فیبرومیالژی چیست و چه علایمی دارد؟ راه‌های تشخیص و درمان آن
فیبرومیالژی (fibromyalgia) که سابقاً به آن فیبروزیت (fibrositis) گفته می‌شد نوعی روماتیسم مزمن است (روماتیسم به اختلال دردناک عضلات، رباط‌ها و سایر بافت‌های نرم گفته می‌شود). فیبرومیالژی با درد منتشر بدن، خستگی و اختلال خواب مشخص می‌شود و بیماری شایع و ناتوان‌کننده‌ای است. معمولا علایم فیبرومیالژی به آهستگی، طی هفته ها بروز می‌کند. این علایم عبارتند از: درد مداوم بافت همبند که تقریباً در هر قسمت از بدن احساس می‌شود؛ احساس خستگی، اختلال خواب و/یاعدم رفع خستگی پس از برخواستن از خواب؛ همراهی بیماری با سایر اختلالات (به ویژه میگرن، سندرم روده تحریک پذیر، افسردگی و اضطراب) در بسیاری از موارد؛ و وجود حساسیت در هنگام فشاردادن ۱۱ نقطه (یا بیشتر) از ۱۸ نقطه حساس (تصویر پایین). تشخیص پزشکی فیبرومیالژی به وجود نقاط حساس محل‌های خاصی از بدن بستگی دارد. این نقاط در ۹ ناحیه قرینه بدن (در مجموع، ۱۸ ناحیه) قرار گرفته اند که عبارتند از:
۱-استخوان جناغ سینه؛ ۲- حاشیه خارجی ساعدها کاملا در زیر آرنج‌ها؛ ۳-بالای لگن (بالای مفصل ران)؛ ۴- بالشتک چربی واقع در بالای زانوها؛ ۵- قاعده جمجمه؛ ۶- قاعده گردن؛ ۷-استخوان‌های کتف؛ ۸- بالای شانه‌ها، ۹- سطح خارجی ران‌ها. برای آنکه شخصی مبتلا به فیبرومیالژی تشخیص داده شود برحسب تعریف، حتماً باید حداقل ۱۱ نقطه از این ۱۸ نقطه، حساس و دردناک باشد. تشخیص این بیماری دشوار است زیرا حساسیت ممکن است از روزی تاروز دیگر تغییر کند.
نکته:
علایم فیبرومیالژی در صورت افزایش میزان استرس تشدید می‌شود.
- عوامل مستعدکننده فیبرومیالژی عبارتند از: سوء استفاده جسمی، جنسی یا روانی؛ استرس؛ محرومیت از خواب؛ وجود بیماری دیگر (مانند آرتریت روماتویید، و لوپوس یا کم کاری تیرویید)؛ حساس بودن به حلال‌های رنگ و سایر مواد شیمیایی؛ حساس بودن به پاک کننده‌های فلزات سنگین، سیلیکون.
- عوامل برانگیزاننده فیبرومیالژی عبارتند از: آسیب دیدگی، یا جراحی بزرگ؛ عفونت (میکروبی یا ویروسی).
- در یک مورد مطالعه مشخص شد حدود ۱۵ درصد از بیماران مبتلا به فیبرومیالژی، سابقه یک آسیب دیدگی ناشی از ضربه، مانند ضربه شلاقی گردن به دنبال تصادف رانندگی را داشته‌اند.
- در افراد مبتلا به فیبرومیالژی، مواردی دیده می‌شود که میتواند به تشخیص علت‌زمینه‌ای بیماری کمک کند. در یک فرضیه، بر طریقه رفتار مغز با سیگنال‌های درد تمرکز شده است: کاهش میزان سروتونین موجب عدم تعادل در ماده شیمیایی P می‌شود و در نتیجه، مغز زودتر از معمول به درد واکنش نشان می‌دهد. سروتونین همچنین در تنظیم نحوه خواب و خلق و خوی فرد نقش دارد. مطالعات دیگر، وجود ناهنجاری‌های متابولیسم عضلات را نشان داده است. وجود «نقاط حساس» در مناطقی از عضلات، به ویژه در قاعده جمجمه و نزدیک استخوان‌های کتف، تنها به فیبرومیالژی اختصاص ندارد و ممکن است این نقاط در سندرم خستگی مزمن و بعضی اختلالات دیگر نیز یافت شوند. به هر حال، تشخیص بیماری فیبرومیالژی به وجود تعداد زیادی از این نقاط در نواحی خاص بستگی دارد.
فرد مبتلا به فیبرومیالژی چگونه میتواند به کاهش درد خود کمک کند؟
- با مصرف داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه (مثل استامینوفن).
- با تمرین آرام سازی و مراقبه (مدیتیشن)
- با انجام ورزش
درمان های مرسوم:
- پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک بر اساس علایم بیماری و معاینه و در صورت لزوم، انجام آزمایش خون به منظور تعیین عامل زمینه‌ای بیماری، درمان آغاز می‌شود. انجام ورزش منظم، مصرف مسکن (البته نه به صورت مداوم)، و بعضی داروهای ضدافسردگی (مثل آمی تریپتیلین) به مقدار کم برای بهبود خواب و کاهش درد، به وسیله پزشک توصیه می‌شود.
