بررسی مشکل ناباروری در زنان و علتها آن – درمان ناباروری – IVF چیست؟
بسیاری از زن و شوهرهایی که تمایل دارند صاحب فرزند شوند چنانچه پس از چند ماه به خواسته خود نرسند احساس اضطراب میکنند. در زیر ۳۵ سالگی توصیه میشود اگر زوجین تا یک سال صاحب فرزند نشدند برای بررسی به پزشک مراجعه نمایند. به طور متوسط، در ۸۰٪ موارد با گذشت یک سال از تلاش برای بچه دار شدن، موفقیت حاصل می شود و در ۹۰٪ موارد نیز زوجین طی حداکثر ۲ سال صاحب فرزند خواهند شد. ناباروری (infertility) به ناتوانی در باروری، پس از یک سال نزدیکی بدون جلوگیری گفته میشود. ناباروری ممکن است اولیه یا ثانویه باشد. در ناباروری ثانویه، بارداری قبلی روی داده است هرچند الزاماً منجر به تولد زنده نشده باشد
عوامل مستعد کننده ناباروری عبارتند از:
سندرم تخمدان پلی کیستیک؛ آندومتریوز ، عفونت لگنی قبلی؛ انجام جراحی شکمی قبلی؛ فیبروئیدها (تومورهای خوش خیم رحم)؛ کم کاری تیرویید؛ مصرف کافئین؛ استعمال دخانیات؛ کمبود تغذیه؛ استرس و اضطراب؛ ازدیاد یا کمبود وزن چشمگیر.
برای آنکه بارداری به طور طبیعی روی دهد، باید حداقل یکی از دو تخمدان زن قادر به آزاد کردن تخمک بالغ باشد؛ و در صورتی که لقاح روی دهد، تخمک بارور شده باید به سمت پایین، یعنی به طرف لوله رحمی حرکت کند و در لایه مفروش کننده رحم (آندومتر) کاشته شود. چنان چه هر یک از این مراحل صورت نگیرد، حاملگی طبیعی روی نخواهد داد. باردار شدن زن، همچنین به تولید اسپرم سالم و کافی به وسیله مرد و رسیدن آن به داخل مهبل نیاز دارد.
مشکلات مربوط به تخمک گذاری، از علل شایع ناباروری به شمار میآیند.
تخمک گذاری (آزاد شدن تخمک بالغ به وسیله تخمدان) از طریق تعامل هورمونی پیچیدهای کنترل میشود و در صورت وجود عدم تعادل هورمونی ممکن است به شکل منظم روی ندهد و یا اصلاً تخمک گذاری اتفاق نیفتد. عوامل مستعدکننده ناباروری که به آنها اشاره شد اغلب با ایجاد اختلال در تعادل هورمونی موجب ناباروری میشوند. در بعضی موارد، استفاده از قرص های ضد بارداری خوراکی و یا تزریق آمپولهای ضد بارداری برای سالها موجب از بین رفتن سیکل هورمونی قاعدگی طبیعی یا الگوی تخمک گذاری میشود و پس از قطع این داروها مدتی وقت لازم است تا دوباره، پریودها، طبیعی و الگوی تخمک گذاری برقرار شود
در بعضی از خانم ها، رسیدن اسپرم مرد به تخمک، به دلیل تولید مخاط حاوی آنتی بادی ها (پادتن) های ضد اسپرم به وسیله دهانه رحم، امکان پذیر نیست و در نتیجه، ناباروری ایجاد میشود.
آسیب دیدگی لولههای رحمی در اثر عفونت های لگن، اندومتریوز (مبحث ۱۷۷) یا جراحی شکمی قبلی می تواند موجب پیشگیری از انتقال تخمک بارور شده به رحم، و در نتیجه، بروز ناباروری شود.
آسیب دیدگی لایه مخاطی مفروشکننده رحم در اثر عفونت هایی مانند سوزاک و یا بیماری هایی مانند فیبروئید (تومور خوش خیم عضله دیوراه رحم)، و به ندرت، ناهنجاری های ساختمانی رحم میتواند از کاشته شدن تخمک لقاح شده در رحم ممانعت به عمل آورد و به ناباروری بیانجامد
با افزایش سن، احتمال باروری کاهش مییابد و در بالای ۳۵ سالگی این احتمال به میزان چشمگیری کمتر می شود. این امر تا حدودی ناشی از کاهش کیفیت تخمک در سنین بالا است و تا اندازهای نیز در اثر تغییرات هورمونی روی میدهد. با افزایش سن، قابلیت باروری مرد نیز کمتر میشود زیرا تحرک و قدرت اسپرم کاهش می یابد.
