جراحی چسباندن شبکیه به موقع و با موفقیت انجام شود.
• علی رغم درمان‌های مزبور، قند و فشار خون بیمار باید به طور مرتب، کنترل و در سطح طبیعی حفظ شود و بیمار نباید سیگار بکشد

– بیمار مبتلا به دیابت باید هر چند وقت یک بار به چشم پزشک مراجعه کند؟

– بیماران دیابتی باید حداقل سالی یک بار به وسیله چشم پزشک مراجعه کنند و در صورت ایجاد رتینوپاتی دیابتی، معاینات بیشتر به وسیله چشم پزشک با فواصل زمانی کمتر توصیه می‌شود. با کنترل دقیق چشم پزشکی، می‌توان درمان را پیش از بروز صدمه بینایی آغاز کرد.

– آیا فرد مبتلا به رتینوپاتی دیابتی می‌تواند به فعالیت‌های فیزیکی ادامه دهد؟

– معمولاً انجام فعالیت‌های فیزیکی برای بیماران مبتلا به رتینوپاتی دیابتی منعی ندارد ولی در مرحله رتینوپاتی پرولیفراتیو، کاهش محدودیت این فعالیت‌ها توصیه می‌شود.