احتیاط:
داروهای مورد استفاده در فیبرومیالژی ممکن است عوارض جانبی ایجادکنند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.
درمان تغذیه ای:
و در دردهای عضلانی مقاوم ناشی از التهاب، مصرف مکمل اسیدهای چرب امگا ۔ ۳ میتواند مؤثر واقع شود. خوردن زیاد اسیدهای چرب امگا ۔ ۶ (موجود در روغن نباتی و فست فودها) و فقدان نسبی اسیدهای چرب امگا ۔ ۳ EPA و DHA موجب درد و التهاب می‌شود.
مطالعات نشان داده‌اند که مکمل‌های اسید چرب امگا 3-فرایند التهابی و درد بدن را کاهش می‌دهند. اسیدهای چرب امگا ۔ ۳ در بعضی آجیل‌ها و دانه‌ها، به ویژه‌گردو، دانه‌کتان، و ماهی‌های چرب ) مثل ماکرل، سالمون و ساردین(یافت می‌شود.
وجود اسید آمینه تریپتوفان برای آزاد شدن بتا- اندورفین که یکی از ترکیبات طبیعی ضد درد بدن است ضرورت دارد. وجود اسید آمینه مزبور برای تولید سروتونین) نوعی، ماده شیمیایی مغز که حساسیت به دردرا کاهش می‌دهد (لازم است. مطالعات نشان داده اند که مکمل‌های تریپتوفان می‌توانند آستانه درد بدن را افزایش و حساسیت به درد را کاهش دهند. تریپتوفان در گوشت، توفو) پنیر سویا (، بادام زمینی، بادام، تخمه کدو، دانه کنجد و تاهینی) نوعی خمیر ساخته شده از دانه کنجد) یافت می‌شود. مکمل تریپتوفان در بسیاری از کشورها پیدا نمی‌شود ولی به جای آن می‌توان از ۵- هیدروکسی تریپتوفان (HT-5) که ماده ای است که تریپتوفان قبل از تبدیل به سروتونین، تبدیل به آن می‌شود استفاده کرد. مطالعات نشان داده اند که ممکن است مقدار سروتونین خون افراد
مبتلا به فیبرومیالژی‌کمتر ازطبیعی باشد. در این افراد مصرف روزانه مکمل 5-HT بعضی از علایم فیبرومیالژی را کاهش می‌دهد
- حتی کودکان (از 8 سالگی به بالا) هم دچار فیبرومیالژی می‌شوند.
- در بعضی افراد مبتلا به فیبرومیالژی، کمبود منیزیم دیده می‌شود. منیزیم در ترکیب با اسید مالیک میتواند علایم فیبرومیالژی را کاهش دهد.
احتیاط:
پیش از مصرف اسیدهای چرب امگا یا روغن ماهی، همراه با داروی وارفارین؛ یا مصرف HT-5 همراه با داروهای زولپیدم، ونلافاکسین، فلوگزتین، فلووکسامین، سوماتریپتان یا پاروکستین با پزشک مشورت نمایید.
هومیوپاتی:
شواهد کاملا قوی بالینی در زمینه مؤثربودن هومیوپاتی در فیبرومیالژی وجود دارد.
سندرم ساق پای بی‌قرار (restless – legs – syndrome -; RLS) در ۵۰ درصد مبتلایان به فیبرومیالژی روی می‌دهد.
متداول ترین داروی هومیوپاتی مورد استفاده در فیبرومیالژی،Rhus toxicodendron است و از داروهای دیگر مانند Causticum, Ignatia. Calcarea Carbonica نیز استفاده می‌شود.
بهداشت محیط:
بعضی عوامل محیطی برانگیزاننده درد مداوم یا فیبرومیالژی عبارتند از حلال های رنگ و سایر مواد شیمیایی، پاک کننده‌ها، فلزات سنگین و سیلیکون که باید افراد مبتلا به این بیماری‌ها تا حد امکان از تماس با مواد مزبور خودداری نمایند
- بعضی افراد به ویژه به بعضی مواد شیمیایی محیطی حساس‌اند یا استعداد ژنتیکی خاصی دارند که موجب می‌شود به مواد شیمیایی واکنش نشان دهند و دچار علایم فیبرومیالژی یا سایر سندرم‌ها مرتبط با آن شوند وازجمله این واکنش‌ها می‌توان بروز برخی علایم عمومی به دنبال تماس با ترکیبات مختلف موجود در ساختمان‌های جدید را نام برد. اگر چه در این مورد، عامل واحدی مشخص نشده، به نظر می‌رسد بدن بعضی افراد نسبت به آزاد شدن برخی ترکیبات از موادی که در ساختن بناهای مسکونی یا اداری به کار می‌رود واکنش نشان می‌دهد و این وضعیت میتواند موجب فیبرومیالژی، سر درد، آسم، واکنش‌های پوستی (شامل التهاب پوست یا درماتیت) شود.
