فهرست بهترین فیلم‌های دستوپیایی – تصویر سینمایی از ویرانشهرها

واژه دیسپتویا Dystopia را باید در تضاد با Utopia (آرمان‌شهر) تعریف کرد:

این واژه، به معنی «جای بد» است و در اصطلاح، به آن دسته آثار، در ادبیات داستانی اطلاق می‌شود که در آن‌ها، خصایل خوب بشری به طرزی انحطاط‌یافته مطرح می‌شود. در این قبیل داستان‌ها، نویسنده تمایلات تهدیدکننده و ویران‌گری را که در پی پدیده‌های به ظاهر سالم سیاسی، اجتماعی و صنعتی نهفته است، به مقیاسی وسیع و در حقیقت، اعتراض‌آمیز تصویر می‌کند تا تأثیرات مخرب این‌گونه پدیده‌ها را بر جامعهٔ انسانی و خصایل بشری نشان دهد. Dystopia را می‌توان به  «آرمان‌شهر وارونه» نیز ترجمه کرد.

قبلا در این مورد در «یک پزشک» صحبت کرده‌ایم و در اینجا صرفا می‌خواهم یک فهرست از فیلم سینمایی دستوپیایی ارائه بدهم و به کمک شما تکمیل کنم.

با هر کدام از فیلم‌هایی که در فهرست زیر می‌بینید خاطره‌ها دارم. بعضی‌هایشان را بار اول با کیفیت کم پرده‌ای، روی نوار VHS دیده بودم.

می‌دانید نخستین فیلم این فهرست را کی دیدم؟

به درستی یادم نیست، فکر کنم زیر 5 سال داشتم و تلویزیون فارنهایت 451 را می‌داد. یادم می‌آید که پدرم از این فیلم که تلویزیون با ناپرهیزی پخش کرده بود خیلی به هیجان آمده بود و داستانش را با هیجان برای من تعریف می‌کرد. این خاطره البته خیلی بیشتر از اینها، قابل یادآوری است که بماند برای سال‌های بعد و به وقتش!

Soylent Green را هم به گمانم تلویزیون ما در دهه 60 پخش کرده بود. منتها من این فیلم را نصفه و نیمه دیدم و حسرت دیدن کاملش بر دلم ماند و برخلاف فیلم‌های دیگر به گمانم بازپخش نداشت.

نمایش ترومن را اما سال‌های بعد در دهه 70 باز هم نخستین بار از تلویزیون داخلی دیدم، در برنامه‌ای با تفسیر اگر اشتباه نکنم اکبر عالمی.

به دنیاهای ترسیم شده در هر یک از فیلم‌ها نگاه می‌کنم. شاید زمانی این آینده‌های تیره و تاری که به چالش کشیدن هر کدامشان، قهرمان‌های اسطوره‌ای طلب می‌کند، در نظر ما بیش از حد تخیلی می‌آمدند. اما الان خیلی از جوانب آنها برای ما ملموس شده است.

آن خوشبینه ساده‌لوحانه یکی دو دهه اخیر بیشتر ما که تصور می‌کردیم فناوری‌ها و اینترنت، فاشیسم، مونوپلی اطلاعاتی و افراطی‌گری‌ها را به یاری خرد جمعی و توده‌ها از بین می‌برند، کوتاه‌زمانی بعد به یاس مبدل شد و متوجه شدیم که  انقلاب وب 2.0 مانند همان به اصطلاح بهارهای عربی، خیلی زود خزان شده‌اند.

دولت‌ها و شرکت‌های قدرتمند، هر کدامشان با تکنیک‌هایی یاد گرفتند که از فناوری، هوش مصنوعی و شبکه‌های اجتماعی برای محدود کردن آزادی‌ها و کنترل و مانیتور دست‌جمعی همه زوایای انسان‌ها استفاده کنند.

به قهرمان رمان و فیلم 1984 باید غبطه بخوریم، او دست‌کم در خانه خود گوشه دنجی داشت که وقتی در آن می‌نشست از گزند نگاه برادربزرگ در امان می‌ماند، اما ما حالا همیشه و همه‌جا تحت‌نظریم!

