سالشمار زندگی و آثار محمود اعتمادزاده (م. ا. به آذین)
۱۲۹۳: تولد ۲۳ دی ماه، رشت، کوی خمیران چهل تن
۱۲۹۹: تحصیل تا پایان سال ششم دبستان در مدرسه متوسطه نمره ۱ رشت
۱۳۰۰: در هفت سالگیِ او سر میرزا را در کوچه بازار رشت می گردانند و او شاهد اعدام رهبران نهضت جنگل است و محله قرق کار گذاری محل اعدام هاست.
۱۳۰۵: مهاجرت پدر از رشت.
۱۳۰۶: مهاجرت کلّی خانواده به مشهد.
۱۳۰۹: ادامه تحصیل دوره سه سال اول متوسطه در مدرسه «دانش» مشهد
۱۱ ۱۳۱۰: ادامه تحصیل دوره سه ساله دوم متوسطه در دو سال در دبیرستان دارالفنون و سپس تدیّن تهران.
۱۳۱۱: شرکت در کنکور اعزام محصل به اروپا سفر به فرانسه از راه شوروی جهت تحصیل با بورس دولتی. اقامت در شهرهای کلرسون فرّان و پاریس و سپس در برست به مدت شش سال و چند ماه خواندن آثار ادبی و تا اندازه ای فلسفی و تاریخی.
۱۳۱۷: دریافت گواهینامه از دانشکده مهندسی برست و دوره ناتمام دانشکده مهندسی ساختمان دریایی در پاریس. بازگشت به ایران اقامت در بندر خرمشهر به مدت دو سال به عنوان ستوان دوم تا سروانی مهندس نیروی دریایی آغاز ترجمه «نامه سان میکله». (به تصویر صفحه مراجعه شود.)
1320: انتقال به بندر انزلی با درجه سروانی نیروی دریایی اشتغال به کار در نیروی دریایی غازیان بندر انزلی با سمت مدیر تعمیرگاه نیروی دریایی شمال. آشنایی با شاهکارهای نظم و نثر فارسی و شروع داستان نویسی. حمله انگلستان و اتحاد شوروی به ایران برای باز کردن و در دست گرفتن راه انتقال مهمات متفقین به جبهه های جنگ بر ضد آلمان نازی. در هجوم متفقین به ایران و بمباران انزلی، به آذین دست چپش را از ناحیه سرشانه از دست می دهد و همراه او ناوسروان بایندر کشته می شود. بستری شدن در بیمارستان پورسینای رشت به مدت سه ماه و آنگاه حرکت مخفیانه به تهران تا از حوزه فرماندهی ارتش سرخ بیرون آمده به عنوان اسیر جنگی گرفتار نشود.
۱۳۲۱: ازدواج با دوشیزه اقدس لنکرانیان
۱۳۲۲: همکاری با حسن ارسنجانی صاحب امتیاز و مدیرمسئول روزنامه «داریا» که بعداً از عوامل قوام می شود. چاپ اولین داستان وی به نام «علی گابی» در روزنامه «داریا». آشنایی با میرجعفر پیشه وری و چاپ یک داستان کوتاه و یک بررسی ادبی در خصوص «فتنه» نوشته علی دشتی در روزنامه «آژیر» به مدیریت پیشه وری. آشنایی با مجله «جنگ و طبقه کارگر» (بینش مارکسیستی و تئوری های انقلابی کارگری) به زبان های فرانسه و انگلیسی.
۱۳۲۳: استعفا از نیروی دریایی انتقال به وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش کنونی) به عنوان دبیر ریاضیات و فیزیک در دبیرستان البرز تهران. نگارش اولین مقاله سیاسی در روزنامه «مردان کار» با امضای م. ا. به آذین. انتشار نخستین مجموعه داستان «پراکنده». عضویت در حزب توده به معرفی اسمعیل شبرنگ.
۱۳۲۴: انتقال به کتابخانه ملی به کمک دکتر شهید نورایی.
