انواع توهین‌ها و تحقیرها و راه‌های مبارزه با آن
آدمی که برای خود احترام قایل است از گزند دیگران در امان است، او کتی را بر تن دارد که کسی را یارای پاره کردن آن نیست.
آیا به خاطر دارید زمانی را که از سوی دیگران توهین و تحقیر شدید؟ احساس توهین و تحقیر شدن می‌تواند از یک نگاه، یا یک گفته یا از یک شانه بالا انداختن ناشی شود. ممکن است تحت تاثیر سخن کسی احساس بی‌ارزش بودن بکنید.
گیج می‌شوید و به جای آن که روحیه خود را بهتر کنید به تدریج روحیه خود را می‌بازید و احساس حقارت می‌کنید. توهین و تحقیر کردن، ابری تیره و سردرگمی ایجاد می‌کند و چه بسا که سال‌ها در شما باقی بماند.
ممکن است بگویید «مسلما توهین و تحقیر کردن‌های متعددی وجود دارد. علتش این است که می‌توان از امور مختلف انتقاد کرد» بله شاید این طور باشد. اشخاص از حالت نگاه‌ها، طرز لباس پوشیدن، طرز زندگی، از آداب و اخلاق، از عملکرد و از طرز سخن، ابرو در هم می‌کشند. به آسانی و به شیوه های مختلف می‌توان به دیگران گفت که آنها مشکلاتی دارند، که آنها خوب نیستند.
اغلب ما تحت تاثیر توهین و تحقیرهای دیگران خود به خود در مقام توهین و تحقیر خویشتن بر می‌آییم و این بر ابعاد گرفتاری می‌افزاید. اگر در جنگلی به تنهایی به سر می‌بردید و هنگام صرف غذا بر حسب اتفاق ساندویچ شما به زمین می‌افتاد جه می‌کردید؟ به احتمال زیاد در مقام توهین و تحقیر و سرزنش خویش حرف می‌زدید.
در ادامه مطلب به انواع رفتارهای تحقیرآمیز اشاره می‌کنیم و راه حل‌هایی برای هر کدام ارائه می‌دهیم: توهین و تحقیرهای کلامی مستقیم، توهین و تحقیرهای کلامی غیر مستقیم و توهین و تحقیرهای غیرکلامی و بالاخره توهین و تحقیر کردن خویشتن.
1) توهین و تحقیر کلامی مستقیم
این رفتاری کاملا مشخص است. خیلی ساده، کسی با کلام، شما را توهین و تحقیر می‌کند. برای مثال فرض کنید از آسانسوری بیرون آمده‌اید و بر حسب اتفاق به کسی که منتظر سوار شدن در آسانسور بوده تنه می‌زنید. شخص مزبور بی‌درنگ به روش خصمانه واکنش نشان می‌دهد: «آه لعنتی، چرا مواظب نیستی، بی‌شعور، ممکن بود به من آسیب بزنی». محتوای گفته او کاملا مشخص است. چگونه باید نسبت به این واکنش تند جواب بدهید؟
آنچه هم اکنون می‌خوانید مراحلی است که به اعتقاد ما برای برخورد با توهین و تحقیرهای کلامی مستقیم موثر هستند.
بگذارید که شخص مخاطب شما، خشمش را تخلیه کند و کمی آرام بگیرد.
اگر اشتباهی از شما سر زده، حتی اگر مخاطب شما به شما توهین کرده باشد، آن را اذعان کنید.
در برابر طرز برخورد او ابراز وجود کنید.
با یک یا چند جمله کوتاه و خلاصه برخورد را به پایان برسانید.
اگر قصد و نیست طرف مقابل شما روشن باشد، این اقدامات به از میان برداشتن تحقیرها کمک می‌کند.
در ماجرای آسانسور که برایتان نقل کردم می‌توانید با کمی حوصله اجازه بدهید که شخصی که با او برخورد کرده‌اید خشم خود را تخلیه کند و به آرامشی نسبی برسد. وقتی تندی کلام او کاهش می‌پذیرد به او بگویید: «از این که با شما برخورد کردم عذرخواهی می‌کنم. تصادفی بود. مسلما شما ناراحت هستید و حق هم با شماست اما من مایل نیستم که حرف‌های تند و ناسزا بشنوم. می‌توانم بدون توهین هم گفته‌های شما را بشنوم». این صرفا، یک مثال درباره مراحلی است که در بالا به آن اشاره کردیم.
2) توهین و تحقیرهای کلامی غیر مستقیم
به مثالی درباره رابطه شما و رئیستان اشاره می‌کنیم: «کارت دیروز عالی بود، اشتباهات دستوری در گزارش، آن را خودمانی کرده بود. درباره این سخن به همسرتان چه می‌گویید؟: «وقتی این لباس را می‌پوشی جالب می‌شوی. لباس‌های قدیمی به تو خیلی می‌آیند». چه می‌کنید؟ آیا گیج می‌شوید؟ معنای در پس پرده این اظهارنظرها کدام است.