توجه:
اگر چندین ماه تلاش شما و همسرتان برای بچه دار شدن ناموفق بوده است، هر دو با هم به پزشک مراجعه نمایید. این موضوع به ویژه در صورت بالاتر بودن سن زن یا شوهر، یا هر دو از ۳۵ سالگی اهمیت دارد.
زن یا مرد مبتلا به ناباروری چگونه میتوانند احتمال باروری خود را افزایش دهند؟
-با عدم استعمال دخانیات و نخوردن الکل
-با حذف کافئین از رژیم غذایی
-با استراحت کافی و استفاده از آرام سازی
-با تغذیه صحیح و حفظ وزن در محدوده سالم
-با انجام ورزش کافی (و نه بیش از حد)
-با مقاربت منظم (به ویژه در روزهای میانی سیکل قاعدگی که احتمال باردار شدن زن در این روزها به حداکثر می رسد)
توجه:
بسیاری از زوجینی که به مدت یک تا سه سال دچار ناباروری توجیه نشده هستند، خود به خود (بدون درمان) بچه دار می شوند.
درمانهای مرسوم:
چنانچه زن و مرد هر دو کمتر از ۳۵ سال سن دارند و حدود یک سال تلاش آنها برای بچه دار شدن بی نتیجه بوده است، پزشک ابتدا به آنها توصیه میکند از روش تعیین زمان مقاربت استفاده نمایند، یعنی در روزهای میانی سیکل قاعدگی زن نزدیکی کنند. در صورت بیتأثیر بودن این کار، باید بررسی های لازم برای تعیین علت ناباروری صورت گیرد.
نکته:
تقریباً در نیمی از موارد ناباروری، مشکل، به زن مربوط میشود و دریک سوم موارد، مرد دچار مشکل باروری است. در بقیه موارد یا مشکل به هر دو مربوط است و یا نمیتوان درهیچ یک از زوجین مشکلی پیدا کرد و ناباروری، بدون توجیه است
برای تشخیص عامل ناباروری، انجام آزمایشهای مخصوص به منظور ارزیابی مقدار هورمون ها و وقوع یا عدم وقوع تخمک گذاری در زن، و نیز آزمایش مایع منی در مرد ضرورت دارد. در صورت طبیعی بودن نتیجه این آزمایش ها ممکن است زوجین تصمیم بگیرند تلاش برای بچه دار شدن را برای مدت دیگری ادامه دهند. در غیر این صورت، باید آزمایش های بیشتری به وسیله پزشک درخواست شود. به عنوان مثال، باید از سونوگرافی (که به منظور بررسی اعضای لگن زن انجام می شود) و نیز هیستروسالپنگوگرافی (که برای ارزیابی لوله های رحمی و از طریق وارد کردن ماده حاجب رادیوگرافی از دهانه رحم به داخل آن و سپس عکسبرداری با اشعه X در هنگام عبور ماده حاجب از لوله های رحمی انجام می شود) نام برد.
می توان به جای هیستروسالپنگوگرافی، از لاپاروسکوپی استفاده کرد که در آن، عبور ماده حاجب رادیوگرافی از لولههای رحمی در جریان لاپاروسکوپی پایش (مانیتور) می شود. (لاپاروسکوپی عبارت است از وارد کردن لوله مجهز به دوربین مخصوص، به داخل شکم، از طریق برش کوچکی که تحت بیهوشی عمومی در جدار شکم ایجاد میشود)
چنان چه علت زمینهای مشخصی برای ناباروری پیدا شد باید در صورت امکان تحت درمان قرار بگیرد. به عنوان مثال، اگر کم کاری تیروئید در آزمایشهای به عمل آمده وجود داشت باید به تجویز مکمل هورمون تیروکسین در درمان آن پرداخت. در بعضی موارد، ممکن است بتوان آسیب دیدگی لولههای رحمی را با عمل جراحی موسوم به «سوراخ کلید» ترمیم کرد.
اختلال تخمک گذاری که در مواردی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (مبحث ۱۷۸) موجب ناباروری میشود با دارویی مانند کلومیفن که تخمک گذاری را تحریک میکند قابل درمان است. در صورت استفاده از داروی مزبور امکان بروز حاملگی دو یا چند قلو وجود دارد. کلومفین در شروع سیکل قاعدگی خورده میشود و می توان مصرف آن را تا ۶ ماه ادامه داد.