فراتر از آن دولت‌ها و شرکت‌ها یاد گرفتند که چطور احمقمان کنند! یک جورهایی در همان اوایل کار شک برده بودیم که نکند اینترنت احمقمان کند. این شکاکیت، متاسفانه جنبه واقعی به خود گرفت. شرکت‌ها یا طمع افزایش سودهای مالی، معماری ابراپلیکیشن‌ها را به گونه‌ای طراحی کردند که کاربران را در برند اسکرول‌ها و لایک‌های بی‌انتها و دیدن محتواهای ویدئویی سخیف کوتاه، گرفتار کرد و دیگر فرصتی برای خواندن و تفکر باقی نگذاشت و دولت‌ها هم یاد گرفتند که چطور در عصر 5G، کاربران Divergent را اصلاح کنند!

به زوال رفتن احساسات بشری و خشم‌ها و هیجانات مادون حیوانی انسان‌ها به گاه رخ دادن فجایع، چیزی است که در شمار زیادی از فیلم‌های دیستوپیایی به نمایش گذاشته شده است و ما در همین زمانه کرونا، جلوه‌هایی محدود از آن را مشاهده کرده‌ایم.

در بشتر فیلم‌های دیستوپیایی نگاهی تیره به فناوری وجود دارد. در دسته‌ای ما فناوری‌های پیشرفته داریم، منتها انسان‌ها در این فیلم‌ها مانند بیچارگانی فربه و ابله و وحشی تصور می‌شوند که در دنیای پر از آلودگی‌های زیست محیطی با این فناوری‌ها فقط باید تلاش کنند چند صباحی بیشتر دوام بیاورند و نه بیشتر.

فهرست پیشنهادی «یک پزشک» از فیلم‌های دیستوپیایی (ویرانشهری -پادآرمانشهری – آخر الزمانی)

یا این توضیح که این فهرست باید تکمیل شود و توضیحات مختصر هم فیلم هم به تدریج باید ویرایش و اصلاح شود.

Children of Men (2006)

در سال ۲۰۲۷ نسل بشر عقیم شده و مدت هجده سال است که هیچ کودکی بدنیا نیامده است. در این زمان در کشور انگلستان یک حکومت فاشیستی برقرار است که با مخالفین و شورشیان بشدت برخورد می کند. در چنین اوضاعی مردی شکست خورده به اسم تئو فارون که تنها دوستش پیرمردی به اسم جاسپر است، با جولین که در گذشته با او رابطه داشته برخورد می کند. جولین رهبر یکی از گروه های ضد حکومتی است که بیست سال پیش از تئو باردار شده و نوزادی بدنیا آورده اما تئو ناخواسته باعث مرگ این کودک شده است. اکنون جولین از تئو می خواهد که به او کمک کند…

Blade Runner 2049 (2017)

30 سال پس از اتفاقات فیلم اول، یک بلید رانر جدید، پلیس لس آنجلس، افسر کی (Officer K)، یک راز مخفی شده را کشف می‌کند که می‌تواند جامعه را به آشوب بکشاند. این اکتشاف کی، او را وارد سفری برای یافتن ریک دکارد می‌کند، یک بلید رانر سابق که 30 سال است ناپدید شده…

V for Vendetta (2005)

سال 2020، لندن. «آدام ساتلر» (هرت)، رهبر فاشیست، حکومتی خودکامه در انگلستان برقرار کرده است. به اعتقاد او آن چه مردم نیاز دارند امنیت است نه آزادی. اما در این میان، مردی به نام «وی» (ویوینگ) تصمیم گرفته این نظام زورگو را به زیر بکشد…

A Clockwork Orange (1971)

