کتاب ایدز در ایران و جهان، نوشته لطفعلی پورکاظمی
ایدز بیماری قرن معاصر است و بدون شک، پس از جنگ جهانی دوم، بزرگترین بلای جامعه بشری محسوب می‌شود. گسترش سریع بیماری ایدز در ۵ قاره جهان به حدی بود که پس از ۱۵ سال توانست ۱۵ میلیون نفر را در جهان نابود کند. این بیماری هیچگونه نژاد، مرز، کشور، جنس و سنی را نمی‌شناسد و می‌تواند به راحتی در اکثر شرایط موجود به همگان منتقل شود. از طرفی تا سال ۲۰۰۷ میلادی حدود ۴۲ میلیون نفر در جهان به ویروس ایدز آلوده شدند که %۹۰ آن‌ها در کشورهای جهان سوم بسر می‌برند. علاوه بر اینکه میلیون‌ها کودک نیز در این میان به دلیل از دست دادن والدین خود یتیم و بیسرپرست مانده و آینده‌ای ناخوشایند در انتظار آنهاست.
بر دانشمندان علوم زیستی و حکومت‌ها و ملت هاست که برای پیشگیری از بروز مرگ و میرهای روزافزون اقدامات جامع‌تر و عمیق‌تر انجام دهند. بر آنان است که هرچه سریع‌تر این طاعون قرن ۲۱ را از پای درآورند. بر دانشمندان است تا از طریق نتایج تحقیقات و داروهای جدید و پیشرفت‌های روزافزون به مردم آموزش بدهند و با تمامی امکانات علمی و مادی موجود در این زمینه بکوشند.
بر حکومت هاست تا امکانات تحقیقاتی و آموزشی لازم را فراهم کنند و علاوه بر تحت پوشش مادی و روانی قراردادن بیماران خود، از شیوع بیشتر آن در کشور خویش جلوگیری نمایند و برنامه ریزی‌ها و طرح‌های اصولی‌تری ارائه دهند.
بر ملت هاست تا به خود آیند و از آموزش‌های لازم که از طریق صدا و سیما و مطبوعات و کتب مختلف ارائه می‌شود بهره جویند و از مفاسد اجتماعی بپرهیزند، و اندیشمندان باید بین مردم باورها و جهت‌های درست را اشاعه دهند.
هرچند در مراحل و سال‌های اولیه پیدایش و گسترش ایدز، همجنس بازی علت شیوع این بیماری بوده است ولی امروزه این علت، یک هفتم شیوع و علل بروز ایدز است. اینک بیشترین علل ایدز را با پیشگیری و آگاهی می‌توان مهار کرد، می‌توان معتاد نبود، می‌توان با فرد مشکوک به‌ایدز ازدواج نکرد و می‌توان از لوازم یکبار مصرف خونی استفاده کرد و می‌توان تک تک ملت‌ها را مهار کرد تا به این بیماری دچار نشد و اینک کاری مشکل ولی قابل علاج و پیشگیری در سر راه ماست و باید با آگاهی بیشتر عمل کرد.
هم اکنون در هر ساعت حدود ۶۰۰ نفر در جهان به ویروس ایدز آلوده شده که بیش از %۵۰ آن‌ها را ۱۵ تا ۲۴ ساله‌ها تشکیل می‌دهند و روزانه حدود ۸۰۰۰ نفر در دنیا نیز به دلیل ابتلا به این بیماری مهلک جان می‌سپارند.
هزینه متوسط درمان یک بیمار ایدزی ۱۰۰۰ دلار در ماه می‌باشد و حدود ۱۵ میلیون نفر از مبتلایان به‌ایدز را در جهان کودکانی تشکیل می‌دهند که این بیماری را از مادرانشان کسب کرده‌اند.
سالانه ۵ میلیون نفر در جهان به ویروس ایدز آلوده می‌شوند و از طرفی ۳ میلیون بیمار ایدزی در سال به کام مرگ فرو می روند.
