ورم کردن و بزرگی زیاد شکم، چه چیزهایی می‌توانند باعث افزایش اندازه شکم شوند؟

اتساع شکمی به افزایش دور شکم در نتیجه‌ افزایش فشار داخل شکمی که سبب بیرون راندن دیوارهای شکمی می‌شود، اشاره دارد. اتساع، بسته به مقدار فشار می‌تواند خفیف یا شدید باشد و ممکن است موضعی یا منتشر بوده یا به صورت تدریجی یا ناگهانی رخ دهد. اتساع حاد شکم می‌تواند نشان دهنده پریتونیت تهدید‌کننده‌ی حیات یا انسداد حاد روده باشد.

اتساع شکمی ممکن است نتیجه چربی، نفخ، جنین (حاملگی یا تودهی داخل شکمی (حاملگی نابه جا )) یا مایع باشد. مایع و گاز به صورت طبیعی در مجرای گوارشی وجود دارند ولی در حفرهی پریتوئن نیستند. در هر صورت، اگر مایع و گاز نتوانند از مجرای گوارشی عبور کنند، اتساع شکمی رخ می‌دهد. در حفره پریتوئن، اتساع می‌تواند منعکس‌کننده‌ی خونریزی حاد، تجمع مایع آسیب یا هوای ناشی از پارگی اندام‌های شکمی باشد.

اتساع شکمی همیشه به معنای وجود مشکل نمی‌باشد، به عنوان مثال، در بیماران مضطرب یا بیماران دچار مشکلات هاضمه‌ای، اتساع موضعی در ربع فوقانی و چپ می‌تواند ناشی از بلع هوا باشد. اتساع جنرالیزه می‌تواند ناشی از خوردن میوهها یا سبزیجات با مقادیر زیاد کربوهیدرات غیر قابل جذب مثل لوبیاها یا تخمیر غیر طبیعی غذا توسط میکروب‌ها، باشد. هیچ وقت حاملگی را در کلیه‌ی زنان با اتساع شکمی، فراموش نکنید.

مداخلات اورژانسی

چنان چه بیمار دچار اتساع شکمی شود، علایم کاهش حجم را مثل رنگ پریدگی، تعریق، کاهش فشار، نبض سریع، تنفس سطحی و سریع، کاهش برونده ادراری، پرشدن مجدد ضعیف مویرگی و تغییر سطح هوشیاری، به سرعت بررسی کنید. از بیمار در مورد این که درد شدید شکمی یا تنفس مشکل دارد، سؤال کنید. در مورد حوادث اخیر سؤال کنید و بیمار را برایا علایم تروما و خونریزی صفاقی مثل نشانه‌ی کولن یا ترنر در نظر بگیرید. سپس تمامی ربعهای شکمی را سمع کنید و به فقدان صداهای روده‌ای، صدای سریع و بلند یا محوشده توجه کنید. (اگر در همان لحظه، صداهای روده‌ای را نمی‌شنوید، حداقل پنج دقیقه گوش دهید). شکم را به آرامی جهت سفتی، لمس کنید. به یاد داشته باشید که لمس عمیق یا گسترده می‌تواند درد را افزایش دهد.

اگر متوجه اتساع شکمی و سفتی همراه با صداهای غیر طبیعی روده‌ای شده و بیمار شاکی از درد باشد، مداخلات اورژانسی را شروع کنید. بیمار را در وضعیت طاقباز قرار داده، اکسیژن تجویز کنید و راه وریدی را برای جایگزینی مایع برقرار کنید. برای قراردادن لوله‌ی بینی – معدی جهت کاهش اتساع حاد داخل لومن روده، آماده شوید. به بیمار اطمینان دهید و وی را برای جراحی آماده کنید.

گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی

چنان چه اتساع شکمی بیمار حاد نیست، در مورد شروع و مدت آن و علایم همراه سؤال کنید. بیمار مبتلا به اتساع موضعی، ممکن است احساس فشار، پری یا درد در منطقهی مبتلا را ذکر کند. بیمار مبتلا به اتساع جنرالیزه، ممکن است احساس آروغ، ضربان قلب شدید و فشارنده و تنفس سخت به صورت عمقی یا زمانی که در حالت دراز کشیده باشد را ذکر کند. ممکن است همچنین بیمار احساس کند که نتواند کمرش را خم کند. در مورد درد شکمی، تب، تهوع، استفراغ، بیاشتهایی، تغییر مزاج روده‌ای و افزایش یا کاهش وزن، حتما سؤال کنید.

یک شرح حال دقیق گرفته و به اختلالات دستگاه گوارش یا صفراوی که ممکن است سبب پریتونیت یا آسیت شوند مثل سیروز، هپاتیت یا بیماری التهابی روده (به قسمت تشخیص آسیت مراجعه کنید توجه کنید. هم چنین به یبوست مزمن توجه کنید. آیا بیمار، اخیرا جراحی شکمی انجام داده که منجر به اتساع شکمی گردیده است؟ در مورد حوادث اخیر، حتى جزیی مثل افتادن از نردبان، سؤال کنید. یک معاینهی فیزیکی کامل انجام دهید. معاینه را فقط به شکم، محدود نکنید چون سرنخ‌های مهمی را که شما را به علت اتساع شکمی می رساند، از دست می‌دهید. سپس، در پای تخت بایستید و بیمار دراز کشیده را جهت غیرقرینگی شکمی، برای تعیین این که اتساع موضعی یا جنرالیزه است، تحت نظر بگیرید. سپس سطح بیرونی شکم را با خم شدن در کنار بیمار، ارزیابی کنید. به پوست سفت و درخشان و پهلوهای برآمده جهت مشخص شدن آسیت، توجه کنید. به ناف، نگاهی بیندازید. ناف برآمده مطرح‌کننده آسیت یا فتق نافی می‌باشد. ناف به داخل رفته ممکن است نشان دهنده‌ی اتساع ناشی از گاز باشد و هم چنین در افراد چاق، شایع است. شکم را برای علایم فتق اینگوئینال یا فمورال و بریدگیها که ممکن است به چسبندگی‌ها اشاره کنند بررسی کنید که هر در مورد منجر به انسداد روده‌ای می‌شوند. سپس صداهای روده‌ای، مالش شکمی (نشان دهندهی التهاب صفاقی) و بروئی (نشان دهنده‌ی آنوریسم) را سمع کنید. به صدای شلپ شلپا که به طور طبیعی زمانی که بیمار حرکت می‌کند یا لمس، سبب آزاد احشا می‌شود، شنیده می‌شوند. شلپ شلپ غیرطبیعی و بلند، نشان دهنده‌ی تجمع مایع بوده و مطرح‌کننده‌ی اتساع یا انسداد معده‌ای می‌باشد.

سپس، شکم را دق و لمس کرده تا معین شود که اتساع ناشی از هوا، مایع یا هر دو می‌باشد. صدای تمپان در ربع فوقانی چپ مطرح‌کننده‌ی کولون سیگموئید یا نزولی پر از هوا می‌باشد. صدای تمپان در یک شکم کاملا متسع، مطرح‌کنندهی حفره صفاقی پر از هوا می‌باشد. دق مات در یک شکم کاملا متسع، مطرح‌کنندهی حفره‌ی صفاقی پر از مایع می‌باشد. جابه جایی ماتیته به یک سمت، زمانی که بیمار در وضعیت به پهلو می‌باشد، نیز مطرح‌کنندهی حفرهی شکمی پر از مایع می‌باشد.  تودهی لگنی یا داخل شکمی سبب ماتیته موضعی در هنگام دق شده و قابل لمس است. چاقی سبب شکم بزرگ همراه با ماتیته جنرالیزه در قیاس با موضعی شده و جابه جایی ماتیته نداشته و اغلب تمپان می‌باشد.