در زمانی (در آینده) در لندن الکس دلارج (مک‌داول) رئیس دوستانش (یا Droogs) است یعنی پیت (مایکل تارن)، جورجی (جیمز مارکوس) و دیم (وارن کلارک). یک شب آن‌ها بعد از مستی بخاطر نوشیدن میلک پلاس (شیری که با مواد روانگردان مخلوط شده) بدنبال انجام یکی از آن «خشونتهای افراطی» می‌روند؛ ابتدا پیرمردی ولگرد (با بازی پائول فارل) را کتک می‌زنند و بعد با گروه بزهکار رقیب که بیلی بوی (ریچارد کانات) آن‌ها را رهبری می‌کرد کتک‌کاری می‌کنند. یک ماشین می‌دزدند و به خانهٔ نویسنده اِف. الکساندر (پاتریک مگی) می‌روند و آنقدر آقای الکساندر را می‌زنند که برای بقیه عمرش زمین گیر می‌شود. سپس الکس درحالی‌که آهنگ معروف آواز زیر باران را می‌خواند به همسر آقای الکساندر (آدرین کُری) تعرض می‌کند.

Divergent (2014)

در جهانی که افراد طبقه بندی شده اند تریس متوجه می شود که با بقیه افراد تفاوت دارد اون برای فرار از این جامعه نقشهٔ راهی به سوی دگرگونی پیدا می کند او باید قبل از این که خیلی دیر شود خود را به آنجا برساند …

1984 (1984)

سال 1984. در شهر «ایراستریپ یک» که قبلا لندن بوده و اکنون پایتخت یکی از سه ابر قدرت جهان یعنی «اوشینا» ست، «وینستن اسمیت» (هرت) پس از شکنجه های شدید جسمانی و روانی سرانجام می آموزد که تنها به «برادر بزرگ» عشق بورزد…

Snowpiercer (2013)

داستان این پس از پخش شدن گازی سرما ساز در سطح کره زمین می باشد که با یخ بندان زمین تقریبا تمام زندگی های جاندارن کرهٔ زمین را نابود کرده است و حالا نجات یافتگان در قطاری بنام Snowpiercer درحال سفر می باشند که آن نیز طبقه بندی شده است. در این فیلم مشاهده می کنیم که افراد ساکن در طبقه پایین قطار تصمیم می گیرند تا در مقابل افراد پولدار و مرفح طبقهٔ دیگر قطار شورش کنند و …

Gattaca (1997)

در آینده ای نه چندان دور، مردی با مشکلات ژنتیکی، آرزوی دیرینه ای برای رفتن به فضا دارد. جامعه «وینسنت فریمن» را بخاطر آرایش ژنتیکی نامناسبش در انسان های رده پایین قرار داده است، و او تنها می تواند در شغل های سطح پایین مشغول به کار شود. برای رسیدن به آرزویش، او هویت «جروم مورو»، شخصی با مشخصات ژنتیکی کامل، که بر اثر یک تصادف اتومبیل فلج شده است را جعل می کند. به کمک یک شخص حرفه‌ای، وینسنت موفق می شود در تست دی. ان.ای و نمونه های ادرار، تقلب کند. اما زمانی که نهایتا برای یک سفر فضایی انتخاب می شود، مدیر برنامه هایش کشته شده و پلیس تحقیقاتی را آغاز می کند و هویت جعلی او در معرض خطر قرار می گیرد …

What Happened to Monday (2017)

در دنیایی که جمعیت زیاد شده و خانواده ها فقط می توانند یک فرزند داشته باشند، گروهی متشکل از 7 بچه که در یک زمان به دنیا آمده اند باید در همین حال که ناپدید شدن یکی از اعضایشان را بررسی میکنند، جلوی مقامات را نیز بگیرند تا نتوانند آنها را به خوابی طولانی فرو ببرد…

Equilibrium (2002)

در دنیای آینده حکومتی بسیار خشن و مستبد وجود دارد که سیاست آن از بین بردن شورشها، جنگها و اعتراضات با استفاده از فرونشاندن احساسات و محو هیجانات است: کتابها، هنر و موسیقی بطور اکید ممنوع شده اند و داشتن احساس جرمی است که مجازات مرگ دارد. جان پرستون یکی از بهترین ماموران حکومت است که مسئول از بین بردن هر کسی است که از این قوانین سرپیچی کرده است. اما زمانیکه او مقداری از داروی پروزیوم را از دست می دهد – یک داروی هوشیار کننده ذهن که احساسات را کاهش می دهد – ناگهان به تنها فردی تبدیل می شود که قادرست با این حکومت با آن مبارزه کرده و آنرا از بین ببرد.

