سنگ‌های صفراوی چرا ایجاد می‌شوند؟ چه علایمی دارند و چطور درمان می‌شوند؟

سنگ‌های صفراوی توده‌های سختی هستند که در اثر سخت شدن مایع ذخیره شده در کیسه‌صفرا و تبدیل آن به قطعات شبیه به سنگ ایجاد می‌شوند. مایع مزبور، (صفرا) نام دارد که به هضم چربی‌ها کمک می‌کند و حاوی کلسترول، رنگدانه‌ها و املاح است. اکثر سنگ‌های صفراوی از مخلوطی از کلسترول و رنگدانه‌ها تشکیل می‌شوند. معمولاً سنگ‌های کلسترولی، زرد مایل به سبز هستند و 80% سنگ‌های صفراوی از این نوع است. سنگ‌های پیگمانی، گوچک و تیره‌اند و از بیلی‌روبین تشکیل می‌شوند. سنگ‌های صفراوی ممکن است به کوچکی یک دانه شن یا به بزرگی توپ گلف باشند.

ممکن است تعداد سنگ‌های صفراوی از یک سنگ بزرگ تا صدها سنگ کوچک متغیر باشد.

عوامل زمینه ساز ایجاد سنگ صفراوی عبارتند از:

افزایش وزن، حاملگی، دیابت شیرین، مصرف مداوم غذاهای پرچرب، عوامل ژنتیکی و بعضی اختلالات خونی

عوامل برانگیزاننده عبارتند از: بروز تغییر در مفاصل مهره‌ای و وجود نقاط برانگیزاننده در عضلات شکم

توجه

چنانچه هر یک از نشانه‌های سنگ صفراوی در شما وجود دارد بدون تاخیر به پزشک مراجعه کنید.

احتمال ایجاد سنگ‌های صفراوی در زنان 20 تا 60 ساله دو برابر مردان است.

علایم وجود سنگ‌های صفراوی که به «حمله سنگ صفراوی» معروف است عبارتند از: درد قسمت بالای شکم که به شکل یکنواخت احساس می‌شود و به سرعت افزایش می‌یابد و از 30 دقیقه تا چند ساعت افزایش می‌یابد و از 30 دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد؛ درد بین دو کتف؛ درد زیر شانه راست و تهوع و استفراغ.

اغلب حمله سنگ صفراوی به دنبال انقباض کیسه‌صفرا در اثر خوردن غذای چرب ایجاد می‌شود و ممکن است در طول شب روی دهد.

سایر علایم سنگ‌های صفراوی عبارتند از:

نفخ شکم، عدم تحمل عود کننده نسبت به غذاها چرب، درد قولنجی (کولیک)، آروغ زدن و سوءهاضمه

در بعضی موارد، سنگ‌های صفراوی علایمی ایجد نمی‌کنند.

در بسیاری از مارد، دلیل آشکاری برای تشکیل سنگ صفراوی وجود ندارد. با این حال، سنگ‌های کلسترولی در افراد دارای وزن بسیار زیاد و افرادی که چربی حیوانی زیادی مصرف می‌کنند بیشتر ایجاد می‌شوند. احتمال ایجاد سنگ‌های صفراوی در بالای 60 سالگی بیش از سنین پائین‌تر است.

سنگ‌های رنگدانه‌ای (پیگمانی) اغلب در موارد تخریب بیش از حد گلبول‌های قرمز (مثلاً در بعضی اختلالات خونی ارثی) ایجاد می‌شوند.

چنانچه سنگ صفراوی مجاری انتقال دهنده صفرا از کیسه‌صفرا به روده را مسدود کند، نشانه‌های بیماری آغاز می‌شود.

توجه

علایم هشداردهنده وجود اختلال جدی در سنگ‌های صفراوی عبارتند از: تب، زردی (یرقان) و درد پایدار.