تاریخچه بیماری ایدز تاریخچه بیماری ایدز به ۴۰ میلیون سال قبل برمی گردد. این ویروس، در آفریقا در بدن گروه کثیری از میمون‌های رزوس(Rhesus) از تیره ماکاک(Macaca) وجود داشته است و در سال ۱۹۵۰ در سرزمین آفریقای مرکزی به صورت همه گیر درآمد. سپس در سال‌های ۱۹۶۹ میلادی تا ۱۹۷۶ در مرکز پریماتها واقع در ماساچوست و کالیفرنیا به طور اپیدمی شایع شد. در نتیجه می‌توان گفت که ویروس ایدز از آفریقای مرکزی منشأ گرفته است زیرا در آنجا در دهه های گذشته به دلیل ارتباط جنسی بین انسان و میمون‌ها و در نتیجه آلوده بودن آن‌ها، این بیماری شیوع داشته است سپس در اثر تجارت بردگان از آفریقا به آمریکا، این بیماری منتقل شد و سپس توسط بازرگانان پرتغالی که از طریق اقیانوس رفت و آمد می‌کردند به جزیره‌های جنوب غربی ژاپن (منطقه‌ای که هم اکنون ایدز در آنجا شایع‌تر است) گسترش یافت.
یکی از دلایل اثبات اینکه منشأ ایدز از آفریقا بوده و سپس به آمریکا منتقل شده است، بررسی نمونه‌های سرم خونی بوده که از دهه قبل از ۱۹۷۰ به بانک‌های خون آمریکا متعلق بوده و در هیچکدام ویروس ایدز مشاهده نشده است. در مورد معمای مخزن ویروس ایدز چند فرضیه وجود دارد. یک فرضیه مسیر آن را از سال‌های قبل از ۱۹۸۰ از زئیر به سوی هائیتی و سپس از هائیتی به سمت نیویورک و لوس آنجلس احتمال می‌دهد. فرضیه دوم می‌گوید: مسیر انتقال ویروس ایدز، از زئیرو نیویورک به سمت بلژیک و فرانسه و از آنجا به سایر کشورهای اروپایی و آسیایی بوده است. البته‌ایدز بین همجنس بازان هائیتی الاصل آمریکایی بیشتر شایع بوده و هست.
علت شیوع سریع ایدز در آفریقا، پایین‌تر بودن سطح بهداشت و تعداد همخوابگان است. تا سال ۱۹۹۸، حدود ۱۴ میلیون نفر در حدود ۲۱۰ کشور جهان به بیماری ایدز مبتلا شده بودند و این سالانه ۲۰۰ میلیارد دلار زیان اقتصادی، همراه با آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی برای حکومت‌ها و ملت‌ها به بار می‌آورد. در آفریقای جنوبی ۵/ ۵ میلیون نفر ایدز دارند و %۴۰ بزرگسالان در کشورهای بتسوانا و سوازیلند ایدز دارند.(%۳۰ ایدزی‌های جهان در آفریقا هستند).
در حال حاضر قاره آسیا، دارای سریع‌ترین روند رشد ایدز است، ولی قاره آفریقا، دارای بیشترین آلودگی است. تا سال ۲۰۰۷ میلادی حدود %۹۰ از ۴۲ میلیون بیمار مبتلا به‌ایدز(یعنی ۳۷ میلیون نفر جزو مردم کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا و آسیا هستند. روزانه ۱۴ هزار نفر به‌ایدز مبتلا می‌شوند. ۱۵ میلیون کودک یتیم ایدزی در جهان وجود دارد و سالانه ۵۰۰ هزار کودک ایدزی جان می‌سپارند.
در سال ۱۹۸۷، یک ویروس وابسته به‌ایدز از آفریقای غربی توسط مونتانیه در فرانسه کشف شد و ویروس اولیه را HIV-1 و ویروس جدید را HIV-2 نامیدند. هرچند براثر مشاهدات اولیه گفته شده است که عفونت‌های HIV-2 ممکن است پاتوژنیسیته کمتری از HIV-1 داشته باشد اما تاریخچه طبیعی HIV-2 هنوز به طور کامل معین نشده است و در مبحث اپیدمیولوژی، تصور بر آن است که هر دو ویروس اثراتی مشابه دارند.
