بیماری کولیت زخمی یا کولیت اولسرو چیست؟ راه‌های تشخیص و درمان آن
بیماری کولیت زخمی (کولیت اولسراتیو یا کولیت اولسرو؛ ulcerative colitis)، نوعی بیماری مزمن التهابی روده، با علت نامشخص است که در آن، روده بزرگ (کولون) و راست روده (رکتوم) یعنی قسمت پایانی روده بزرگ دچار التهاب و زخم می‌شوند. بیماری ممکن است فقط رکتوم را مبتلا کند و یا از آن به طرف بالا، یعنی کولون گسترش یابد. در کودکان ممکن است راست روده در مراحل اولیه بیماری گرفتار نباشد.
بیماری کولیت زخمی در هر سنی دیده می‌شود ولی سن شیوع آن، 15 تا 35 سالگی و با احتمال کمتر، 50 تا 70 سالگی است. میزان ابتلا در زن و مرد یکسان است و در 20% افراد مبتلا به این بیماری، یک یا چندین از افراد فامیل مبتلا به کولیت زخمی و یا بیمای کرون هستند.
احتمال بروز بیماری کولیت زخمی در سفیدپوستان و یهودی‌ها بیشتر است.
علایم شایع بیماری در حمله خفیف آن عبارتند از درد شکم و اسهال (که گاهی با دفع مخاط و خون همراه است).
در حملات خفیف بیماری ممکن است خستگی، کم‌اشتهایی و کاهش وزن نیز وجود داشته باشد.
در حملات شدیدتر بیماری، اسهال شایع‌ترین علامت است و احتمال دارد درد و تورم شکم، تب، کم‌خونی، خستگی، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، خونریزی از رکتوم، از دست رفتن مایعات و مواد غذایی، ضایعات پوستی (از جمله اریتمانودوزوم)، درد مفاصل، پوکی استخوان، کاهش رشد (به ویژه در کودکان)، التهاب چشم و بیماری کبدی نیز وجود داشته باشد.
کولیت زخمی تحت تاثیر استعداد ارثی برای ابتلا به بیماری و عوامل محیطی برای تحریک شروع بیماری قرار دارد.
عامل مستعد کننده بیماری، همان تمایل ژنتیکی است.
عامل برانگیزاننده بیماری، عفونت گوارشی است.
تصور می‌شود بیماری کولیت زخمی، نوعی بیماری خود ایمنی است ولی هنوز این موضوع به اثبات نرسیده است.
نکته
نیمی از موارد بیماری کولیت زخمی از نوع خفیف است.
واکنش‌های ایمنی بیش فعال را نیز از عوامل ایجاد کننده کولیت زخمی دانسته‌اند.
بیماری کولیت زخمی در تمام طول زندگی ادامه یابد و با دوره‌های عود و فروکش همراه است.
برخلاف بیماری کرون، روده کوچک هرگز در بیماری کولیت زخمی، گفتار نمی‌شود. افرادی که فقط رکتوم آنها دچار التهاب ده است (دچار پروکتیت زخمی شده‌اند) از مشکلات کمتر و پیش آگهی خیلی خوب برخوردار هستند.
توجه
در افراد مبتلا به کولیت زخمی، احتمال بروز سرطان کولون و رکتوم افزایش می‌یابد و این احتمال 10 سال بعد از شروع بیماری چشمگیر می‌شود و در صورت گرفتاری تمام کولیت و نیز در موارد وجود بیماری کبدی به حداکثر می‌رسد.
درمان‌های مرسوم
پزشک معالج، پس از تشخیص بیماری به درمان آن می‌پردازد. تشخیص بیماری بر اساس رح حال، معاینه فیزیکی، آزمایش خون (از نظر تشخیص وجود کم‌خونی و افزایش تعداد گلبول‌های سفید در اثر التهاب روده)، آزمایش مدفوع (از نظر بررسی وجود گلبول‌های سفید و قرمز و عفونت ناشی از باکتری‌ها، ویروس‌ها یا انگل‌ها در کولون یا رکتوم)، کولونوسکوپی یا سیگموییدوسکوپی (مشاهده داخل روده بزرگ با استفاده از آندوسکوپ که دقق‌ترین راه تشخیص کولیت زخمی است)، رادیوگرافی تنقیه باریم و در بعضی موارد سی.تی.اسکن صورت می‌گیرد.