- در بعضی خانم‌هایی که از ایمپلنت‌های سیلیکونی پستان استفاده می‌کنند علایم شبیه به سندرم خستگی مزمن یا فیبرومیالژی ایجاد می‌شود، ولی برخی محققان به ارتباطی میان استفاده از ایمپلنت های مزبور و سندرم خستگی مزمن و یا فیبرومیالژی دست نیافته‌اند.
- مصرف مکمل های ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم، چای سبز یا کاروتنوئیدهای مخلوط می‌توانند فرایند سم زدایی درکبد یا عملکرد روده‌ها را بهبود بخشد و از این طریق، مشکلات بهداشتی مزمن مثل فیبرومیالژی را به خصوص چنان چه احتمال داده می‌شود این بیماری ناشی از محیط باشد برطرف کند.
درمان با استفاده از کار بر روی بدن:
از کایروپراکتیک، استئوپاتی و فیزیوتراپی برای طبیعی ساختن مناطقی از مهره‌ها که منجر به بروز درد می‌شوند و برداشتن نقاط برانگیزاننده فاسیایی‌عضلانی مرتبط با درد و توان بخشی عضلات به دنبال استفاده ناصحیح از آنها استفاده می شود.
آب درمانی (هیدروتراپی)، از جمله استفاده از وان های آب دریا در بالنوتراپی در بعضی از افراد مبتلا به فیبرومیالژی مؤثر واقع می شود.
ورزش های هوازی:
انجام بعضی از ورزش های ملایم، مانند پیاده روی، دوچرخه سواری یا شنا برای مدت 2۰ دقیقه در هرروز و حد اقل ۳ بار در هفته به بهبود فیبرومیالژی کمک می‌کند.
احتیاط:
ترمیم بافتنی در فیبرومیالژی به آهستگی صورت می‌گیرد، از این رو، دست درمانی باید به آرامی و به طور متعادل صورت گیردتا از بروز واکنش‌های شدید، افزایش درد و تأخیر در بهبود بیمار جلوگیری شود. از آشنا بودن فیزیوتراپیست خود با روش دست درمانی فیبرومیالژی اطمینان حاصل کنید.
بازآموزی تنفس:
- تجارب بالینی نشان می‌دهد که افراد مبتلا به فیبرومیالژی، الگوهای تنفسی غیر طبیعی دارند و با قسمت فوقانی قفسه سینه و به شکل سریع تنفس می‌کشند و اغلب احساس اضطراب می‌کنند. گاهی اضطراب و اختلالات الگوی تنفسی، واکنش نسبت به درد است و در نتیجه، علت واقعی ناراحتی بیمار به شمار نمی‌آید ولی عامل بروز علایم ثانویه و اضافی فیبرو میالژی است.
باز آموزی تنفس در این موارد می تواند به کاهش اضطراب و تسکین درد کمک کند. به ویژه اگر با دست درمانی مناسب به منظور آرام سازی و طبیعی نمودن ساختمان های تنفسی همراه شود.
طب سوزنی:
طب سوزنی میتواند کاهش چشمگیری در درد بیماران مبتلا به فیبرومیالژی ایجاد نماید. ممکن است طب سوزنی درد را به طور فوری تسکین دهد ولی از آنجا که فیبرومیالژی یک بیماری مزمن است باید درمان با طب سوزنی را تکرار نمود. چنان‌چه پس از ۶ جلسه درمان با طب سوزنی مؤثر نبود نباید آن را ادامه داد.
درمان های روان – تنی:
- تحقیقات به عمل آمده قویاً نشان می‌دهد که درمان های روان – تنی، همراه با ورزش منظم به تسکین درد فیبرومیالژی مزمن کمک می‌کند. این درمان ها شامل مراقبه (مدیتیشن) یا باز آموزی تنفس (در منزل یا به کمک متخصص، یا هر دو) می شود.
- ورزش های با شدت متوسط/ زیاد از درمان های روان – تنی اثر بیشتری دارد.
- درمان های روان – تنی چنان چه توام با ورزش و یا مصرف داروهای ضد افسردگی صورت بگیرند می‌توانند موجب بهبود فیبرومیالژی شود.
- مجسم سازی هدایت شده (متمرکز نمودن ذهن بر یک موضوع یا منظره دل انگیز) به تسکین درد فیبرومیالژی کمک می‌کند.
فرق فیبرومیالژی با آرتریت چیست؟
- در نواحی مجاور مفصل وجود دارد و نه در خود مفصل و نیز در فیبرو میالژی، التهاب موجود نیست و بیمار فقط از درد شکایت دارد. علاوه بر این در فیبرومیالژی قسمت‌های مختلف بدن دچار درد می‌شوند.