پروفسور رابرت گالو در ۵ ژوئن ۱۹۸۱ برای اولین بار ویروس ایدز را در مؤسسه ملی سرطان امریکا از بین ۵ مرد همجنس باز در لس آنجلس کشف کرد.
گسترش جهانی ایدز
براساس گزارش‌هایی اساسی که به سازمان بهداشت جهانی داده شده، دریافته‌ایم که تا اواخر سال ۱۹۸۷، حدود یک تا یک و نیم میلیون نفر در آمریکا و حداقل نیم میلیون نفر در اروپا به HIV آلوده بوده‌اند. حدود دو تا سه میلیون نفر نیز در آفریقا قبلا با HIV آلوده شده‌اند که با افزودن افراد آلوده در کانادا و سایر نقاط دنیا، حدود پنج تا ده میلیون نفر در سراسر جهان توسط این ویروس آلوده بوده و یک میلیون مورد جدید نیز احتمالا در پنج سال آینده آلوده خواهند شد.
از سویی، احتمالا اکثر موارد ایدز، در بیشتر کشورهای در حال توسعه، به علت اشکالات تشخیصی و مسائل دیگر به سازمان بهداشت جهانی گزارش نشده است.
حدود پنج تا ده درصد از حاملین ممکن است علائم اولیه مربوط به‌ایدز را که شامل تورم غدد لنفاوی، بیقراری، تب، عرق شبانه، اسهال و از دست دادن وزن است، نشان دهند. در هر حال، به نظر می‌رسد که سیستم ایمنی در بیشتر حاملین، طبیعی است. تاکنون مشخص نشده است که چه تعداد از افراد آلوده به ویروس نهایتا علائم کلینیکی پیشرفت کامل ایدز را نشان می‌دهند.
اما به نظر می‌رسد که حدود نیمی از افراد آلوده به HIV، حداکثر در مدت ده سال به بیماری ایدز دچار می‌شوند.
مطالعات نشان داده است که ویروس ایدز عمدتا براثر تماس‌های جنسی (واژن یا مقعد) با افراد آلوده، تزریق خون آلوده و یا فرآورده‌های آن خصوصا در بیماران هموفیلی، از طریق جفت یا شیردادن در جنین یا نوزاد مادران آلوده و با استفاده از سرنگ‌های آلوده در معتادان به مواد مخدر داخل عروقی منتقل می‌شود. در مورد انتقال ویروس توسط غذا، آب و نیش حشرات مدرکی وجود ندارد. انتقال از راه سرفه و عطسه مورد تردید است. گرچه مقدار کمی، ویروس در بزاق و اشک یافت شده است. حداقل یک مورد بیماری به وسیله اشک و از راه پوست و غشاء مخاطی گزارش شده است. گزارش‌هایی در مورد انتقال ویروس در مدارس، محل کار و یا نواحی شلوغ دیگر یافت نشده است. فقدان
نسبی عفونت HIV در بچه‌هایی که بلوغ نرسیده‌اند، در آفریقا نشان می‌دهد که هرچند HIV می‌تواند چندین ساعت تا چندین روز در بدن حشرات خون آشام از خون حاوی غلظت زیاد ویروس تغذیه کند و زنده بماند اما شواهدی وجود ندارد که ویروس بتواند در بدن حشرات رشد کند و با نیش زدن، افراد سالم را آلوده نماید.
براساس گزارش‌های انفرادی و شایعات پراکنده و متناقض نمی‌توان اجازه داد که حقایق اساسی در مورد انتقال ویروس ایدز از شکل طبیعی خارج گردد زیرا درک واقعی از انتشار HIV، موجب توسعه پیشگیری‌های مناسب و کنترل مؤثر بیماری می‌شود و درک غیرواقعی موجب اختلال در پیشگیری و درمان خواهد شد.
chodo- sir و همکارانش اظهار داشته‌اند که در زایمان، خطر انتقال عفونت ایدز از یک مادر آلوده ممکن است توسط سزارین کاهش یابد. همچنین مادران آلوده نباید نوزاد خود را از پستان شیردهند.