شکم را برای تندرنس لمس کنید و دقت کنید که آیا موضعی است یا جنرالیزه. به دنبال علایم و نشانه‌های صفاقی مثل تندرنس بازگشتی”، گاردینگ سفتی، نقطه‌ی مک بورتی، نشانه اپراتور و پسوآس باشید. در بیماران مؤنث باید معاینه‌ی لگنی انجام داده و بیماران مذکر را معاینه‌ی تناسلی بنمایید. تمامی بیمارانی را که درد شکمی را ذکر می‌کنند باید معاینهی رکتال انگشتی جهت آزمایش خون مخفی انجام داد. نهایتا، دور شکم را اندازه بگیرید. پهلوها را علامت گذاشته تا برای اندازه گیریهای بعدی، به عنوان مرجع، استفاده شوند.

علل ورم کردن شکم

سرطان شکمی

اتساع جنرالیزه شکمی ممکن است زمانی رخ دهد که سرطان، اکثرا تخمدانی، کبدی یا پانکراس، سبب آسیت (معمولا در بیمار با تومور شناخته شده) شده و نشان دهنده‌ی بیماری پیشرفته می‌باشد. جابه جایی ماتیته و موج مایع همراه اتساع هستند. علایم و نشانه‌ها ممکن است شامل درد شدید شکمی، تودهی شکمی، بیاشتهایی، زردی، خونریزی گوارشی (هماتمز یا ملنا)، سوءهاضمه و کاهش وزن که تا حد ضعف عضلانی و آتروفی پیشروی می‌کند، باشند. و ترومای شکمی، زمانی که خونریزی داخلی سریع همراه با تروما باشد، اتساع شکمی ممکن است حاد باشد. علایم و نشانه‌های همراه با این اختلال تهدید‌کننده‌ی حیات، شامل سفتی شکمی همراه با گاردینگ، کاهش یا فقدان صداهای روده‌ای، استفراغ، تندرنس و کبودی شکمی می‌باشند. ممکن است بیمار در محل تروما یا در کتف، چنان چه خونریزی شکمی، عصب فرنیک را تحریک کند، احساس درد کند. علایم شوک هیپوولمی (مثل کاهش فشار و نبض سریع) همراه با کاهش قابل توجه خون می‌باشند.

اتساع مثانه

اختلالات گوناگونی سبب اتساع مثانه شده که می‌توانند سبب اتساع قسمت تحتانی شکم شوند. مختصری ماتیته در دق در بالای سمفیز، نشان دهندهی اتساع مختصر مثانه می‌باشد. یک تودهی سوپر اپوبیک قابل لمس، نرم، گرد و لرزان، نشان دهندهی اتساع شدید می‌باشد. همراه با انسداد ادراری، ادرار قطره قطره، تکرر ادرار یا حالت اضطرار ادراری و هم چنین احساس ناراحتی در سوپر اپوبیک، ممکن است رخ دهد.

سیروز

در سیروز، آسیت سبب اتساع جنرالیزه شده و با موج مایع، جابه جایی ماتیته و نشانه گودال مایع، تأیید می‌شود.

برآمدگی ناف و کاپوت مدوزا (وریدهای اتساع یافته در حول ناف) شایع هستند. ممکن است بیمار احساس پری یا افزایش وزن را ذکر کند. یافته‌های همراه شامل درد مبهم شکمی،

تب، بیاشتهایی، تهوع، استفراغ، یبوست یا اسهال، تمایل به خونریزی، خارش شدید، اریتم کف دستی، آنژیوم عنکبوتی، ادم ساق و احتمالا بزرگی طحال، می‌باشند. ممکن است هماتمز، انسفالوپاتی، ژنیکوماستی، یا آتروفی بیضه‌ای نیز رخ دهند. زردی یک علامت دیررس می‌باشد. بزرگی کبد در ابتدا رخ می‌دهد ولی ممکن است در بیماری پیشرفته قابل لمس نباشد. و تشخیص آسیت. برای تمایز آسیت از سایر علل اتساع شکمی، جابه جایی ماتیته و موج مایع را، آن چنان که در زیر آورده شده است، بررسی کنید.