The Platform (2019)

زندانی چند طبقه که در هر طبقهٔ آن یک سلول و در هر سلول آن دو نفر قرار دارند. در این زندان یک سکو از بالا به پایین به زندانیان غذا می دهد و این کار تنها دو دقیقه در روز انجام می گیرد. کسانی که در طبقه های بالایی قرار دارند به خوبی غذا داده می شوند اما افراد طبقه های پایین گرسنگی می کشند…

Brazil (1985)

یک مامور اداری در جهان آینده رو به گذشته تلاش دارد تا خطای اجرایی را تصحیح کند و خودش تبدیل به دشمن کشورش تبدیل می شود و …

The Hunger Games: Mockingjay – Part 1 (2014)

کتنیس دو بار از «بازی‌های مرگبار» جان سالم به در برده اما همچنان در امان نیست. «کنگره» عصبانی و به دنبال انتقام است، آنها فکر می‌کنند کتنیس باید تاوان ناآرامی‌ها را بپردازد و از آن بدتر، رئیس اسنو به صراحت گفته که هیچ‌کس در امان نیست، نه خانواده کاتنیس، نه دوستانش و نه مردم «منطقه 12» …

The Lobster (2015)

داستان این فیلم دربارهٔ اثرات وحشتناک تنهایی, ترس از تنهایی که دلیل آن هم از دست دادن عشق یا شکست عشقی است می باشد. هنگامی که غرور بر عشق غلبه می کند, برای فرد فرقی نمی کند که در چه مقامی است یا چه زندگی دارد…

Minority Report (2002)

در سال ۲۰۵۴ در واشینگتون دی سی، جان اندرتون کارآگاه پلیس در بخش پیش جنایت فعالیت می کند. این بخش که قاتلان را قبل از ارتکاب جرم شناسایی و دستگیر می کند، کار خود را براساس سه عامل فراشناختی پیش آگاهی انجام می دهد که باعث می شود پیش بینی ها درباره وقایع آینده دقیق و بدون اشتباه انجام شود. وقتی اندرتون متوجه می شود که به عنوان قاتل آینده کسی که اصلا نمی شناسد معرفی خواهد شده، مجبور می شود از دست همکاران خود فرار کرده و در عین حال هویت قربانی آینده خود را مشخص کند در حالی که فقط ۳۶ ساعت فرصت دارد. او یکی از پیشگوها را می دزدد و کم کم به این نتیجه می رسد که برایش پاپوش دوخته اند. اندرتن در پی جستجوهایش به طرزی اجتناب ناپذیر به همان مکانی کشیده می شود که قرار است قتل در آن اتفاق بیفتد …

Metropolis (1927)

در آینده شهر به قسمت های مختلفی تقسیم می شود قسمت کارگران، قسمت طراحان شهر و … فرمانروای شهر عاشق کسی می شود که در طبقهٔ پیام رسانان قرار دارد و او باید برای رسید به او از مقام خود صرف نظر کند …

Idiocracy (2006)

سرباز «جو بائرز» که از لحاظ هوش یک آمریکایی سطح میانی به حساب می آید، توسط دولت برگزیده میشود تا در یک آزمایش فوق سری نقش موش آزمایشگاهی را بازی کند. او به ۵۰۰ سال در آینده فرستاده می شود و در میابد که در آنجا جامعه انسان ها بقدری کودن و کند ذهن شده اند که جو باهوش ترین انسان به حساب می آید…

Fahrenheit 451 (1966)