درمان‌های مرسوم

ابتدا پزشک، در صورت مشکوک بودن به وجود سنگ صفراوی، با استفاده از سونوگرافی مجاری صفراوی، سی.تی.اسکن، ام.آر.آی، کوله سینتی‌گرافی (HIDA scan)، کولانژیوپانکراتوگرافی آندوسکوپیک معکوس (ERCP) و آزمایش خون (برای تشخیص وجود علایم عفونت، انسداد، التهاب لوزالمعده یا یرقان به تشخیص بیماری می‌پرداز و سپس درمان را آغاز می‌کند.

یکی از روش‌های تشخیصی، نوعی رادیوگرافی رنگی است که به وسیله آن می‌توان کیسه‌صفرا و سنگ (های) درون آن را مشاهده کرد. در تصویر بالا که نمونه‌ای از این نوع رادیوگرافی را نشان می‌دهد، سنگ‌های صفراوی، به شکل توده‌های قرمزرنگی در مرکز تصویر مشاهده می‌شوند.

علایم سنگ صفراوی به علایم حمله قلبی، آپاندیسیت، زخم معده یا اثنی‌عشر، سندرم رودهٔ تحریک‌پذیر، التهاب لوزالمعده و هپتیت شباهت دارد.

سنگ‌های صفراوی در داخل کیسه‌صفرا تشکیل می‌شوند ولی ممکن است از آنجا به داخل مجرای سیستیک حرکت کنند و یا به داخل مجرای صفراوی مشترک و سپس به روده کوچک بروند. چنانچه سنگ‌ها در یک مجرا گیر کنند موجب بروز درد شدید قسمت بالای شکم و تهوع می‌شوند.

سنگ‌هایی که موجب بروز علایم نشده‌اند و وجودشان به طور اتفاقی در جریان انجام آزمایش‌های دیگر به اثبات رسیده است به درمان نیاز ندارند.

اگر سنگ‌های صفراوی موجب بروز علایم شده باشند ممکن است برداشتن کیسه‌صفرا (عمل جراحی کوله سیستکتومی) توصیه شود. این عمل ممکن است به شکل سنتی و یا به طور شایع‌تر، با استفاده از لاپاروسکوپی (و با ایاد یک سوراخ کوچک بر روی محل) انجام شود.

لاپاروسکوپی عبارت است از معاینه شکم با دستگاهی مشابه اندوسکوپ که با وارد کردن لوله آن به درون حفره صفاتی می‌توان داخل شکم را معاینه نمود.

می‌توان از امواج شوک برای شکستن سنگ‌های صفراوی استفاده کرد به این روش سنگ‌شکنی با امواج شوک (Shockwave lithotripsy) گفته می‌شود. این روش بیشتر در بیمارانی که جراحی برای آنها خطرناک است به کار می‌رود و در آن از امواج ماوراء صوت (اولتراسوند) برای خردکردن سنگ‌ها استفاده می‌شود و در نتیجه، با فراهم آمدن امکان عبور قطعات ایجاد شده سنگ، از مجاری صفراوی به داخل روده، بیماری برطرف می‌شود.

گاهی از داروهایی مانند (Actigall) ursodeoxcholic acid برای حل کردن سنگ‌های صفراوی استفاده می‌شود ولی این درمان به چند ماه یا حتی چند سال وقت نیاز دارد و به‌ندرت به‌کار می‌رود.

ممکن است برای درمان سنگ‌های واقع در مجرای صفراوی از روشی موسوم به کولانژیوپانکراتوگرافی آندوسکوپیک معکوس (endoscopic retrograde cholangio pancreatography؛ ERCP) استفاده شود که در آن، لوله قابل انعطاف مخصوصی را از مری به پایین منتل می‌کنند تا بتوانند مجاری صفرای را مشاهده نمایند.

 احتیاط

جرای و سایر روش‌های درمانی سنگ کیسهٔ صفرا ممکن است خطراتی را به همراه داشته باشد. در این‌باره با پزشک مشوره کنید.

درمان تغذیه‌ای

چاقی از عوامل تشکیل سنگ صفراوی است و احتمال بروز این سنگ‌ها در زنان چاق 7 بار بیش از زنان با وزن طبیعی است.