تعداد چهار نفر از ۸۷۰ کارمند بهداشت که پوست آن‌ها به طور تصادفی با سوزن‌های آلوده به خون افراد ناقل HIV سوراخ شد، دچار عفونت با HIV گردیدند. این مطالعات و اطلاعات دیگر نشان می‌دهد که خطر شغلی در مورد کسب عفونت HIV در مراکز بهداشت کم است و غالبا در ارتباط با تزریق زیرپوستی خون بیمار آلوده است. همه افرادی که با خون آلوده سر و کار دارند، باید هر دو ماه یکبار از نظر آلودگی به ویروس، آزمایش شوند.
سندرم کمبود ایمنی اکتسابی (ایدز) و گستره کامل بیماری که حاصل عفونت ناشی از ویروس کمبود ایمنی در انسان است (1)، اخیرا به عنوان یک مشکل بزرگ بهداشتی توجه و نگرانی شدید محافل بین المللی را به خود جلب کرده است. بیماری ناشی از کمبود ایمنی در انسان را نمی‌توان به سادگی یکی از بیماری‌های نوظهور دهه اخیر انگاشت. این بیماری از نظر زیست‌شناسی و همه‌گیری‌شناسی دارای ویژگی‌های خاصی است که مجموعه آن‌ها مسؤولان بهداشت همگانی، پزشکان، رهبران سیاسی و همه مردم را وامی دارد تا با احساسی یکپارچه و هماهنگ، بیدرنگ به مقابله برخیزند.
عامل مولد بیماری یعنی ویروس کمبود ایمنی در انسان با پادگان‌های مربوط به سایر ویروس‌های بیماری‌زا در انسان نظیر هپاتیت ب، ویروس فلج اطفال یا ویروس سرخک از جهات مختلف تفاوت دارد.
ویروس کمبود ایمنی در انسان بر اجزای دستگاه‌ایمنی بدن و سلسله اعصاب (مغز) حمله می‌کند و عفونتی به وجود می‌آورد که به عقیده اکثر ویروس‌شناسان تا پایان عمر در انسان باقی می‌ماند. عواملی که بر شدت فعالیت این ویروس تأثیر می‌گذارد در حال حاضر ناشناخته است، ولى یقین است که این ویروس به آسانی می‌تواند از حالت خفته یا کمون درآید و شدیدا فعال شود. این فرآیند سبب فروپاشی مقاومت بدن می‌شود و در پی آن بیماری به صورت شدید یا خفیف بروز می‌کند.
درجه و وسعت کامل حالت‌های بیماری که ناشی از عفونت کمبود ایمنی در انسان است، هنوز به طور کامل شناسایی نشده است. ایدز تاکنون به عنوان جدی‌ترین پیامد عفونت ویروس کمبود ایمنی در انسان شناخته شده که باعث تخریب اجزای اصلی دستگاه‌ایمنی میزبان می‌شود و شخص بیمار را گرفتار یک رشته عفونت‌های «فرصت طلب» و حالت‌های وخیم می‌کند که منتهی به مرگ و نابودی می‌شود. براساس آمار و مدارک موجود، هر ساله دست کم یک یا دو درصد از مبتلایان به عفونت کمبود ایمنی در انسان دچار ایدز می‌شوند.
یک گروه از عفونت‌های حاد کمبود ایمنی در انسان که با تظاهرات بالینی خفیف‌تری همراهند با عنوان کمپلکس وابسته به‌ایدز(۲)نامگذاری شده‌اند. افراد مبتلا به این کمپلکس از ناراحتی‌هایی از قبیل تب مزمن، اسهال، کاهش وزن، تعریق شبانه و آماس غده‌های لنفاوی رنج می‌برند. اطلاعات موجود حاکی است که هر ساله حدود پنج تا ده درصد از افراد آلوده به ویروس کمبود ایمنی در انسان به کمپلکس وابسته به‌ایدز به صورت فزاینده‌ای وجود دارد به نحوی که از این افراد هم هر سال بین پنج تا ده درصد گرفتار ایدز می‌شوند.