نمونه‌برداری (بیوپسی) از روده بزرگ نیز در هنگام کولونوسکوپی انجام می‌شود.
در رادیوگرافی یا باریم، علایم کولیت زخمی در روده بزرگ دیده می‌شود. الگوی مخاطی غیرطبیعی به شکل لکه‌هایی در قسمت مبتلا مشاهده م‌شود (که در تصویر صفحه قبل در کولون صعدی، سمت چپ تصویر و در واقع، در سمت راست بیمار قابل دیدن است). مناطق سفید رنگ، نشان دهنده ماده حاجب رادیوگرافی (باریم) است.
انتخاب دارو به وسیله پزشک، به میزانگ رفتاری روده بزرگ، شدت بیماری و اینکه آیا بیمار در مرحله عود است یا در مرحله فروکش بستگی دارد.
چنانچه بیماری محدود به 25 تا 30 سانتی‌متر انتهای کولون باشد می‌توان آن را با تنقیه یا شیاف مایع یا کف که به طور مستقیم وارد رکتوم می‌شود درمان کرد. می‌توان بر اساس تجویز پزشک داروهای ضد التهابی ضعیف روده مانند آمینوسالیسیلات‌ها یا کورتون را به مایع کف مزبور اضافه نمود.
در موارد گسترده بیماری که بخش بزرگی از روده بزرگ گرفتار است، پزشک مبادرت به تجویز داروهای خوراکی می‌نماید. در موارد خفیف و گستره بیماری از آمینوسالیسیلات‌ها (مثل 5-ASA یعنی 5- آمینوسالیسیلیک اسید با نام‌های تجارتی Dipentum،Asacol، Pentasa) یا سولفاسالازین استفاده می‌شود. نقش اصلی آمینوسالیسیلات‌ها، حفظ درازمدت مرحله فروکش بیماری و احتمالاً محافظت از بیمار در برابر ابتلا به سرطان کولون و رکتوم است.
معمولاً در صورت گسترده‌تر بودن بیماری یا عدم پاسخ به آمینوسالیسیلات‌ها از یک دوز کورتون استفاده می‌شود.
مصرف کورتون را نباید به طور ناگهای قطع کرد زیرا باعث بروز عوارض خطرناک می‌شود. در بعضی از بیماران از کورتون درمانی درازمدت یا چندین دوره درمان با کورتون استفاده می‌شود.
برای حفظ مرحله فروکش بیماری از آزاتیوپرین که نوعی داروی سرکوبگر ایمنی است و در موارد مقاوم بیماری به کار می‌رود استفاده می‌شود.
بعضی مطالعات نشان داده‌اند که پروبیوتیک‌ها (میکرو ارگانیسم‌های مفیدی که به طور طبیعی در روده بزرگ یافت می‌شوند) به حفظ مرحله فروکش بیماری کمک می‌کنند.
توجه
داروهای مورد استفاده در کولیت زخمی ممکن است موجب بروز عوارض جانبی شوند. در این‌باره با پزشک مشورت نمایید.
در موارد شدید و مقاوم به درمان طبی یا هنگامی که کنترل بیماری به مصرف مقدار زیادی کورتون نیاز دارد از عمل جراحی استفاده می‌شود که گزینه‌های مختلفی برای نحوه انجام آن وجود دارد. به عنوان مثال ممکن است کولون برداشته ولی رکتوم در محل باقی گذاشته شود و سپس ایلئوم (قسمت انتهایی روده کوچک) به منفذی که بر روی دیواره شکم ایجاده شده اتصال یابد. این کار، «ایلئوستومی» جمع می‌شود. می‌توان مدتی بعد روده کوچک و رکتوم را به یکدیگر متصل کرد یا رکتوم را بیرون آورد و روده کوچک را به مقعد وصل نمود. در بعضی موارد، از ایلئوستومی دایمی استفاده می‌شود. اگر قسمتی از کولون در محل خود باقی گذاشته شود، ممکن است بیماری در بخش باقی مانده روده عود کند.
کولونوسکوپی منظم در افرادی که حدود 10 سال از شروع بیماری کولیت زخمی آنها گذشته توصیه می‌شود تا از این طریق، بروز سرطان کولون مورد کنترل قرار بگیرد.
درمان تغذیه‌ای
شناسایی و حذف غذای ایجاد کننده مشکل می‌تواند مفید واقع شود.