اتساع (حاد) معده

اتساع ربع فوقانی و چپ در اتساع حاد معده، تشخیصی است ولی تظاهرات متنوع است. معمولا بیمار از پری اپیگاستر یا درد و تهوع همراه یا بدون استفراغ، شاکی است. معاینهی فیزیکی نشان دهنده‌ی تمپان بودن در دق، تندرنس معده و شلپ شلپ می‌باشد. در ابتدا، ممکن است پریستالسیس، قابل رویت باشد، بعدا، صداهای کاهش یافته‌ی روده یا فقدان آن، تأیید‌کنندهی ایلئوس می‌باشد. ممکن است بیمار رنگ پریده بوده و دارای تعریق باشد و ممکن است تاکی کارد یا برادی کارد باشد.

نارسایی قلبی

اتساع جنرالیزه شکمی به واسطه‌ی آسیت، معمولا همراه با اختلال عملکرد شدید قلبی عروقی بوده و با جابه جایی ماتیته و موج مایع، تأیید می‌شود. علایم و نشانه‌های نارسایی قلبی، متعدد بوده و به مرحله‌ی بیماری و درجه‌ی اختلال عملکرد قلبی عروقی بستگی دارد. شاه علامتها شامل ادم محیطی، اتساع ورید ژوگولر، تنگی نفس و تاکیکاردی می‌باشند. علایم و نشانه‌های شایع همراه شامل بزرگی کبدی (که ممکن است سبب درد ربع فوقانی و راست شود)، تهوع، استفراغ، سرفه خلط دار، کراکل، اندامهای سرد، بسترهای سیانوتیک ناخن، شب ادراری، عدم تحمل ورزش، خس خس شبانه، افزایش فشار خون دیاستولی و بزرگی قلب می‌باشند.

سندروم روده تحریک پذیر (IBS)

. IBS ممکن است سبب اتساع متناوب و موضعی شکم در نتیجه‌ی اسپاسم‌های دوره‌ای روده‌ای گردد. درد یا کرامپ قسمت تحتانی شکم، همراه با این اسپاسم‌ها می‌باشند. درد، معمولا با دفع مدفوع یا خروج گاز روده‌ای، تخفیف یافته و با استرس، تشدید می‌یابد. سایر علایم و نشانه‌های احتمالی شامل اسهالی است که ممکن است به طور نوسانی همراه با پیوست یا عملکرد طبیعی روده باشد، تهوع، سوءهاضمه، فوریت دفع مدفوع، احساس تخلیهی ناکامل و مدفوع کم حجم و رگه‌ای می‌باشند.

انسداد روده‌ی بزرگ

اتساع شدید شکمی، ویژه انسداد روده‌ی بزرگ که یک اختلال تهدید‌کننده‌ی حیات است، می‌باشد. در واقع، ممکن است لوپ‌های روده‌ی بزرگ در شکم قابل مشاهده باشند. یبوست قبل از اتساع وجود داشته و ممکن است تنها نشانه برای چند روز باشد. یافته‌های همراه، شامل صداهای روده‌ای تمپان و افزایش یافته و شروع ناگهانی درد شکمی کولیکی قسمت تحتانی که دایمی می‌شود، می‌باشند. استفراع مدفوعی و کاهش موج‌های پریستالسیس و صداهای روده‌ای، علایم دیررس هستند.