کم‌کردن وزن به کاهش خطر بروز سنگ صفرا کمک می‌کند. با این حال کاهش وزن سریع و شدید، خطر ایجاد سنگ صفراوی را افزایش می‌دهد. سایر عوامل خطر تشکیل سنگ صفراویدر طول کاهش وزن عبارتند از رعایت رژیم‌های غذایی پر تری‌گلیسیرین. کاهس وزن آهسته و یکنواخت به کاهش خطر بروز سنگ‌های صفراوی در درازمدت کمک می‌کند.

به طور کلی، رژیم غذایی باید حاوی فیبر زیاد باشد زیرا با این کارخطر تشکیل سنگ‌های صفراوی کاهس می‌یابد. رژیم پرکربوهیدرات (شامل قند، نان سفید و برنج سفید) خطر تشکیل سنگ‌های صفراوی را افزایش می‌دهد. کربوهیدارت‌های تصفیه شده ممکن است موجب افزایش تولید کلسترول در کبد شوند که این افزایش موجب زیاد شدن مقدار کلسترول در کیسه‌صفرا و در نتیجه، ازدیااد خطر بروز سنگ کیسه‌صفرا می‌شود. بنابراین بهترین رژیم غذایی برای جلوگیری از ایجاد سنگ صفراوی، رعایت رژیم‌های غذایی حاوی نان ساخته شده از آرد سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، دانه‌های گیاهی، میوه‌ها و سبزیجات است. البته باید دانست که وجود چربی در رژیم غذایی تخلیه کیسه‌صفرا را تحریک می‌کند و این موقوع به جریان یافتن صفرا و کاهش خطر تشکیل سنگ صفرا کمک می‌نماید. شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه رژیم غذایی حاوی چربی نباتی زیاد عامل خطر تشکیل سنگ صفرای و روغن ماهی (اسیدهای چرب امگا-3) عامل بازدارنده این خطر هستند. ویتامین C از نظر تئوری می‌تواند به پیشگیری از ایجاد سنگ‌های صفراوی کمک کند. این ویتامین به تبدیل کلسترول به اسیدهایصفراوی که در هضم چربی در بدن نقش دارد کمک می‌کند. ویتامین C تشکیل اسید صفراوی را به شکلی تغییر می‌د هد که می‌توان انتظار داشت موجب کاهش تشکیل سنگ‌های صفراوی گلسترولی شود.

فسفاتیدیل کولین (از فرآوره‌های خالص شده لسیتین) یکی از اجزای صفرا است که به جلوگیری از تشکیل سنگ‌های صفراوی کمک می‌کند. کمبود شدید این ماده خطر تشکیل این سنگ‌ها را افزایش می‌دهد و مصرف روزانه آن می‌تواند باعث پیشگیری از ایجاد سنگ‌های صفراوی شود.

احتیاط

قبل از مصر ویتامین C همراه با آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروی ضد انعقاد خون وارفارین، با پزشک مشور کنید. ویتامین C می‌تواند اثر این داروها را افزایش دهد.

هومیوپاتی

چندین داروی هومیوپاتی، از جمله chelidonium، Berberis Vulgaris، calcarea، Lycopodium، carbonica majus را در جلوگیری از تشکیل سنگ موثر دانسته‌اند.

توجه

اگر هر یک از علایم زیر، توام با علایم سنگ صفراوی در شما وجود دارد فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• لرز
• تب خفیف
• زرد رنگ بودن پوست ی صلبیه (سفیدی) چشم
• تغییر رنگ مدفوع به رنگ شبیه خاک‌رس

گیاه‌درمانی غربی

چندین داروی گیاهی را برای بهبود جریان صفرا موثر دانسته‌اند ولی چنانچه وضعیت سلامتی عمومی صفرا نامناسب و سنگ‌های صفراوی بزرگ و یا برای مدت طولانی در محل حضور داشته باشند، درمان جراحی بهترین درمان به شمار می‌آید.

