گیجی و سرگیجه چه علتهایی دارد و شیوه تشخیص و درمان آن چیست؟
* واژه گیجی (dizziness) به طور شایع برای توضیح نشانههای مختلف، شامل احساس منگی خفیف تا سرگیجه حقیقی (vertigo) به کار میرود. در سرگیجه حقیقی، احساس کاذب حرکت یا چرخش وجود دارد. گیجی و سرگیجه، هردو، ممکن است با تهوع و استفراغ همراه باشند.
* عوامل مختلف، ازجمله حملات پانیک، کمخونی، خستگی، تنفس سطحی، پایین بودن قند خون یا نوشیدن الکل زیاد میتوانند موجب گیجی خفیف شوند. حملات پانیک عبارتند از اختلال هراس و اضطراب منتشر که به صورت دورههای خودبهخود و شدید بروز میکند و معمولا کمتر از یک ساعت طول میکشد. اغلب علت مشخصی برای گیجی پیدا نمیشود.
* سرگیجه حقیقی (ورتیگو) در اثر مشکلات عصب ارتباطدهنده گوش داخلی به مغز، یا مشکلات مناطقی از مغز که با تعادل بدن ارتباط دارند ایجاد میشود. عفونتهای گوش داخلی که موجب التهاب اندامهای مخصوص تعادل میشوند نیز میتوانند باعث سرگیجه شوند.
التهاب این اندامها که لابیرنتیت نامیده میشود معمولا با بروز سریع سرگیجه همراه است و ممکن است تا دو هفته طول بکشد ولی اغلب خودبهخود بهبود مییابد.
* سرگیجه وضعیتی خوشخیم که در اثر ایجاد ذرات زاید کلسیم در مجاری نیم حلقوی گوش داخلی بروز میکند، از علل شایع حملات سرگیجه است و در اثر حرکت دادن سر برانگیخته میشود. معمولا این حملات کوتاهمدت است و کمتر از یک دقیقه طول میکشد.
* سرگیجه عودکننده ممکن است در اثر نوعی بیماری گوش داخلی موسوم به بیماری منیر (Meniere’s disease) ایجاد شود. در بیماری منیر، فشار گوش داخلی به طور متناوب افزایش پیدا میکند. سرگیجه ناشی از بیماری منیر ممکن است با تهوع و استفراغ همراه باشد.
* التهاب مفاصل گردن گاهی موجب حملات عودکننده سرگیجه میشود.
* به ندرت ممکن است سرگیجه، نشانه بیماری ام اس باشد.
* سایر علل نادر گیجی و سرگیجه عبارتند از: تومور عصب مرتبطکننده گوش داخلی به مغز، سکته مغزی، ضربه مغزی یا آسیب گردن. این اختلالات ممکن است با نشانههای دیگری ازجمله اختلالات گفتاری، دیداری یا حرکتی نیز همراه باشند و باید به طور فوری تحت درمان قرار بگیرند.
اقدامات لازم برای تسکین فوری
* دراز کشیدن و خودداری از حرکتهای ناگهانی در طول مسیر حمله سرگیجه.
* وارد آوردن فشار به نقطه پریکارد ۶ (P6) به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه. این نقطه تقریبا ۲ عرض انگشت بالای چین مچ دست، در خط انگشت چهارم (انگشت حلقه) قرار دارد.
در بعضی کشورها، نوارهای مخصوصی در داروخانهها به فروش میرسد که به مچ دست بسته میشوند و به آنها «نوارهای دریا» (sea-bands) گفته میشود. این نوارها طوری طراحی شدهاند که بر نقطه P6 فشار وارد میآورند و از این طریق به کنترل سرگیجه موجود در دریازدگی، سرگیجه و تهوع دوران بارداری (بیماری صبحگاهی) و سایر سرگیجهها کمک میکنند.
توجه
چنانچه همراه با گیجی یا سرگیجه دچار مشکل تکلمی، بینایی یا حرکتی شدهاید فورا به پزشک مراجعه کنید.
درمانهای مرسوم
* پزشک پس از معاینه کلیه سیستمها و و به ویژه گوش، چشم و دستگاه عصبی و آزمایش مخصوص دستگاه دهلیزی گوش داخلی و درخواست آزمایش خون و CT اسکن، در صورت تشخیص اختلالات زمینهای عامل سرگیجه به درمان آن میپردازد.