در آینده ای که پر از ظلم است و کتابهای توسط دولت غیرقانونی اعلام شده اند، مردی که کارش از بین بردن کتابها است عاشق زنی می شود و شروع به خواندن کتاب می کند…

Interstellar (2014)

زمانی که یک کرم‌چاله (که از نظر تئوری می‌توان از طریق آن‌ها در زمان سفر کرد) کشف می‌شود، دانشمندان در صدد این بر می‌آیند که با سفر از طریق آن از محدودیت‌های سفر انسان در فضا رهایی یابند. در میان مسافران، کوپر (مک‌کانهی) مهندسی است که باید میان دو فرزندش و سفر برای نجات بشریت یکی را برگزیند…

The Giver (2014)

داستان فیلم که در آینده ای نامعلوم سال‌ها بعد از یک فاجعه خانمان سوز مبهم به نام تباهی رخ می‌دهد ماجرای نوجوانی به نام جوناس (با بازی بِرِنتون توایتس) را نقل می‌کند که در سرزمینی بزرگ شده که در آن شورای اکابرِ همه چیز بین و همه چیز شنو کلیه امور مردم از فعالیت‌های خانگی و مشاغل تا وضعیت آب و هوا و «هیجانات» جنسی- که با دقت به وسیله تزریقات صبحگاهی تنظیم می‌شوند- را کنترل می‌کنند و…

The Truman Show (1998)

«ترومن بربنک» (کری)، کارمند معمولی یک شرکت بیمه، یک زندگی معمولی در شهری معمولی دارد. اما «ترومن» که از زندگی اش راضی نیست و می خواهد دنیا را ببیند، سرانجام کشف می کند که ستارهٔ یک نمایش تلویزیونی زنده است…

Delicatessen (1991)

شهری در دنیای آینده ای تاریک و آشفته. قصابی (دریفوس) با کشتن شاگردانش و فروش گوشت آنان به مشتریان تأمین معاش می کند. «لوییزون» (پینون)، دلقک بی کار که تازه استخدام شده، قرار است قربانی جدید او باشد. اما «ژولی» (دونیاک)، دختر قصاب به «لوییزون» دل می بندد و او را از خطر آگاه می کند.

Oblivion (2013)

در آینده ای دور، یک مامور کارآزموده به کره زمین که اکنون تنها ویرانه ای از آن باقی مانده، فرستاده شده است تا منابع باقی مانده آن را شناسایی کند. اما در این حین برای او در مورد ماموریتش سوالاتی پیش می آید و …

Equals (2015)

در آینده جامعه وجود دارد که همه احساسات و بیماری ها در داخل آن ریشه کن شده است و همه افراد جامعه با داشتن جایگاهی برابر در صلح و آرامش در حال زندگی کردن هستند تا اینکه یک بیماری جدید و ناشناخته شروع به شیوع پیدا کردن در بین مردم می کند و باعث فعال شدن مجدد عواطف و احساسات در افرادی می شود که…

A Scanner Darkly (2006)

در آینده‌ای نه چندان دور، یک پلیس مخفی گرفتار یک ماده مخدر خطرناک جدید می شود و در نتیجه هویت خودش را از دست می دهد…

Mortal Engines (2018)

داستان فیلم در آینده‌ای بسیار دور اتفاق می‌افتد که تمدن بشریت توسط یک رویداد فاجعه‌بار نابود شده است و انسان‌ها روش و راه جدیدی را برای زندگی و ادامه بقا پیدا کرده‌اند. در حال حاضر شهرهای غول‌پیکر در حال فرمانروایی روی زمین هستند و شهرهای کوچک‌تر را برای تصاحب منابع حیاتی باقی‌مانده زمین می‌بلعند و منابع این سیاره در آستانه به پایان رسیدن است. در این بین، مرد جوانی به نام تام پس از آشنایی با فردی خطرناک به نام هستر باید برای بقا بجنگد. این دو شخصیت با وجود اختلافات زیادی که دارند، به یک اتحاد غیرمنتظره دست می‌یابند که باعث تغییر آینده می‌شود و…