ویروس کمبود ایمنی در انسان همچنین شبیه به یک«ویروس آرام و خزنده» عمل می‌کند و سبب عفونت دستگاه اعصاب مرکزی می‌شود. این ویروس ظاهرا مسؤول بروز بسیاری از سندرم‌های عصبی، از التهاب حاد مغز گرفته تا جنون مزمن است. البته پیش بینی پیامدهای سویی که احتمالا ممکن است این ویروس بعدها بر روی اعصاب باقی گذارد، بسیار مشکل و محدود است؛ چرا که اصولا از کشف این ویروس مدت زیادی نمی‌گذرد و فرصت مشاهده و پژوهش بر روی مبتلایان به ویروس مزبور نسبتا کوتاه بوده است. تظاهر حالت‌های نیمه حاد و مزمن ناشی از این عفونت در مغز فقط ممکن است طی ۱۰ تا ۳۰ سال آینده قابل مشاهده باشد، با این وصف، یقینا می‌توان ادعا کرد که آسیب‌های عصبی ناشی از این عفونت ممکن است مخرب‌ترین پیامد این ویروس باشد.
سایر پیامدهای زیانبار ویروس کمبود ایمنی در انسان نیز احتمالا طی دهه آتی روشن می‌شود. حال اگر نقش مرکزی دستگاه‌ایمنی بدن به دست اشکال گسترده‌ای از حالت‌های بیماری، به ویژه بیماری‌های بدخیم، و«خودایمنی» سپرده شود به ناچار دستیابی به نتایج عملکرد ناهنجار سیستم ایمنی در اثر عفونت مذکور به آسانی و به زودی امکان پذیر نخواهد بود. به طور خلاصه، اثرات نهایی و دیررس این عفونت، از جمله اثرات آن بر نسل‌های آینده، هنوز موضوعی ناشناخته است و نشانه‌هایی از بیماری که تاکنون شناسایی شده‌اند فقط قسمتی از حجم مسئله ویروس کمبود ایمنی در انسان را در بر می‌گیرند. خطر بروز این عفونت در زنانی که از نظر جنسی فعال اند از این جهت است که در صورت حاملگی، احتمال انتقال ویروس به طفل در حول و حوش دوران تولد بسیار زیاد است و احتمال این انتقال از مادر آلوده به نوزاد خودبین ۲۵ تا ۵۰ درصد تخمین‌زده شده است. بنابراین، در مناطقی از جهان که هشت تا ده درصد زنان باردار آلوده هستند، دو تا پنج درصد از مجموع نوزادان ممکن است در اوان تولد به این عفونت مبتلا شوند.
در نتیجه، افراد آلوده به ویروس کمبود ایمنی در انسان، خواه زن یا مرد حتی اگر احساس تندرستی کنند، باز دارای آتیه‌ای ناروشن و میهم‌اند؛ چرا که احتمال دارد در همان پنج سال اولیه آلودگی ممکن است ثابت بماند و حتی افزایش یابد، ولی حجم کلی و نهایی خطر هنوز ناشناخته است.
به همین دلیل، پیامدهای آتی عفونت ویروس کمبود ایمنی در انسان در یک جمعیت را نمی‌توان بر مبنای تعداد موارد فعلی ایدز برآورد کرد، ولی به طور مسلم هرچه سال‌های بیشتری سپری شود و مشاهدات و تجربیات بیشتری انباشته گردد، چشم انداز ما درباره وضعیت آینده این بیماری روشن‌تر می‌شود. براساس برآوردهای موجود، در کشورهای پیشرفته و رو به پیشرفت، دربرابر هر یک مورد ایدز آشکار حدود ۵۰ تا ۱۰۰ یا بیشتر مورد آلودگی به عفونت ویروس کمبود ایمنی در انسان یافت می‌شود.