چنانچه نتوان علتی برای ناباروری تشخیص داد یا عامل ناباروری قابل درمان نباشد باید از روش های افزایش دهنده احتمال لقاح استفاده کرد
میتوان از روش منی افشانی داخل رحمی (intrauterine insemination; Iul) استفاده کرد. برای این کار، اسپرم تولید شده از طریق دهانه رحم، به وسیله لوله نرم و نازک مخصوصی به داخل رحم هدایت میشود. این روش فقط در زنانی مورد استفاده قرار میگیرد که لولههای رحمی سالمی دارند. میتوان برای اطمینان از روی دادن تخمک گذاری، داروهای مورد استفاده در درمان دارو نیز تجویز کرد.
لقاح آزمایشگاهی in – vitro fertilization, IVF روشدیگری است که برای انجام آن، تخمکها از تخمدان بیرون آورده و در خارج از بدن، به اسپرمها اضافه می شوند و سپس در صورتی که لقاح صورت گرفت، تخمک بارور شده به داخل رحم فرستاده میشود. این روش گاهی در زنان مبتلا به آسیب لوله رحمی و نیز در ناباروری های بدون توجیه مورد استفاده قرار میگیرد.
در روش انتقال گامت به لوله رحمی (لوله فالوپ)، (یا روش gamete intrafallppian transfer,GIFT)
تخمکها از تخمدان خارج میشوند و سپس همراه با اسپرم از طریق لوله نازک مخصوص به انتهای خارجی لوله رحمی انتقال مییابند. سپس تخمک و اسپرم با یکدیگر اختلاط می یابند و ممکن است. لقاح صورت گیرد.
این روش میتوان در ناباروری بدون توجیه استفاده کرد.
در روش IVF و GIFT، باید از تعدادی داروهای باروری به منظور تحریک تخمدان ها برای تولید تخمک نیز استفاده نمود. تخمدان ها به طور منظم تا زمان آماده شدن تخمکها برای خروج، به وسیله سونوگرافی پایش می شوند.
از روش های دیگر، از جمله تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (intracytoplasmic sperm injection; ICSI در موارد وجود اشکال در اسپرم استفاده میشود.
درمان ناباروری میتواند از نظر عاطفی و اقتصادی برای زوجین مشکل ساز باشد، از این رو امروزه در کلینیک های باروری از مشاوره درمانی برای موارد مزبور استفاده می شود. ممکن است روان درمانیهای دیگر، مانند گروه درمانی نیز مفید واقع شوند.
احتیاط:
داروهای مورد استفاده در درمان ناباروری می توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. در این باره با پزشک مشورت نمایید
حدود 10% افراد، در سنین باروری دچار ناباروری هستند.
تغذیه درمانی:
به نظر می رسد مصرف کافئین، باروری را کاهش می دهد. مصرف یک تا یک نیم فنجان قهوه در روز می تواند لقاح را به تأخیر بیاندازد و توانایی باروری را کاهش دهد. بنابراین با عدم مصرف قهوه، چای و کولا می توان احتمال باروری را افزایش داد.
ممکن است ناباروری با کمبود تغذیه ارتباط داشته باشد. در یک مطالعه مشخص شد که مصرف مکمل مولتی ویتامین – مینرال باروری را افزایش میدهد و سیکلهای قاعدگی را منظم تر میکند.
استفاده از رژیم غذایی سالم و متعادل، شامل میوه، سبزیجات، آجیل، ماهی، غلات کامل و غذاهای عمل آوری نشده از اهمیت بسیار در باروری برخوردار است
هومیوپاتی:
اگرچه تحقیقات رسمی درباره اثر هومیوپاتی در ناباروری وجود ندارد، بسیاری از متخصصان هومیوپاتی، نقش موثر آن را در درمان ناباروری و سقطهای مکرر در سه ماهه اول حاملگی به ویژه در مواردی که علت عضوی مشخصی وجود ندارد تأیید کرده اند. از جمله داروهای هومیوپاتیک مورد استفاده در ناباروری عبارتند از: Aristolochia، Sepia Oophorinum و folliculinum که همگی باید به وسیله متخصص هومیوتاپی تجویز شوند.
گیاه درمانی غربی:
در محدوده های مشخص، گیاه درمانی میتواند در افزایش باروری بسیار موثر واقع شود. گیاه درمانی در زنانی که از بهداشت عمومی متوسط تا خوب برخوردارند، به ویژه در بالای ۳۵ سالگی مفید واقع می شود. البته گیاه درمانی قادر نیست عوامل فیزیکی ایجاد کننده ناباروری مانند انسداد لوله رحمی را برطرف کند و قبل از شروع گیاه درمانی باید وجود این نوع اختلالات را رد کرد. همچنین گیاه درمانی نمی تواند اختلالات هورمونی هیپوفیزی و تخمدانی را درمان کند و قبل از آغاز گیاه درمانی باید میزان هورمون ها طبیعی (یا فقط کمی غیر متعادل) باشد.