۱۳۲۵: شرکت در نخستین کنگره نویسندگان ایران با حضور ۷۸ شاعر و نویسنده. همکاری با مجله «سخن» به مدیریت پرویز ناتل خانلری: چند نقد، ترجمه و داستان. در هنگام حضور سه وزیر توده ای در کابینه قوام به معاونت فرهنگ گیلان منصوب می شود و دو ماه بعد مجدداً به کتابخانه ملی برمی گردد.
۱۳۲۶: نگارش نخستین رمان جدی خود «دختر رعیت».
۱۳۲۷: انتشار ترجمه «استراتژی جنگ انقلابی در چین» اثر مائوتسه دون انتشار دومین مجموعه داستان «به سوی مردم». عضویت در کمیته بخش حزب توده.
۱۳۲۸: اولین بازداشت به مدت ۱۱ روز در حکومت صدرالاشراف و اولین هجوم به دفاتر علنی حزب توده.
۱۳۳۱: انتشار «دختر رعیت» به همت محمدعلی افراشته.
۱۳۳۳: دومین بازداشت به مدت دو ماه توسط فرمانداری نظامی تیمور بختیار و حبس در زندان موقت شهربانی و سپس زندان قصر تهران. آزادی از زندان.
۱۳۳۴: قطع رابطه با حزب توده به مدت ۲۳ سال. انتشار مجموعه قطعات ادبی «نقش پرند». در اوج سختی و فشارهای زندگی روزمره، دیدار با عبدالحسین آل رسول و انعقاد قرارداد ترجمه «باباگوریو» و دریافت دویست وپنجاه تومان به عنوان پیش پرداخت از انتشارات نیل. همکاری و نگارش نقد بر مهمترین آثار ادبی در جزوه «انتقاد کتاب» که به همت انتشارات نیل منتشر می شد.
۱۳۳۵: انتشار نخستین ترجمه «باباگوریو» اثر بالزاک انتشار ترجمه «چرم ساغری» اثر بالزاک.
۱۳۳۶: اتمام ترجمه «نامه سن میکله» پس از هفده سال که نیمه تمام مانده بود. انتشار ترجمه «زنبق دره» اثر بالزاک. انتشار ترجمه «ژان کریستف» اثر رومن رولان سرپرستی مجله «صدف»، چند نقد، ترجمه و داستان.
۱۳۳۷: چاپ فصلی از رمان ناتمام «خانواده امین زادگان» با عنوان «تازه عروس» در مجله «صدف». انتشار نمایشنامه «اتللو» اثر شکسپیر. چاپ فصلی از رمان ناتمام «خانواده امین زادگان» باعنوان «خانه شوهر» در مجله «صدف». چاپ «شکوفه های کبود» بررسی شعر نو در مجله «صدف». همکاری با مجله «پیام نوین»، چاپ چند نقد، ترجمه و داستان.
۱۳۳۹: همکاری با مجله «آناهیتا»، چاپ مقاله.
۱۳۴۰: انتشار ترجمه «دختر عمو بت» اثر بالزاک انتشار داستان هایی به زبان روسی تحت عنوان «نقش پرند» Uzorina Sbolku با مقدمه ال. پیسکوف L Peysikov در مسکو.
۱۳۴۴: انتشار مجموعه داستان «مهره مار». انتشار ترجمه و تألیف «قالی ایران». انتشار ترجمه «دن آرام» اثر میخائیل شولوخوف. انتشار ترجمه نمایشنامه «هملت» اثر شکسپیر.
۱۳۴۵: سفر به اتحادیه شوروی به دعوت انجمن دوستی شوروی و ایران (همراه با سپهبد جهانبانی و همسر وی، ابوالحسن ورزی و لطف الله فرمز)
۱۳۴۷: سرآغاز تشکیل و فعالیت «کانون نویسندگان ایران» که با کوشش تعدادی از نویسندگان، آل احمد و… در مخالفت با جریان حکومتی «کنگره نویسندگان، شعرا و مترجمان» شکل گرفت. همکاری با جلال آل احمد در تشکیل کانون نویسندگان ایران. نگارش مرامنامه کانون تحت عنوان «یک ضرورت» به پیشنهاد آل احمد. سخنرانی در تالار قندریز تهران که محور اصلی آن آزادی و در کنار آزادی مفاهیم و مسائلی مانند نظم و ضرورت، وظایف هنرمند، واقعیت و حقیقت،… و سانسور بوده است. انتشار ترجمه «زمین نوآباد» اثر میخائیل شولوخوف.