انسداد (حاد) شریان مزانتریک

در انسداد شریان مزانتریک، که یک اختلال تهدید‌کنندهی حیات است، اتساع شکمی معمولا چند ساعت بعد از شروع ناگهانی درد شدید و کولیکی دور نافی که همراه با تخلیه‌ی سریع (حتی با زور) روده می‌باشد، رخ می‌دهد. سپس درد ثابت و منتشر می‌شود. علایم و نشانه‌های مرتبط شامل تندرنس شدید شکمی همراه با گاردینگ و سفتی، فقدان صداهای روده‌ای و گاهی بروئی در حفره‌ی ایلیاک راست می‌باشد. ممکن است بیمار، هم چنین دچار استفراغ، بیاشتهایی، اسهال یا یبوست شود. علایم دیررس شامل تب، تاکیکاردی، تاکی پنه، کاهش فشار خون و پوست سرد و خمیری می‌باشند. اگر درد وجود نداشته باشد، اتساع شکمی یا خونریزی گوارشی، ممکن است تنها سرنخ باشند. و سندروم نفروتیک. سندروم نفروتیک ممکن است سبب ادم وسیع، اتساع جنرالیزه شکمی همراه با موج مایع و جابه جایی ماتیته شود. هم چنین ممکن است سبب افزایش فشار خون، هماچوری یا الیگوری، خستگی، بیاشتهایی، افسردگی، رنگ پریدگی، ادم دور چشم، تورم کیسهی بیضه و استریای پوستی، شود.

کیست‌های تخمدانی

به طور معمول، کیست‌های بزرگ تخمدانی سبب اتساع قسمت تحتانی شکم همراه با ناف برآمده میشوند. چون این کیست‌ها دارای دیوارهای نازک بوده و پر از مایع می‌باشند، سبب موج مایع و جابه جایی ماتیته می‌شوند علایمی که آسیت را تقلید می‌کنند. ممکن است درد قسمت تحتانی شکم و توده قابل لمس وجود داشته باشند. و ایلئوس پارالیتیک. ایلئوس پارالیتیک که سبب اتساع جنرالیزه با دق تمپان می‌شود، همراه با فقدان یا کاهش صداهای روده‌ای و گاهی درد خفیف شکمی و استفراغ می‌باشند. بیمار شدیدا دچار یبوست شده یا ممکن است مدفوع با هم کم و مایع دفع کند. و پریتونیت. در پریتونیت، که یک اختلال تهدید‌کننده‌ی حیات می‌باشد، اتساع شکمی ممکن است بسته به وسعت پریتونیت، موضعی یا جنرالیزه باشد. مایع در ابتدا داخل حفره صفاقی سپس در مجرای روده‌ای تجمع یافته و سبب موج مایع و جابه جایی ماتیته می‌شود. به طور معمول، اتساع همراه با تندرنس برگشتی، سفتی شکمی و درد شکمی ناگهانی و شدید بوده که با حرکت، کاهش می‌یابد، می‌باشد.

پوست شکم بیمار ممکن است سفت به نظر برسد. علایم و نشانه‌های همراه معمولا شامل کاهش یا فقدان صداهای روده‌ای، تب، لرز، درد بیش از حد، تهوع و استفراغ می‌باشند. علایم شوک مثل تاکیکاردی و کاهش فشار خون به ورود قابل توجه مایع به شکم، مرتبط می‌باشند.

 انسداد روده کوچک

اتساع شکمی در انسداد روده‌ی کوچک، که یک اختلال تهدید‌کننده حیات است، اختصاصی بوده و در مراحل آخر انسداد، به خصوص در دیستال رودهی کوچک واضح است. سمع روده نشان دهنده‌ی کاهش یا افزایش صداهای روده‌ای بوده و در دق تمپان میباشد. علایم و نشانه‌های همراه شامل درد کولیکی دور ناف، یبوست، تهوع و استفراغ بوده و هرچه انسداد بالاتر باشد، استفراغ زودتر و شدیدتر می‌باشد. تندرنس برگشتی منعکس‌کنندهی اختناق روده‌ای همراه با ایسکمی می‌باشد. علایم و نشانه‌های همراه شامل خواب آلودگی، خستگی و علایم از دست دادن مایع می‌باشند. علایم شوک هیپوولمیک در از دست دادن پیشرفته مایع و پلاسما دیده می‌شود. و مگاکولون سمی (حاد). مگاکولون سمی یک عارضه‌ی تهدید‌کننده‌ی حیات کولیت عفونی یا زخمی بوده که سبب اتساع شدید شکمی می‌شود. معمولا اتساع به تدریج بوده و همراه با ماتیته در دق، کاهش یا فقدان صداهای روده‌ای و مختصری تندرنس بازگشتی می‌باشد. هم چنین بیمار درد و تندرنس شکمی، تب، تاکیکاردی داشته و دچار از دست دادن مایع می‌باشد.