توهین و تحقیرهای کلامی غیر مستقیم درواقع پرخاش غیر مستقیم هستند. استانلی فلپیس و نانسی آستین در کتاب زن قاطع رفتار پرخاشگرانه غیر مستقیم را این گونه توضیح می‌دهند: «… زن برای رسیدن به هدف خود ممکن است به خدعه و نیرنگ و ترفندجویی روی آورد». به اعتقاد آنها اشخاص تحت تاثیر این طرز برخوردها گیج و مبهوت می‌شوند و احساس می‌کنند که مورد سلطه‌جویی قرار گرفته‌اند. رفتار پرخاشگرانه غیر مستقیم در واقع یک حمله پنهانی است. آستین و فلپس این طرز برخورد را «گرگ در لباس میش» توصیف کرده‌اند.
برای رو به رو شدن با توهین و تحقیرهای غیر مستقیم قبل از هر کار سعی کنید اطلاعات بیشتری به دست آورید، در هر یک از مثال‌های فوق می‌توانید بپرسید: «منظورتان چیست؟» یا «چه می‌گویید؟» با جوابی که می‌گیرید از نیت شخص رودرروی خود مطلع می‌شوید. شاید شما حرف او را به درستی درک نکرده‌اید.
واکنش بعدی شما به جواب طرف مقابل بستگی دارد. اما بخشی از هدف شما این است که به مخاطب خود بیاموزید به روش دیگری با شما حرف بزند. اگر رئیستان در برابر پرسش شما جواب دهد: «به نظر من کارت را خیلی خوب انجام دادی» می‌توانید به او بگویید: «متشکرم اما من کمی گیج شدم. اگر واقعا از اشتباهات دستور زبان من ناراحت هستید، دلم می‌خواهد که مستقیما این مطلب را بیان کنید. درست نفهمیدم که پروژه من خوب بود یا نه». با این سیاست شما به رئیستان می‌آموزید که با شما رک و صریح حرف بزند.
در روابط میان زن و شوهر گاه سر به سر گذاشتن حساب شده می‌تواند نمک بزرگی باشد. اما در بسیاری از مواقع خصومت‌های واقع در پس پرده به شکل سربه‌سر گذاشتن ظاهر می‌شوند. ممکن است همسرتان با شما شوخی کند اما برای این کار روش‌های بهتری وجود دارد.
اما اگر همسرتان در مقام شوخی نباشد. چه می‌کنید؟ فرض کنید واکنش بعدی رئیس شما حالتی پرخاشگرانه‌تر داشته باشد. هر توهین و تحقیر کلامی غیر مستقیم می‌تواند به یک توهین و تحقیر کلامی مستقیم تبدیل شود. وقتی از مخاطب خود توضیحات بیشتری می‌خواهید واکنش او می‌تواند بدتر شود. توصیه ما این است که ابراز وجود کنید و مراحلی را که در زمینه برخورد با تحقیرهای کلامی مستقیم گفتم مورد استفاده قرار دهید. باید آمادگی داشته باشید که اگر مخاطب شما در جواب به سوال شما تحقیر کننده تر حرف زد قاطعانه‌تر برخورد کنید.
از سوی دیگر وقتی توضیح می‌خواهید ممکن است اطلاعات ذی قیمتی از مخاطب خود درباره رفتار خویش به دست آورید. به یاد داشته باشید که یکی از هدف‌های عمده رفتار توام با ابراز وجود این است که هر دو طرف بتوانند نظرات خود را آشکارا و صادق بیان کنند. برای اغلب ما انجام این کار دشوار است و به همین دلیل است که اغلب تفسیر و تعبیر خود را استتار می‌کنیم و آن را به گونه‌ای غیر مستقیم و توهین‌آمیز ارائه می‌دهیم.
3) توهین و تحقیرهای غیر کلامی
«ممکن است چوب و سنگ سر مرا بشکنند، اما کلمات هرگز به من آزار نمی‌رسانند». جمله‌ای است که بچه‌ها از مدت‌ها قبل برای کسانی که ناسزا می‌گویند ساخته‌اند. متاسفانه تا این زمان پاسخی به کسانی که به طور غیر مستقیم ما را تحقیر می‌کنند داده نشده است. با کسی که به ما بد نگاه می‌کند یا ژست می‌گیرد چه باید بکنیم. وقتی مخاطب شما بدون این که کلمه‌ای در تحقیر شما بگوید با رفتارش ما را تحقیر می‌کند به او چه جوابی می‌دهید؟
برخورد با توهین غیر کلامی بسیار دشوارتر است. زیرا این احتمال وجود دارد که شخص توهین کننده اصولا متوجه رفتار توهین آمیزش نباشد. از آن گذشته نمی‌توانید مطمئن باشید که لزوما از قصد و نیت شخص توهین کننده آگاه شده‌اید.
