کارسینوم لوزالمعده یا کارسینوم پانکراس چه عواملی دارد و شیوه‌های تشخیص و درمان آن کدامند؟
کارسینوم لوزالمعده، چهارمین علت سرطان در بزرگسالان است و تقریباً ۲۸۰۰۰ مورد جدید و ۲۵۰۰۰ مرگ در سال دارد. پیش‌آگهی، ناگوار است زیرا کمتر از ۲۰٪ تمامی بیماران بعد از سال اول بیماری زنده می‌مانند و فقط 3-1% بیماران بعد از سال پنجم زنده می‌مانند. کارسینوم لوزالمعده تقریباً عامل 5% از مرگ‌های سرطانی در ایالات متحده است. بیش از ۹۰٪ این تومورها، آدنوکارسینوم بوده و منشأ آنها در سلول‌های مجرایی لوزالمعده است.
سبب‌شناسی و مکانیسم آسیب‌زایی
عوامل موثر شامل سن، جنس (نسبت مرد به زن: 1.4 به ۱)، کارسینوژن‌ها، کشیدن سیگار، پانکراتیت ارثی، پانکراتیت مزمن و احتمالاً غذای مملو از چربی هستند. تماس شغلی با و Benzidine ارتباط روشنی با کارسینوم دارد؛ اما این دو عامل در اکثر بیماران نقشی ندارند. بیمارانی که سال‌ها مبتلا به دیابت بوده‌اند ممکن است مختصری بیش از دیگران در معرض خطر باشند. به نظر نمی‌رسد که الکل و یا مصرف قهوه جزو عوامل خطرساز باشند.
تظاهرات بالینی
تظاهرات بالینی کارسینوم پانکراس ممکن است غیراختصاصی بوده و اغلب سیر تدریجی دارند. معمولاً در زمان تشخیص، تومور به مراحل پیشرفته رسیده است. علایم و نشانه‌های رایج سرطان لوزالمعده شامل یرقان، کاهش وزن، و درد شکمی هستند. درد معمولاً دایمی است و به پشت انتشار می‌یابد. از آنجا که اکثر سرطان‌ها در سر لوزالمعده ایجاد می‌شوند، بیماران ممکن است با یرقان انسدادی، یا کیسه صفرای بزرگ و قابل لمس (علامت کروازیه Courvoisier’s sign) مراجعه کنند. یرقان بدون درد، شایع‌ترین تظاهر بالینی در بیمارانی است که احتمالاً ضایعه قابل برداشتن و قابل علاج دارند. بی‌اشتهایی، تهوع، و استفراغ ممکن است رخ دهند، و نیز اختلالات عاطفی نظیر افسردگی. سایر علایم کمتر شایع شامل علایم ترومبوفلبیت مهاجر (علامت تروسو)، پانکراتیت حاد، دیابت، سندرمهای خون‌ریزی گوارشی، ترومبوز ورید طحالی، و تودهٔ شکمی قابل لمس می‌باشند.
تشخیص و مرحله‌بندی
تشخیص سرطان لوزالمعده غالباً بر اساس مشاهدهٔ توده واقع در لوزالمعده در بررسی‌های تصویربرداری مطرح می‌شود. هم‌چنین ممکن است شواهدی به نفع گشاد شدن مجرای لوزالمعده، متاستاز کبدی، تهاجم به رگ‌ها یا مجرای صفراوی مشترک در موارد انسداد صفراوی وجود داشته باشند. شاید نتوان در تصویربرداری، تودهٔ بدخیم لوزالمعده را از توده‌های خوش‌خیم نظیر پانکراتیت موضعی افتراق داد. CT اسکن و MRI بهترین بررسی‌های اولیه برای تشخیص توده، وجود متاستاز کبدی یا تهاجم به رگ‌ها هستند. در موارد مشکوک به سرطان لوزالمعده که توده‌ای در بررسی‌های تصویربرداری دیده نمی‌شود، باید از ERCP استفاده کرد. ERCP حداقل در ۹۷٪ موارد می‌تواند وجود تنگی در مجرای لوزالمعده را تشخیص دهد (شکل 6-40).
استفاده از نشانگرهای توموری (مارکر) برای تشخیص کارسینوم لوزالمعده نتایج مأیوس کننده‌ای داشته است. نشانگر توموری CA-19-9 از حساسیت 90-80% و جنبهٔ اختصاصی ۸۵ تا 90-85٪ برای تشخیص سرطان لوزالمعده، در بیماران واجد علایم و نشانه‌های مشکوک به سرطان برخوردار است. در مقایسه با سایر روش‌های تصویربرداری (CT اسپیرال، MRI، آنژیوگرافی)، سونوگرافی اندوسکوپیک دقیق‌ترین روش برای تشخیص و مرحله‌بندی است و می‌تواند محل تومور، تهاجم به رگ‌ها، و گرفتاری گره‌های لنفاوی را نشان دهد. مهم‌ترین مؤلفه‌ای که در قابل جراحی بودن و میزان بقای درازمدت نقش دارد، وجود تهاجم به رگ‌ها (مثل شریان یا ورید مزانتریک فوقانی، یا ورید باب) یا در واقع، بیماری متاستاتیک است. متاسفانه، فقط 20-10% کارسینومهای سر پانکراس قابل معالجه قطعی با برداشتن تومور هستند و تومورهای تنه و دم لوزالمعده ابداً قابل معالجه قطعی با جراحی نیستند. اگر
بر اساس ارزیابی‌ها، مشخص شد که تومور قطعاً قابل برداشتن نیست، هدف اول تایید نوع سلول‌های تومور است که با دقت کافی توسط بیوپسی زیر هدایت سونوگرافی اندوسکوپیک یا CT معین می‌شود. چنانچه مرحله‌بندی با روش‌های غیرجراحی به نفع قابل جراحی بودن تومور باشد، قبل از جراحی و برداشتن تومور، در برخی مراکز از لاپاروسکوپی برای مرحله‌بندی دقیق‌تر استفاده می‌کنند.
درمان
روش جراحی که برای کارسینومهای قابل عامل سر لوزالمعده به کار می‌رود معمولاً روش ویپل است. اگر هنگام لاپاراتومی نتوان تومور را برداشت، مجرای صفراوی را منحرف می‌کنند تا یرقان برطرف شود و اگر تهاجم به دوازدهه وجود داشت، گاستروژژونوستومی انجام می‌شود تا انسداد دوازدهه برطرف شود. جراحی تنها شانسی است که برای معالجه قطعی وجود دارد. میزان مرگ و میر کمتر از ۵٪ است. تلاش‌هایی برای پرتودرمانی و شیمی درمانی صورت گرفته‌اند که موفقیت اندکی داشته است و فقط اندکی میزان بقای بیمار را بهبود بخشیده است. برای بیمارانی که ضایعهٔ غیرقابل عمل دارند، اغلب می‌توان درمان اقدامات تسکینی (پالیاتیو) برای برطرف کردن یرقان، درد، و انسداد روده را انجام داد.