درمان گیاهی هنگامی بهترین تاثیر را دارد که در زمانی که اسکن‌ها وجود تعداد کمی سنگ‌های کوچک را نشان می‌دهند آغاز شود.

کارآزمایی بالینی تخصصی درباره گیاه‌درمانی‌غربی در سنگ‌های صفراوی وجود ندارد با این حال، بسیاری از ترکیبات گیاهی را محرک مستقیم تولید صفرا به وسیله کبد دانسته‌اند.

احتیاط

داروهای گیاهی را حتماً تحت نظر متخصص گیاه‌درمانی مصرف نمایید.

بعضی از گیاهان مورد استفاده در سنگ‌های صفراوی عبارتند از: مامیران، کنگرفرنگی شیری، نعناع و زردچوبه.

طب سوزنی

به‌نظر می‌رسد طب سوزنی از طریق متسع کردن مجرای صفراوی مشترک و منقبض کردن همزمان کیسه‌صفرا به پاکسازی سنگ‌های صفراوی کمک می‌کند. اسکن اولتراسون به عمل آمده در افراد مبتلا به سنگ‌های صفراوی که تحت درمان با طب سوزنی قرار گرفته‌اند نشان می‌دهد که در 7 تا 10 د رصد این افراد سنگ‌ها به طور کامل پاکسازی شده‌اند و در 15% دیگر، تعداد سنگ‌ها به طور چشمگیر کاهش یافته است.

درمان با استفاده از کار بر روی بدن

متخصصان استئوپاتی معتقدند که بهبود عملکرد کیسه‌صفرا، شامل کاهش درد و ناراحتی ناشی از آن (قبل و بعد از جراحی) از طریق دستکاری مناسب مهره‌ها به وسیله آنان قابل دستیابی است. برطبق یک فرضیه، میان عملکرد کیسه‌صفرا و وضعیت قسمت میانی مهره‌های پشتی (بخشی از مهره‌ها که در ناحیه قفسه سینه واقع است) ارتباط وجود دارد. این قسمت از مهره‌ها همان بخشی است که اعصاب کیسه‌صفرا از نخاع محل مزبور تامین می‌شود.

متخصصان استئوپاتی و کایروپراکتیک تصور می‌کنند که اختلال عملکرد کیسه‌صفرا با تغییرات مفاصل مهره‌ها ارتباط دارد و علت آن، پسخوراند (فیدبک) منفی از عضو دچار مشکل به بافت‌های داخل و اطراف ریشه عصب خارج شده از مهره است.

درد وابسته به نقاط برانگیزاننده فعال واقع در عضلات شکم می‌تواند نشانه‌های درد ناحیه کیسه‌صفرا در هنگام وجود سنگ‌های صفراوی را تقلی کند. اغلب با غیر فعال کردن این نقاط می‌توان درد ناشی از سنگ‌های صفراوی را کاهش داد. غالباً امکان تسکین درد با استفاده از طب سوزنی، وارد آوردن فشار با دست و کشش، به وسیله متخصصات استئوپاتی، ماساژ درمانی و بعضی از فیزیوتراپیست‌ها و متخصصان کایروپراکتیک وجوددارد.

نکته

در افراد مبتلا به دیابت، احتمال ابتلا به سنگ‌های صفراوی به دلیل بالابودن مقدار تری‌گلیسیرید افزایش می‌یابد.

آیا وجود کیسه‌صفرا برای بدن ضروری است؟

بله البته انسان می‌تواند بدو کیسه‌صفرا زندگی کند و به دنبال برداشتن آن از راه مجاری کبدی به مجرای صفراوی مشترک و از آنجا بدون ذخیره شدن در کیسه‌صفرا به روده کوچک می‌رود. ولی در اثر ذخیره نشدن صفرا در کیسه‌صفرا جریان آن به روده باریک در دفعات بیشتری صورت می‌گیرد و در نتیجه تقریباً 1% افراد در اثر نداشتن کیسه‌صفرا دچار اسهال می‌شوند.