رقص زنبور عسل – افشای راز زبان زنبورها

سال 1923 م

در نوامبر سال 1923 ٬ آشوبگری نه چندان معروف به نام آدولف هیتلر سعی داشت رهبران آلمان را از تالار نوشیدنی مونیخ بدزدد وحکومت را در دست گیرد. این اتفاق که بعدها کودتای تالار نوشیدنی (beer hall putsch) نام گرفت٬ پیش درآمدی برای به قدرت رسیدن هیتلر در آینده بود.

در همین زمان در آن سوی شهر٬ دانشمندی به نام کارل فون فریش (karl von frisch) سعی فراوان می‌کرد تا به اتفاقات سیاسی آن دوران وقعی ننهد و به آن چه جالب‌تر یافته بود٬ بپردازد: بررسی رقص زنبورهای عسل.

فریش در این باره تحقیق می‌کرد که چگونه زنبورها راه خودشان را به گل‌های پر از شهد می‌یابند. او در ابتدا فکر می‌کرد به علت بوی گل‌هاست٬ اما سال‌ها مشاهدهٔ مستمر و خسته کننده٬ او را به نتیجه‌ای شگفت آور رساند: زنبورهایی که شهد گل پیدا می‌کنند٬ می‌توانند فاصله و جهت گل را با رقص به زنبورهای دیگر نشان دهند و با آن‌ها ارتباط برقرار کنند. در حقیقت٬ این نوع رقص٬ رقص پر سر و صدایی بود: پس از بازگشت به کندو٬ زنبور به درون جمعیتی از زنبورها شیرجه می‌رود و با تنه زدن و هل دادن بقیه به دایره‌های کوچک‌تر٬ راه خود را در بین آن‌ها باز می‌کند. حرکاتی که زنبور اجرا می‌کند٬ دربارهٔ چگونگی یافتن شهد اطلاعات بسیار دقیقی به زنبورهای دیگر منتقل می‌کند.

این کشف فریش که چشم جهانیان را به زندگی زنبورها گشود٬ نشان دا که زنبورها زبان رقص خودشان را دارند. او سبب برانگیختن علاقهٔ دوباره‌ای به مطالعهٔ علمی رفتار حیوانات شد. پنجاه سال بعد٬ فریش برندهٔ جایزهٔ نوبل سال 1973 در پزشکی فیزیولوژی شد.

حتی پس از آن که فریش جایزهٔ نوبل را برد٬ بعضی از دانشمندان دربارهٔ فرضیه‌اش پرسش‌هایی مطرح و در آن تردید کردند. آن‌ها این طور استدلال می‌کردند که امکان ندارد زنبورها تمام اطلاعات را با رقص به یکدیگر منتقل کنند و رایحهٔ گل نیز در این میان باید نقشی داشته باشد٬ اما محققان بریتانیایی فرستنده‌های رادیویی ریزی روی زنبورهای عسل کار گذاشتند و از شهد گل‌های “بی بو رایحه” استفاده کردند تا ثابت کنند رقص در واقع راه برقراری ارتباط بین زنبورهاست.

زنبوری که شهد پیدا می‌کند٬ دو رقص اصلی انجام می‌دهد تا فاصله و جهت را نشان دهد: “رقص دایره وار” و “رقص دم جنبانی”. زنبورهای دیگر سعی می‌کنند با زنبور رقصنده ارتباط برقرار کنند٬ بنابراین بنا به گفتهٔ فریش٬ “زنبور رقاص با حرکات چرخشی دیوانه وارش٬ به نظر می‌رسد پشت سرش٬ ستارهٔ دنباله دار طویلی از زنبورها را ردیف می‌کند.” آزمایش‌ها نشان می‌دهند که زنبورها با استفاده از خورشید جهتشان را می‌یابند و اطلاعات پروازی که به هم می‌دهند٬ در برگیرندهٔ سرعت و جهت باد نیز هست.