بیمار را در وضعیت راحت قرار داده و از بالش استفاده کنید. بیمار را به پهلوی چپ بخوابانید تا نفخ کاهش یابد و اگر آسیت دارد، سر را بالا برده تا به تسهیل تنفس وی کمک کنید. برای کاهش درد، دارو تجویز کرده و مورد حمایت عاطفی قرار دهید.

نکات مختص به اطفال

چون شکم یک کودک به طور طبیعی، گرد است، سخت است که بتوان اتساع را مشاهده کرد. دیوارهی شکم کودک نسبت به یک بزرگسال، تکامل کمتری یافته، بنابراین لمس آسان‌تر است. در زمان دق کردن شکم، به یاد داشته باشید که کودکان معمولا هوا را در زمان خوردن و گریه کردن بلع می‌کنند و منجر به صدای تمپان بلندتر از حالت طبیعی می‌گردد. حداقل تمپان با اتساع شکم، ممکن است ناشی از تجمع مایع یا توده‌های جامد باشد. برای بررسی مایع شکمی، جابه جایی ماتیته را به جای موج مایع بررسی کنید.

در یک کودک، بلع هوا و تکامل دیوارهی شکمی، سخت است که بتوان موج مایع انجام داد). بعضی از کودکان با پزشک معاینه‌کننده همکاری نمی‌کنند، بکوشید که اعتمادش را جلب کرده و هم چنین به وی اجازه دهید که در بغل والدین خود بماند. می‌توانید سرنخ‌ها را با مشاهدهی کودک در زمان سرفه کردن، قدم زدن یا حتی بالا رفتن از مبلمان مطب ببنید، همه‌ی لباس‌های کودک را در آورده تا سرنخ‌های تشخیصی را از دست ندهید. هم چنین، یک معاینهی رکتال آرام انجام دهید.

در نوزادان، معمولا آسیت ناشی از سوراخ شدن مجرای گوارشی یا ادراری می‌باشد ولی در کودکان بزرگ تر، ناشی از نارسایی قلبی، سیروز و یا نفروز می‌باشد. علاوه بر آسیت، ناهنجاری‌های مادرزادی مجرای گوارشی (مثل درهم رفتگی روده یا پیچ خوردگی) ممکن است سبب اتساع شکمی شود. اگر فتق سبب انسداد روده‌ای شود، موجب اتساع می‌شود. علاوه بر این، خوردن بیش از حد و یبوست می‌توانند سبب اتساع شوند.

نکات مختص به سالمندان

با افزایش سن، چربی تمایل دارد که در قسمت تحتانی شکم و نزدیک هیپ‌ها، حتی زمانی که وزن پایدار است، تجمع یابد. این تجمع همراه با ضعف عضلات شکمی، سبب برآمدن ناف شده که بعضی از بیماران مسن، آن را به عنوان تجمع مایع یا شواهد بیماری می‌دانند.

مشاوره

بیمار چنان چه اضطراب بیمار، سبب بلع هوا می‌شود یا تنفس عمیق سبب ناراحتی می‌شود، به وی پیشنهاد کنید تا تنفس آرام داشته باشد. اگر بیمار دچار انسداد یا اسیت شده، در مورد محدودیت غذا و مایع به وی شرح دهید. بر بهداشت دهانی خوب، جهت پیشگیری از دهان خشک، پافشاری کنید.