سل ریه چه علایم و نشانه‌هایی دارد و شیوه‌های درمانی آن چیست؟
– بیماری سل (tuberculosis) یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های شناخته‌شده انسانی است و در سراسر جهان از علل شایع مرگ به شمار می‌آید.
– بیماری سل در اثر میکروبی به نام میکوباکتریوم توبرکولوزیس (Mycobacterium tuberculosis) که نوعی باکتری ظریف و استوانه‌ای شکل هوازی بدون اسپور است ایجاد می‌شود.
– بیماری سل معمولاً ریه را گرفتار می‌کند، ولی ممکن است در یک سوم موارد، سایر اعضای بدن مانند غدد لنفاوی، پرده جنب، حنجره، حلق، اپیگلوت، دستگاه ادراری تناسلی، استخوان، مننژ و دستگاه عصبی مرکزی، دستگاه گوارش، پریکارد (پرده دور قلب) شبکیه چشم یا تمام کره چشم، گوش میانی و پوست دچار سل شوند. نوع دیگری از سل وجود دارد که در اثر انتشار باسیل‌های سل از طریق خون روی می‌دهد و سل ارزنی یا منتشر نامیده‌می‌شود.
در سال 2005 بیش از 5 میلیون مورد جدید سل (اعم از سل ریوی یا سل خارج ریوی) به سازمان بهداشت جهانی (WHO) گزارش شد که بیش از 90% آنها به کشورهای در حال توسعه تعلق داشته‌است و به نظر می‌رسد این آمار، تنها 60% موار تخمین زده شده سل را شامل می‌شود.
– در اواخر دهه 1980 و اوایل دهه 1990 تعداد موارد گزارش شده سل در کشورهای صنعتی افزایش یافت که این افزایش تا حدود زیادی ناشی از مهاجرت افراد از مناطق دارای میزان بالای بروز سل؛ عفونت با ویروس ایدز؛ مشکلات اجتماعی (مانند افزایش فقر، بی‌خانمانی و سوء مصرف داروها)، و برچیده‌شدن خدمات درمانی سل است.
– در طول چند سال اخیر، تعداد موارد گزارش شده بیماری سل در کشورهای صنعتی کاهش یافته یا تثبیت شده‌است.
– بیماری سل، نوعی عفونت میکروبی مزمن و درازمدت است که ممکن است از طریق استنشاق قطرات ریزی که به وسیله سرفه یا عطسه فرد مبتلا در هوا پخش شده انتقال یابد.
– علایم سل ریوی در ابتدا عبارتند از: تب و عرق شبانه، کاهش وزن، بی اشتهایی، احساس کسالت عمومی و ضعف، در اکثر موارد سرفه ایجاد می‌شود که اغلب در ابتدا بدون خلط است و ممکن است بعداً دارای خلط چرکی و گاهی خونی شود. در بعضی موارد، خلط خونی شدید در نتیجه پاره شدن یک رگ متسع واقع در یک حفره ریوی ایجاد می‌شود. احسس درد در قفسه سینه، گاهی در اثر ایجاد ضایعات پارانشیمی زیر پرده جنب وجود دارد. گسترش بیماری می‌تواند منجر به تنگی نفس شود.
درمان‌های مرسوم
– پس از تشخیص بیماری که به وسیله پزشک و با استفاده از معاینه، توجه به تاریخچه، شرح حال و وضعیت بیمار، رادیوگرافی قفسه سینه، رنگ‌آمیزی و کشت خلط، روش‌های سرولوژیک و برخی آزمایش‌های دیگر صورت می‌گیرد، درمان آغاز می‌شود. با انجام تست پوستی سل (تست توبرکولین یا PDD) می‌توان فهمید که آیا فرد تا کنون به میکروب سل آلوده شده است یا نه؟
در این آزمایش مقدار کمی از مشتقات پروتئین خالص شده سل به داخل پوست تزریق می‌شود. اگر فرد به میکروب سل آلوده شده‌باشد، این تزریق، طی 48 تا 72 ساعت واکنشی در پوست ایجاد می‌کند که به شکل سفتی مشاهده و لمس می‌شود.
– معمولاً سل با درمان متشکل از چند آنتی بیوتیک مخصوص (شامل ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید، اتامبوتول) تحت رمان قرار می‌گیرد.
معمولاً بهبود علایم، 2 تا 3 هفته پس از شروع درمان روی می‌دهد و به دنبال آن، بهبود علایم رادیولوژیک قفسه سینه هم دیده‌می‌شود. درمان دارویی موفقیت‌آمیز سل ممکن است 6 تا 12 ماه طول بکشد.
توجه
داروهای ضدسل از عوارض سمی و خطرناک برخوردار هستند و حتماً باید تحت نظر پزشک مورد استفاده قرار بگیرند.
پیشگیری
- بهترین راه پیشگیری از سل، تشخیص سریع و جداکردن فرد مبتلا به بیماری از سایرین و شروع درمان مناسب آنتی‌بیوتیکی است. بیمار باید تا وقتی که دیگر باکتری سل دفع نکند و به طور کامل علاج شود، آنتی‌بیوتیک دریافت نماید.
- روش‌های تکمیلی پیشگیری عبارتند از: تزریق واکسن سل (واکسن BCG) و درمان افرادی که مبتلا به عفونت سل نهفته هستند و از نظر ابتلا به بیماری سل فعال پرخطر محسوب می‌شوند.
چگونه می‌توان از بروز سل در فردی که به تازگی با بیمار مبتلا به سل تماس داشته‌است پیشگیری کرد؟
– چنانچه تست پوستی توبرکولین (سل) در فردی مثبت باشد (به شرطی که این مثبت بودن ناشی از واکسیناسیون BCG نباشد) و به ویژه در صورتی که این فرد به تازگی با بیمار مبتلا به سل تماس نزدیک داشته‌باشد باید به مدت 9 ماه داروی ایزونیازید مصرف کند. ممکن است این دارو به وسیله پزشک معالج برای سایر افراد خانواده فردی که اخیراً با بیمار مبتلا به سل تماس نزدیک داشته نیز تجویز شود.
آیا زنان باردار می‌توانند برای درمان سل از آنتی‌بیوتیک‌های مخصوص آن استفاده کنند؟
بله. رژیم درمانی آنتی‌بیوتیکی انتخابی سل در زنان باردار از 2 ماه درمان با ایزونیازید، ریفامپین و اتامبوتول و سپس 7 ماه درمان با ایزونیازید و ریفامپین تشکیل می‌شود.