* مصرف آنتیهیستامینهایی مانند سیناریزین میتواند به کاهش سرگیجه و تهوع همراه با آن کمک کند. آنتیهیستامینها ممکن است موجب خوابآلودگی شوند.
اگر مستعد ابتلا به گیجی هستید:
* تا حد امکان از عوامل برانگیزاننده گیجی دوری کنید.
* به طور منظم غذا بخورید.
* به طور منظم از ورزشهای یوگا یا تنفس دیافراگمی استفاده کنید.
* از سرپا ایستادن طولانی خودداری کنید.
درمان تغذیهای
* گیجی یا سرگیجه ممکن است علامت نوسان قند خون باشند، کاهش قند خون میتواند موجب گیجی شود. بنابراین با تنظیم قند خون در این موارد میتوان گیجی را درمان نمود.
علاوه بر گوش داخلی، حس بینایی، حسگرهای بدن، عضلات چشم و عضلات مخصوص حفظ وضعیت ایستاده که سیستمهای فرعی ایجاد تعادل به شمار میآیند، در مغز به وسیله مسیرهای عصبی به یکدیگر مرتبط میشوند. سیستم هماهنگکننده تمام این عملکردها، «سیستم دهلیزی» نام دارد.
هومیوپاتی
* از هومیوپاتی در درمان سرگیجه و بیماری منیر استفاده میشود. چینینیوم سولفوریکوم بیش از سایر داروهای هومیوپاتی در درمان علایم بیماری منیر مورد استفاده قرار میگیرد. از کونیوم، باریتا کاربونیکوم و فسفر، اغلب در سرگیجه ناشی از مشکلات گردش خون در افراد مسن استفاده میشود.
طب سوزنی
* طب سوزنی به ویژه در مواردی که گیجی یا سرگیجه ناشی از مشکلات گردن باشد مورد استفاده قرار میگیرد.
درمان با استفاده از کار بر روی بدن
* متخصص کایروپراکتیک یا استئوپاتی ممکن است بتوانند محدودیتهای مهرهای زمینهای را بهبود بخشند. گیجیهای با منشا گردنی با احساس عدم تعادل در هنگام راه رفتن یا ایستادن مشخص میشود و معمولا چرخاندن گردن آنها را تشدید میکند. بیماری منیر گاهی در اثر تحریک اعصاب گردن ایجاد میشود. کایروپراکتیک یا استئوپاتی میتواند بسیاری از سرگیجههای ایجادشده به دنبال آسیبهای گردنی را بهبود بخشد. با کایروپراکتیک همچنین میتوان به بهبود گیجی ناشی از سفتی مزمن گردن کمک نمود.
درمانهای روان-تنی
* روشهای آرامسازی در درمان بیماری منیر، استرس زمینهای و نیز درمان افراد مستعد حملات پانیک که گیجی جزء شایع آن را تشکیل میدهد مفید واقع میشود.
* بیماری حرکت چیست؟
بیماری حرکت (motion sickness) یا «کینتوز» (kinetosis) به عدم هماهنگی میان حرکت درک شده به وسیله سیستم بینایی و حس حرکت سیستم دهلیزی گوش گفته میشود و میتوان آن را برحسب علت، به انواع مختلف، شامل دریازدگی، ماشینگرفتگی، بیماری شبیه به بیماری حرکت، یا فضازدگی (که در فضانوردان ایجاد میشود) تقسیم کرد. گیجی، خستگی و تهوع، شایعترین علایم بیماری حرکت را تشکیل میدهند و شایعترین فرضیه درباره علت ایجاد آن، مکانیسم دفاعی بر ضد سموم عصبی است. هنگامی که احساس حرکت (ولی نه دیدن آن) وجود دارد (مثلا در هنگام حرکت با کشتی بدون پنجره)، گوش داخلی احساس حرکت را به مغز منقل میکند ولی چشمها به مغز خبر میدهند که حرکتی در کار نیست (چون آن را نمیبینند). در نتیجه این عدم هماهنگی، مغز نتیجه میگیرد که یکی از این دو مورد، «توهم» است و تصور میکند که این توهم، ناشی از خوردن سم است و درنتیجه، برای دفع این سم، مرکز استفراغ را تحریک میکند و استفراغ روی میدهد.