راه‌های مقابله و اصلاح مشکلات تغذیه و عادت غذایی بد در کودکان
غذا نخوردن جزء مشخصه‌های کودکی است که سرش را با هدف غذا خوردن برمی‌گرداند، غذا را تف می‌کند، دهانش را می‌بندد، غذا را بالا می‌آورد و موقع غذا خوردن قشقرق راه می-اندازد و گریه و فرار می‌کند. برخی دیگر از کودکان در غذا خوردن، بد ادا هستند، خیلی از غذاها را نمی‌خورند و یا تمام غذاهایی که طعم خاصی دارند و یا از یک ماده غذایی خاصی درست شده‌اند، لب نمی‌زنند. وسواسی بودن در انتخاب غذا یا بد غذا بودن هم که مشخصه‌های ترس و اضطراب در وضعیت غذا خوردن است، از دیگر مشکلات غذا نخوردن کودکان می‌باشد. مشخص شده است که 20 تا 30 درصد کودکان مشکلات غذا نخوردن دارند. این مشکلات معمولاً با دیگر عادات غذایی چون خیلی کُند خوردن و بی‌علاقگی به غذا خوردن، توأم می‌شوند.
روانشناسان چهار دلیل برای این مشکل کودکان مطرح کرده‌اند:
- کودک غذا و یا غذا خوردن را با یک تجربه آزارنده مثل خفگی، بالا آوردن غیر ارادی به هنگام خوردن غذا، دارو خوراندن به کودک و … تداعی می‌کند.
- والدین کودک به صورت سهوی و غیرعمد، وسواس کودک را در انتخاب غذا یا غذا نخوردن تقویت می‌کنند. مثلاً؛ وقتی کودک از خوردن غذایی خاص امتناع می‌کند، والدین آن را برمی‌دارند و غذای دلخواه کودک را مهیا می‌کنند.
- برخی از کودکان به خاطر بیماری‌های خاص یک مقطع رشدی خود مثل بیماری برگزداندن غذا بر اثر التهاب معده و مری، سندرم رودهٔ باریک و … تجربهٔ غذایی مناسبی را ندارند.
- در خانواده‌هایی که فرزندان آنها مشکلات خوردن غذا دارند، یک چرخه زورگویی قابل مشاهده است. معمولاً این کودکان به هنگام غذا خوردن، رفتارهای منفی زیادی دارند رفتارهایی چون، لجبازی، شکایت، نافرمانی، بازی بازی کردن با غذا و … در عین حال، والدین نیز هنگام غذا دادن به کودک رفتارهای منفی بیشتری نشان می‌دهند، یعنی بیشتر دستورات منفی و ناخوشایند می‌دهند و یا اظهارات منفی زیادی به هنگام غذا دادن به بچه اظهار می‌کنند.
از سوی دیگر، برخی از روانشناسان، از چرخهٔ معیوب دیگری به نام چرخه چرب زبانی و فشار آوردن به بچه‌ها برای غذا خوردن صحبت می‌کنند؛ آنان معتقدند این چرخه نیز باعث می‌شود بچه‌ها گهگاه غذا بخورند و یا گهگاه از خوردن غذا امتناع نمایند.
تجارب بالینی متعدد نشان داده است برطرف کردن مشکل والدین، منجر به رفع مشکل غذا خوردن کودک نیز می‌شود.
درمان مشکلات غذا نخوردن کودکان: کودکانی که مشکلات غذا نخوردن دارند معمولاً آنقدر می‌خورند که رشد کنند. مشکلاتشان هم معمولاً بدون درمان رفع می‌شود؛ ولی بعضی از این کودکان به قدر کافی مواد غذایی دریافت نمی‌کنند و در برخی موارد رشد جسمی، اجتماعی و هیجانی آنها به خطر می‌افتد که در چنین مواقعی واجب است برنامه مناسبی برای تغذیه کودک تنظیم شود. لذا برای پیشرفت سریعتر در درمان، همکاری متخصص تغذیه کودک و روان‌شناس کودک لازم و ضروری است. اما در شرایط معمول‌تر درمانی سیری متفاوت از قبل دارد. ماهیت مشکل بر درمان بسیار تأثیر گذار است. توجه به عوامل خانوادگی به ویژه والدینی و محیطی بسیار حائز اهمیت است. والدینی که در مودر اختلالات خوردن فرزند خود کمک می‌خواهند، در بسیاری از موارد، مشکلات هیجانی و زناشویی دارند که این عامل به خودی خود تأثیر مبرهن و به سزایی در مشکل فرزند دارد، درمان صرف مشکل کودک کارساز نیست و حتی به طور قطع می‌توان اظهار کرد که درمان بی‌نتیجه است. تجارب بالینی متعدد نشان داده است برطرف کردن مشکل والدین، منجر به رفع مشکل غذا نخوردن کودک نیز می‌شود. از سوی دیگر مشاهده شده است غذا نخوردن کودک و بدقلقی او در این زمینه، گاهاً به خاطر ورود فرزند جدید، تغییر مکان زندگی، مرگ یکی از اطرافیان، حیوان خانگی و … است که این مهم گواه بر این است که ریشه‌یابی مسئله و یافتن علت اولین گام درمان این کودکان است. گاهی اوقات تنها کاری که باید در مورد این کودکان انجام دهیم این است که پدر و مادر اصول رفتاری را در ارتباط با این مشکل کودکشان یاد بگیرند. ویژه-ترین این اصول عبارتند از:
- روال معمولی غذایی را تغییر دهید: روال معمولی غذا خوردن فرزند خود را تغییر دهید تا بیشتر از قبل متمایل به غذا خوردن شود. بهتر است یک نفر نیز همراه کودک غذا بخورد، البته آن فرد باید در مقابل رفتارهای امتناعی کودک از غذا خوردن صبرپیشه کند و هرگز به زبان بازی و کنایه زدن متوسل نشود در یک زمان مقرر در طول مقرر در طول روز و در یک مکان مشخص اتاق پذیرایی، آشپزخانه و … به کودک غذا بدهید، برای تأثیر بهینه درمان توصیه می‌شود کودک برای دریافت غذای خود اندکی انتظار بکشد. غذاهای جدید را با نظمی خاص در اختیار کودک قرار دهید و به او بخورانید (مثلا 10 بار یا بیشتر در هفته).