Edge of Tomorrow (2014)

داستان فیلم درباره سربازی به نام بیل کیج است که پس از کشته شدن در یک جنگ علیه بیگانگان بار دیگر زنده می شود و از آن پس در هر جنگی که کشته می شود می تواند با به دست آوردن عمر دوباره به موقعیت خود باز گردد. او در این راه سعی می کند تا به گونه ای سرنوشت خود را تغییر دهد…

Never Let Me Go (2010)

کتی، تامی و روث سه کودک یتیم هستند که در مدرسهٔ شبانه روزی با یکدیگر آشنا و رابطه دوستی بین آنها برقرا شده است. زمانی که آن‌ها بالغ می شوند، با وجود عشق عمیقی که میان آن‌هاست، باید با حقیقت تلخی که از کودکی انتظارشان را می کشیده است، روبرو شوند…

Soylent Green (1973)

داستان این فیلم در سال ۲۰۲۲ میلادی در شهر نیویورک اتفاق می‌افتد. این شهر چهل میلیون نفر جمعیت دارد. شهر با کمبود مواد غذایی روبرو شده و غذای اصلی مردم از طریق کمپانی بزرگ سویلنت تأمین می‌شود. در این اثنا ویلیام سیمونسون دفتردار کارخانه سویلنت کشته میشود. یک کارآگاه پلیس بنام تورن با همکاری پیرمردی دفتردار بنام «سال» بر روی پرونده قتل یکی از مدیران کمپانی سویلنت که مخالف فساد اداری و زدوبند با فرماندار بوده است تحقیق می‌کنند. فرماندار بر اداره پلیس فشار می‌آورد که تحقیق در این‌باره را متوقف کنند اما کارآگاه تورن زیر بار نمی‌رود…

The Matrix (1999)

اندرسون که یک برنامه نویس است متوجه شده که چیزی در دنیا درست نیست, او مدتی است که به دنبال رد پایی از شخصی به نام مورفیوس می گردد تا بتواند با او دیدار کند و برای سوالاتی که در ذهنش دارد جوابی پیدا کند! روزی این تماس از طریق دختری به نام ترینیتی صورت می گیرید و باعث می شود تا زندگی آقای اندرسون به طوری کامل تغییر پیدا و از دنیای ماتریکس بیدار شده تا دنیای واقعی را که سال ها از او مخفی شده بود را ببیند و…

A.I. Artificial Intelligence (2001)

یک پسر بچه روبات که با تکنولوژی بسیار پیشرفته‌ای ساخته شده است، هرکاری میکند تا بتواند به پسری واقعی تبدیل شده و دوباره عشق مادرش را که یک انسان واقعی است، بدست آورد.

WALL·E (2008)

صدها سال است که انسان ها کرهٔ زمین را به دلیل آلودگی ترک کرده اند و روباتی به نام «والی» هم چنان به کار زباله جمع کردن مشغول است. تا این که از طرف انسان ها روباتی به نام «ایو» به کرهٔ زمین فرستاده می شود تا امکان بازگشت تمدن بشری به زمین را بررسی کند. خیلی زود «ایو» به نتیجهٔ مورد نظر دست پیدا می کند و پس از چندی به سفینهٔ فضایی حامل انسان ها برگردانده می شود. اما «والی» نیز که به «ایو» دل باخته به دنبال او به راه می افتد…

Mad Max: Fury Road (2015)

در آینده ای دور، در حالی که تنها بیابانی خشک از زمین باقی مانده است، باقیماندهٔ نسل انسان ها برای بدست آوردن واجبات زندگی حاضرند یکدیگر را بکشند. مکس، مردی کم حرف که زن و بچه اش را از دست داده است، به تنهایی سفر می کند و در جستجوی صلح می باشد…

I Am Legend (2007)

سالها پس از اینکه یک بیماری بیشتر انسانها را از بین برده و تعدادی از آنها را تبدیل به هیولا کرده، تنها بازمانده نیویورک تلاش می کند برای این بیماری یک درمان بدست بیاورد…