تشنج یا صرع چه علت‌هایی دارد؟ چگونه تشخیص داده می‌شود؟ درمان‌های آن کدامند؟
علت‌ها و عوامل مستعدکننده تشنج
هنوز که هنوز برخی‌ها به بیماران که دچار حمله تشنج و صرع می‌شوند، خوب نگاه نمی‌کنند و ابتلا به این بیماری در برخی نقاط دنیا یک ننگ یا تابو است. این وضع از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر این افراد تأثیر می‌گذارد. در هند و چین، صرع به عنوان توجیهی برای ازدواج نکردن استفاده می‌شد. مردم بعضی مناطق هنوز بر این باورند افرادی که دچار صرع هستند نفرین‌شده‌اند. در تانزانیا، همانند نقاط دیگر آفریقا، صرع به تسخیر فرد توسط ارواح شیطانی، جادوگری یا مسمومیت ربط داده می‌شود و اکثر مردم فکر می‌کنند این بیماری واگیردار است، گرچه هیچ مدرکی برای اثبات این موضوع وجود ندارد. قبل از سال ۱۹۷۰، در انگلیس قانونی وجود داشت که بر اساس آن افراد دارای صرع نمی‌توانند ازدواج کنند. این بدنامی باعث می‌شد افرادی که دچار صرع هستند این موضوع که آن‌ها دچار تشنج می‌شوند را انکار کنند.
A convulsion is a medical condition where body muscles contract and relax rapidly and repeatedly, resulting in uncontrolled actions of the body.
اما از نظر پزشکی تشنج یا صرع، چیزی نیست جر تخلیه غیرطبیعی عصبی که باعث اختلال عملکرد مغزی می‌شود.
صرع گروهی از اختلالاتی است که باعث تشنجهای مکرر می‌گردد.
تشنج انواع مختلفی دارد:
تشنج تونیک – کلونیک (گراندمال): از دست رفتن هوشیاری بدون علایم پیش‌درآمد aura و سفتی و تکان‌های متناوب اندام‌ها و اعضای بدن
خیلی‌ها فکر می‌کنند تنها نوع تشنج همین است، یعنی تشنج را فقط به صورت بیهوش شدن و کف کردن دهان و تکان‌های وحشتناک اندام‌ها تصور می‌کنند، در صورتی که ما تشنج‌هایی داریم که از نظر تظاهر بیرونی ممکن است خیلی کم سر و صداتر باشند:
تشنج Absense- یا (petitmal) از دست رفتن هوشیاری مختصر (۱۰-۵ ثانیه) بدون از بین رفتن تون وضعیتی ممکن است دهها تا چند صد بار در روز تکرار شود.
یک نوع دیگر نشج، تشنج Simple pertital که عبارت است از فعالیت تشنجی یک ناحیه از مغز بدون از بین رفتن هوشیاری
تشنج Complex petital: فعالیت تشنجی لوب گیجگاهی تمپورال با اختلال در هوشیاری است.
اپیدمیولوژی تشنج
- صرع ایدیوباتیک حداقل ۷۵٪ موارد را تشکیل می‌دهد. یعنی در ۷۵ درصد موارد، هیچ عیب و علت خاصی با بررسی‌ها نمی‌توان در بیمار پیدا کرد.
- تشنج کوچک در دوران کودکی شروع می‌شود و ندرتاً بعد از ۲۰ سالگی ادامه می‌یابد.
- حدود ۱۰٪ از جمعیت ایالت متحده در طول زندگی خود حداقل یک بار تشنج را تجربه می‌کنند.
- حدود ۳٪ جمعیت ایالت متحده در طول زندگی خود مبتلا به صرع خواهند شد.
تشخیص افتراقی تشنج
توجه داشته باشید که خیلی از موارد تشنج، می‌تواند نشانه و علامتی از یک بیماری دیگر باشد و ما فقط با خود تشنج، به عنوان یک بیماری واحد روبرو نیستیم. مثلا موارد زیر می‌توانند باعث تشنج شوند و ما اگر مشکلات زمینه‌ای را بررسی نکنیم و فقط خود تشنج را درمان کنیم، مسیر اشتباهی را طی کرده‌ایم.
- علل شایع تشنج تروما یا ضربه به سر، عفونت (مننژیت انسفالیت، HIV)، سکته مغزی، ضایعات فضاگیر، هیپوگلیسمی یا پایین آمدن قند خون
- اورمی
- هایپرترمی
- اختلالات الکترولیتی
- ایسکمی مغزی
- آکلامپسی
- پورفیری
- سنکوپ
- مصرف بیش از حد / محرومیت دارویی
علائم ونشانه‌های تشنج
- ممکن است تشنج بعد از اورای حسی یا روانی ایجاد شود.
- احساس سبکی سر
- تغییرات بینایی، بویایی یا چشایی
- اختلالات فوکال (منطقه‌ای) حسی از قبیل پارستزی (بی‌حس شدن بدن)
- اختلالات فوکال حرکتی از قبیل پرش‌های غیرارادی در دست یا چرخش سر
- افت یا ازبین رفتن هوشیاری
- حرکات خشک / پرشی
- مرحله post – ictal یا بعد از تشنج ممکن است منجر به گیجی، بی‌قراری، تغییرات هوشیاری بلندمدت یا ضعف (فلج Todd) شود.
تشخیص تشنج چگونه صورت می‌گیرد؟
- شرح حال و معاینه، تشخیص نوع تشنج، داروهای مصرفی
- ارزیابی علل سیستمیک تشنج، CBC، بیوشیمی، Ca گلوکز، RFT, LFT, ESR
- MRI روش ارجح برای تعیین پاتولوژیهای زمینه‌ای واحتمالی مغز است.
- CT حساسیت کمتری دارد ولی سریعتر و ارزانتر است، خونریزی با CT بهتر مشخص می‌شود.
- EEG ممکن است فعالیت اپی لپتیک مغز را نشان دهد ولی می‌تواند نوع تشنج را معین کند در عین حال EEG نرمال تشنج را رد نمی کند.
- بررسی سم‌شناسی در موارد شک به موارد قطع / مسمومیت دارویی.
- LP درصورت شک به انسفالیت یا مننژیت
راه‌های درمان تشنج
- درمان علل سیستمیک زمینه ای، درصورت امکان
- ترک الکل، داروها و یا موادی که باعث شروع تشنج می‌شوند.
- داروهای ضد تشنج باید مخصوص نوع فعالیت تشنجی باشند.
- تشنج برای بار اول معمولاً نیاز به داروهای ضدتشنج ندارد مگر اینکه علت زمینه‌ای و غیرقابل تصحیح وجود داشته باشد.
- والپاروآت (Depakote) بیشترین داروی مورد استفاده برای صرع‌های منتشر شامل تونیک کالونیک و Absence به کار می‌رود.
- اتوزوکسماید (zaronion) فقط برای تشنج Absence بکار می‌رود.
- فنی توئین (Dilantin) یا کاربامازبین (Tegretol) برای تشنجهای partial
پیش آگهی / سیربالینی تشنج
- صرع پایدار به تشنجهای مکرر و غیر منقطع تونیک کلونیک گفته می‌شود
- بیش از نیمی از تشنجهای بار اول تکرار خواهند شد، بعد از تشنج دوم تقریباً ۷۵٪ صرع ایجاد خواهد شد.
- تشنجها عموماً برطرف می‌شوند یا با درمان ضد تشنج کافی کنترل می‌شود.