بیماری کولیت زخمی، نوعی بیماری التهابی است. صرف مقادیر بیش از حد اسیدهای چرب امگا-6، که در روغن‌های نباتی و اکثر غذاهای عمل‌آوری شده و فست‌فودها وجود دارد و عدم مصرف نسبی اسیدهای چرب امگا-3، که در ماهی‌های چرب، گردو و بزرک (دانه کتان) یافت می‌شود، تشدید التهاب روده را همراه دارد. حفظ تعادل میان اسیدهای چرب امگا-3 و امگا-6 در رژیم غذایی از طریق عدم مصرف مارگارین، غذاهای عمل‌آوری شده (مثل کنسروها) و روغ نباتی، مصرف ماهی‌های چرب (مثل سالمون، ساردین، قزل‌آلا و ماکرل) و گردو و دانه کتان می‌تواند به درمن بیماری کولیت زخمی کمک کند.
مکمل‌های باکتری‌های مفیدروده، مانند لاکتوباسیل و بیفیدوباکتریا در درمان کولیت زخمی موثر هستند.
مصرف مکمل اسید فولیک، خطر بروز سرطان کولون را در افراد مبتلا به کولیت زخمی کاهش می‌دهد. در افرادی که برای درمان کولیت زخمی از داروی سولفاسالازین استفاده می‌کنند خطر کمبود اسید فولیک بیشتر است زیرا این دارو از جذب اسید فولیک ممانعت به عمل می‌آورد. بنابراین افراد مزبور باید همزمان با مصرف سولفاسالازین، روزی 1 میلی‌گرم اسید فولیک بخورند.
احتیاط
قبل از مصرف مکمل‌های روغن ماهی همراه با داروهای ضد انعقاد خون (مثل وارفارین) با پزشک مشورت نمایید.
هومیوپاتی
مطالعات به عمل آمده نشان داده است که اکثر افراد مبتلا به کولیت زخمی که تحت درمان هومیوپاتی قرار گرفتند به طور قبال ملاحظه‌ای بهبود یافتند. از جمله مهم‌ترین داروهای هومیوپاتی می‌توان Mercurius corrosivus، Arsenicum album و فسفر اشاره کرد.
طب سوزنی
کارآزمایی‌های به عمل آمده در زمینه تاثیر طب سوزنی بر بیماری کولیت زخمی چندان قوی نبوده‌اند و کارآزمایی‌های تحت کنترل خوبی درباره اثر طب سوزنی در موارد تشخیص داده شده بیماری وجود ندارد ولی علیرغم این موضوع، از طب سوزنی برای درمان بیماری مزبور استفاده می‌شود.
کولونوسکوپی برای تشخیص ایجاد سرطان کولون در افراد مبتلا به کولیت زخمی هرچند وقت یک بار باید انجام شود؟
افراد مبتلا به بیماری التهاب روده (شامل بیماری کرون و بیماری کولیت زخمی) که حداقل 8 سال از بیماری آنها می‌گذرد و افرادی که 12 تا 15 سال قبل مبتلا به بیماری التهابی کولون چپ شده‌اند باید هر 1 تا 2 سال یک بار کولونوسکوپی شوند حدود 5% بیماران مبتلا به کولیت زخمی، دچار سرطان کولون می‌شوند.
گرفتاری بخش‌های مختلف کولون به بیماری کولیت زخمی چه نام دارد؟
اگر التهاب در رکتوم و بخش تحتانی کولون ایجاد شود، پروکتیت زخمی (proctitis ulcerative) و اگر تمام کولون را گرفتار کند، پان کولیت (pancolitis) و اگر فقط سمت چپ کولون را مبتلا سازد، کولیت محدود (limited colitis) یا کولیت انتهایی (distal colitis) نامیده می‌شود.
مگاکولون به چه معنی است؟
مگاکولون سمی (toxic megacolon)، اختلالی جدی و خطرناک است که در کولیت‌های زخمی بسیار شدید بروز می‌کند و در آن، حرکت دیواره روده متوقف و کولون به سرعت متسع می‌شود. باید بیمار فوراً در بیمارستان بستری شود و به دقت مورد پایش قرار گیرد. اگر مشکل پس از یکی دو روز با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و کورتون داخل وریدی برطرف نشد، جراحی به منظور برداشتن قسمت اعظم یا تمام کولون (عمل کولوستومی) ضرورت دارد. چنانچه باید تمام کولون برداشته شود عمل ایلئوستومی ضروری است.