ایدز و کمپلکس وابسته به آن بیماری‌هایی هستند که هم از نظر نیروی انسانی و هم از نظر جنبه مالی هزینه‌های گزافی را به هدر می‌دهند. انتقال عفونت به طور عمده از راه روابط جنسی است و به همین سبب تقریبا ۹۰ درصد افراد بیمار در کشورهای پیشرفته و رو به پیشرفت در سنین ۲۰ تا ۴۹ سالگی قرار دارند. در شهرهای نیویورک (مانهاتان) و سانفرانسیسکو، نمونه‌های بارزی از تأثیر مرگبار این عفونت در افراد جوان به چشم می‌خورد. در این دو شهر بیماری ایدز مهم‌ترین علت مرگ‌های زودرس (کاهش سال‌های امید زندگی در بین مردان مجرد ۲۵ تا ۴۴ ساله است. بنابراین، باید اتلاف بالقوه نیروی انسانی را نیز بر خسارت‌های مالی فوق العاده‌ای که از این درد بی درمان عاید می‌شود افزود. در ایالات متحده آمریکا هزینه متوسط درمان هر فرد مبتلا به‌ایدز در بیمارستان تقریبا ۴۰۰۰۰ دلار تخمین‌زده شده است. در کشورهای رو به پیشرفت که بودجه مراقبت‌های بهداشتی و درمانی محدود است، هزینه مقابله با این بیماری تقریبا همه منابع مالی را بر باد می‌دهد. سرانجام باید گفت که فقدان هر گونه روش مشخص و مؤثر برای درمان قطعی عوارض ناشی از ابتلاء به ویروس کمبود ایمنی در انسان باعث می‌شود که استفاده از تسهیلات و مراقبت‌های پزشکی برای درمان پیامدهای ثانوی بیماری (انواع عفونت‌ها و سرطان ها) و تسکین دردهای مربوطه با محدودیت و اشکال مواجه گردد.
انتقال فرد به فرد این ویروس عمدتا به وسیله افرادی صورت می‌گیرد که به ظاهر سالم ولی در حقیقت مبتلا به عفونت اند(حامل). این افراد به آسانی قادرند که این ویروس را به دیگران منتقل کنند؛ و چنان که در بالا اشاره شد، در برابر هر مورد ایدز آشکار، ۵۰ تا ۱۰۰ نفر و حتی بیشتر از آن آلوده وجود دارد.
نحوه انتقال این ویروس در همه جای دنیا اساسا یکسان و مشابه است. اول از طریق تماس جنسی با افراد آلوده، دوم از طریق انتقال خون آلوده یا فرآورده‌های آن، و سوم از طریق انتقال عفونت از مادر به فرزند در دوره پیش از زایمان، حین آن، یا اندکی پس از تولد به وجود می‌آید.
در کشورهای پیشرفته و رو به پیشرفت جهان در الگوی کلاسیک برای همه‌گیری بیماری مشخص شده است. در جهان پیشرفته، انتقال بیماری به طور عمده از طریق مردان همجنس باز و دوجنسی ها(bisexuals) و نیز تزریق داخل وریدی داروهای مخدر صورت می‌گیرد. جای خوشبختی است که اجرای برنامه‌های آموزشی، آزمایش‌های دقیق و پاکسازی خون و سایر اقدام‌های مشابه مانع از آن شده است که عواملی نظیر انتقال خون یا مواد منعقدکننده‌ای که برای درمان هموفیلی به کار برده می‌شود، بتوانند همچنان به عنوان عمده‌ترین راه انتقال ویروس کمبود ایمنی در انسان در این مناطق باقی بماند. در بخش‌هایی از جهان رو به پیشرفت (نظیر آفریقا، و جزایر دریای کارائیب)، انتقال بیماری از نظر همه‌گیری‌شناسی از راه آمیزش با جنس مخالف انجام می‌شود. در ضمن افرادی که برای دریافت تزریق‌های دارویی یا درمان‌های جلدی از سوزن یا ابزارهای آلوده جراحی استفاده می‌کنند یا کودکانی که از مادران مبتلا به عفونت متولد می‌شوند و همچنین کسانی که خون‌های آلوده و آزمایش نشده را دریافت می‌دارند، همگی در معرض ابتلاء به عفونت قرار دارند.
کتاب ایدز در ایران و جهان
نویسنده : لطفعلی پورکاظمی
انتشارات ناهید
۱۵۶ صفحه