احتیاط:
قبل از استفاده از داروهای گیاهی و چنانچه از داروی دیگری استفاده میکنید با متخصص گیاه درمانی مشورت نمایید.
بهداشت محیط:
تماس با موادی که برای تکامل تخمک یا قسمتهایی از دستگاه تناسلی سمی تلقی می شوند ممکن است موجب ناباروری خانم ها شود
تماس با مقادیر زیاد سرب میتواند موجب سقط خود به خود شود. همچنین در یک مورد مطالعه مشاهده شد که تماس با حلال های مورد استفاده در آزمایشگاهها یا رنگها، احتمال سقط خود به خود را ۲ تا ۴ برابر افزایش داده است و در برخی مطالعات دیگر نشان داده شد که این ترکیبات میتوانند موجب ناباروری و اختلالات قاعدگی شوند
تماس با دود سیگار می تواند موجب ناباروری شود
ترکیباتی مانند پروکلرواتیلن که در صنعت خشک شویی مورد استفاده قرار میگیرد)، هیدروکربنهای کلرینه (مانند حشره کش DDT یا PCB ها)، یا اتیلن اکساید (ماده شیمیایی مورد استفاده درکلینیک های پزشکی و دندان پزشکی)، احتمال سقط خود به خود را افزایش میدهند. تماس با تولوئن (نوعی ماده شیمیایی مورد استفاده در رنگسازی) می تواند باروری را به تعویق بیاندازد.
- مصرف مرتب الکل نیز همین اثر را دارد
- گزنو هورمون ها ترکیباتی هستند که بر بدن انسان، اثر هورمونی دارند و در موادی مانند حشره کش DDT و سایر حشره کش ها، رنگ ها، و بیسفنول A (که به طور شایع به عنوان پوشش قوطی و ظرفهای حلبی به کار میرود) یافت می شوند. بعضی مطالعات نشان داده است که این ترکیبات می توانند سقط خود به خودی را افزایش دهند که البته هنوز صحت این موضوع مورد بحث است.
طب سوزنی:
بسیاری از خانم ها اظهار داشته اند که ناباروری توجیه نشده آنها پس از یک دوره درمان ۲ تا ۴ جلسه در ماه با طب سوزنی، پس از ۳ تا ۴ ماه برطرف شده است ولی اطلاعات قطعی در این زمینه وجود ندارد. در بیماری پلی کیستیک تخمدان (تخمدان حاوی چندین کیست)، ممکن است طب سوزنی به طبیعی شدن مقدار هورمون بدن کمک کند.
باز آموزی تنفس:
- در بعضی موارد، اضطراب، موجب ناباروری می شود. استفاده از تمرینهای تنفسی یا ماساژ درمانی معمولا می تواند اضطراب را کاهش دهد و از این طریق به درمان ناباروری های ناشی از اضطراب کمک کند.
درمانهای روان- تنی:
- روان درمانی می تواند جنبه های عاطفی ناباروری را بهبود بخشد
- آرام سازی با کاهش اضطراب، افسردگی و خستگی و افزایش مقدار انرژی می تواند احتمال باروری را افزایش دهد.
- در بعضی مطالعات، رفتار درمانی شناختی از بهترین اثر در روان درمانی زنان مبتلا به ناباروری برخوردار بوده است.
داروی کلومیفن چگونه اثر میکند؟
داروی کلومیفن سیترات (با نام تجاری Serophene و Clomid) نوعی استروژن صناعی ضعیف است که چنانچه با دوز دارویی معمول برای القای تخمکگذاری تجویز شود، فعالیت ضد استروژنی را تقلید میکند. کلومیفن به مدت طولانی به گیرنده های استروژن واقع در هیپوتالاموس (غدهای واقع در مغز) متصل میشود و آنها را مسدود میکند و در نتیجه، موجب کاهش فیدبک (پسخوراند) طبیعی تخمدانی – هیپوتالاموسی میشود. این مسدود شدن، باعث افزایش ترشح گنادوتروپین در هیپوفیز میشود که به پیشبرد رشد و تکامل فولیکولی در تخمدان میانجامد. کلومیفن ممکن است از طریق مستقیم بر هیپوفیز یا تخمدان هم بر تخمک گذاری اثر نماید. در نتیجه، کلومیفن با القای تخمک گذاری، موجب باروری زن و وقوع حاملگی میشود.