اگر مخاطب شما به طور مسلم می‌خواهد بدون ابراز کلمه‌ای شما را تحقیر کند، سعی کنید او را به شکلی مجبور کنید که به جای ژست از کلمات استفاده کند. می‌توانید به طرزی قاطعانه بگویید: «ممکن است لطفا آن طرز نگاهت را برای من کلمه به کلمه ترجمه کنی؟ من نمی‌توانم به درستی منظور تو را درک کنم مگر این که مستقیما نظرات را با من در میان بگذاری». در این لحظه منتظر یک تحقیر کلامی باشید و با توجه به آنچه لحظاتی قبل خواندید نسبت به آن واکنش نشان دهید.
تحقیر غیر جرات‌آمیز و غیر کلامی از همه صراحت کمتری دارد. بعید است وقتی کسی پرخاشگرانه مشت خود را به سمت صورت شما پرتاب می‌کند ندانید که او قصد توهین، به شما را دارد. البته ممکن است کسی که به طور غیر مستقیم و بدون کلام به شما توهین می‌کند این کار را از روی عادت انجام دهد. همه ما در مواردی به جای کلام از رفتارهایی استفاده می‌کنیم. گرچه نمی‌توانیم همه پیام‌های غیر کلامی را از بین ببریم، بهتر است تا حد امکان آنها را به کلمات تبدیل کنیم زیرا این امکان وجود دارد که رفتار مخاطب خود را به اشتباه تفسیر کرده باشیم.
فرض کنید از فروشگاهی خرید کرده‌اید و حالا کنار صندوق پرداخت ایستاده‌اید. صندوق‌دار نگاه ناخوشایندی به شما می‌اندازد و آهی از روی عصبانیت می‌کشد. شما می‌خواهید این رفتار او را شخصی تلقی نکنید. ممکن است با خود بگویید که صندوق‌دار روز دشواری را پشت سر گذاشته است. اما اگر از این طرز رفتار او ناراضی هستید چرا مستقیما با آن برخورد نکنید؟ از او بخواهید که توضیح دهد. به او بگویید: «من حالت شما را درک نکردم»!
یا « نمی‌دانم چه منظوری دارید؟» یا «آیا من کاری کردم که شما از آن خوشتان نیامد؟» با این رفتار واکنش غیر کلامی را به جوابی آشکار تبدیل می‌کنید.
اگر رفتار شما کسی را ناراحت کرده است حق دارید و شایسته است که از این رفتار خود آگاه شوید. واکنش بعدی شما بستگی به جواب مخاطب شما دارد. اما به نظر ما بهتر این است که بگویید درک ژست مخاطب شما دشوار است.
4) توهین و تحقیر خود
اختلافات از نوعی که به آن اشاره کردیم تنها نیمی از تصویر است. اختلاف و تضاد درونی نیز می‌تواند به تحقیر کردن شما بینجامد. در این شرایط کسی که توهین می‌کند خود شما هستید. در واقع تحقیر شدن می‌تواند منشا بیرونی یا درونی داشته باشد. اما راه حل برخورد با هر دو این‌ها ساده است. ابراز وجود کنید.
ممکن است در درون خود در قبال خود یا دیگران رفتاری غیر جرات‌آمیز یا پرخاشگرانه داشته باشید. مواظب برخوردی که با خود می‌کنید باشید. سعی کنید از رفتار تحقیرآمیز درون خود فرار نکنید. اما رفتار به شدت خشم برانگیز در قبال خود را نیز توصیه نمی‌کنیم. به جای هر دو راهی اعتدالی در پیش بگیرید. رفتاری توام با ابراز وجود داشته باشید. صادق و آشکار باشید و مستقیما با خود روبرو شوید. نه از رفتار تحقیرآمیز خود فرار کنید و نه درصدد برخورد توهین‌آمیز با آن برآیید.
خلاصه
کسی از توهین و سرزنش شدن خوشش نمی‌آید. اگر از خود یا دیگران توضیحات بیشتری بخواهید اغلب مشکل برطرف می‌شود.
البته رنجش به دل راه ندادن و پس نشینی نکردن در مواقعی دشوار است اما برقراری ارتباط صادقانه تلاشی است که فایده آن از زحمتش بیشتر است.
ناراحتی ناشی از تحقیر با ابراز وجود کردن از بین می‌رود. همان طور که گفتیم مصرانه از خود یا از دیگران بخواهید که نظر خود را توضیح دهند. احساسات خود را بیان کنید و درباره خود و روابطی که با دیگران دارید اطلاعات تازه‌ای به دست آورید.