- اشتهای کودکتان را دستکاری کنید: یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم درمان این کودکان این است که مطمئن شویم کودک در وعده غذا دادن گرسنه باشد: در حد فاصل بین وعده‌های اصلی غذا خوردن، سعی کنید دسترسی کودک به غذا را به حداقل برسانی. به احتمال زیاد باید غذاهای سبک بین وعده‌های اصلی را نیز حذف کنید به کودک فقط آب بیاشامید. اگرچه بسیاری از والدین این روش را نمی‌پسندند، اما اگر قرار است به کودک غذاهای سبک بدهیم، غذاها باید سروقت داده شوند و آن هم به مقدار بسیار محدود.
نکته: لازم به ذکر است منظور اصلی ما حذف ریزه‌خواری غیر مفید و یا کمتر انرژی زا مابین وعده‌های اصلی غذا است. لذا، در محدود کردن غذاهایی میان وعده کودک توجه به شرایط پزشکی و وزن فعلی کودک الزامی است.
- از تکنیک توجه افتراقی کمک بگیرید: در این تکنیک لازم است شما محرک مطلوب یا تقویت کننده مثبتی را به وقوع یک رفتار غذایی مناسب (مثلا به خوردن غذایی که کودک قبلا از خوردن آن امتناع می‌کرد) وابسته کنید. در عین حال، پاسخ‌های نامناسب کودک (مثلا غذا نخوردن او) را نادیده بگیرید، یا روی خود را برگردانید. برای این کار بهتر است شما مقدار کمی از غذایی را که کودک قبلاً نمی‌خورده را به او بدهید، اگر خورد، او را تشویق کنید اگر نخورد، چیزی به او نگوئید فقط روی خود را برای چند ثانیه از او برگردانید. سپس دوباره غذا را پیش بکشید این کار را چند بار لازم است تکرار کنید (برای این که کودک غذایی را که قبلاً از خوردنش امتناع می‌کرده را بپذیرد، 10 بار ارائه غذا واجب است). حتی گاهی ممکن است این کار به تعداد جلسات متعددی تکرار شود تا کودک آن غذای امتناعی خود را قبول کند. بابت هر غذایی نادلخواهی که کودک می‌خورد به او نمره دهید و در نهایت بعد از رسیدن نمرات به یک حد نصابی، نمرات را با برخی از فعالیت‌ها تعویض کنید. نکته مهم در این گام این است که هرگز غذای امتناعی کودک را از جلویش برندارید، زیرا این رفتار یک نوع تقویت منفی است. به دیگر سخن وقتی والدین غذای نادلخواه کودک را کنار می-گذارند، احتمال این که بار دیگر کودک آن غذا را نخورد، بسیار است. از سوی دیگر، بسیاری از والدین به غلط عادت دارند غذایی را که کودک نمی‌خورد برمی‌دارند و به جای آن غذای مورد دلخواه کودک را می‌دهند، که این اشتباه مضاعفی است و تقویت مثبت و منفی را توامان به همراه خود دارد. حتی توصیه می‌شود والدین به رفتارهای نامناسب جزئی مثل بازی‌گوشی، فس‌فس کردن و … که هدف جلب توجه کردن پدر و مادر است، التفات نکنند و آنها را نادیده بگیرند.
- از دیگر تقویت کننده‌های رفتاری استفاده کنید. علاوه بر تشویق از تقویت‌کننده‌های دیگری هم برای واداشتن کودک به درست غذا خوردن استفاده کنید. این تقویت کننده ها عبارتند از:
- خوردن غذاهای مورد علاقهٔ کودک را به خوردن غذاهایی که او دوست ندارد، وابسته کنید.
- بعد از خوردن یک غذای نادلخواه، کارهای لذت بخش مثل بازی با پلی استیشن برای مدتی کوتاه، انجام دهد.
- کودک بعد از خوردن یک غذای نادلخواه می‌تواند برای مدتی کوتاه با اسباب بازی دلخواه خود بازی کند.
- بابت هر غذایی نادلخواهی که کودک می‌خورد به او نمره دهید و در نهایت بعد از رسیدن نمرات به یک حد نصابی، نمرات را با برخی از فعالیت‌ها تعویض کنید.