۱۳۴۸: انتشار نمایشنامه «استثنا و قاعده» اثر برتولت برشت.
۱۳۴۹: دستگیری فریدون تنکابنی به بهانه «یادداشتهای شهر شلوغ» و تنظیم متن کوتاهی در اعتراض به این بازداشت. دستگیری محمدعلی سپانلو، ناصر رحمانی نژاد به مدت دو هفته و به آذین و زندانی شدن به مدت چهار ماه در قزل قلعه، زندان موقت و بندهای ۳ و ۴ قصر. انتشار مجموعه داستان «شهر خدا». انتشار خاطرات زندان با عنوان «مهمان این آقایان» در اروپا.
۱۳۵۱: انتشار مجموعه داستان «از آن سوی دیوار».
۱۳۵۲: انتشار مقالات سیاسی، اجتماعی، ادبی و ترجمه و سرپرستی «کتاب هفته کیهان».
۱۳۵۳: چاپ تعدادی داستان در دفترهای «لوح».
۱۳۵۴: در شصت و یک سالگی ترجمه «جان شیفته» اثر رومن رولان. انتشار نمایشنامه «بازی عشق و مرگ» اثر رومن رولان. سفر به فرانسه جهت مداوای بیماری قلبی.
۱۳۵۵: بازگشت به ایران سفر به پاریس سفر به آلمان شرقی جهت معاینه و مداوای بیماری قلبی. دیدار با نورالدین کیانوری دبیر اول حزب توده ایران. انتشار نمایشنامه «کاوه» و خاطرات زندان «مهمان این آقایان» در کلن آلمان.
۱۳۵۶: بازگشت به ایران از طریق پاریس. فعالیت و ارتباط با طیف وسیعی از مبارزان راه آزادی که تا آغاز انقلاب بهمن ادامه پیدا می کند. ترجمه برخی آثار به زبان های روسی، آلمانی، فرانسوی و انگیسی. مراجعه هزارخانی، شمس آل احمد و اسلام کاظمیه به نزد وی جهت راه اندازی مجدد کانون نویسندگان ایران. اولین اعلامیه و درواقع نامه کانون نویسندگان ایران به نخست وزیر وقت. در نشست منزل مهندس مراغه ای به دعوت کانون به علت عدم اشتراک دیدگاه سیاسی و درواقع تناقض دو دیدگاه شرکت نمی کند. اما غیاباً او را انتخاب می کنند و اعضای هیئت دبیران موقت عبارتند از آقایان: اسلام کاظمیه، منوچهر هزارخانی، مهندس مقدم مراغه ای، دکتر باقر پرهام و به آذین. اعضای علی البدل هم فریدون تنکابنی، سیاوش کسرایی و مقرر می شود در آینده نزدیک هیئت دبیران انتخاب شوند. فهرست نام نویسندگان ممنوع القلم از سوی حکومت وقت: جلال آل احمد، صادق هدایت، بزرگ علوی، علی شریعتی، به آذین و … سخنرانی در شب های شعر کانون نویسندگان ایران در انستیتو گوته با حضور بسیاری از نویسندگان، روشنفکران و مردم. نگارش و انتشار بیانه ای سیاسی با امضای نوروز علی آزاد که از سوی هیچ گروه سیاسی جدی گرفته نمی شود. انتشار نامه هایی از سوی برخی با امضاهای ناشناخته ای همچون «پاسخ همشهری به نوروز علی آزاد» (که البته این نامه ها نوعی بیانیه سیاسی و رهنمود جایگزینی و… است).
۱۳۵۷: انتشار ترجمه «نامه سان میکله» اثر آکسل مونته. انتشار «گفتار در آزادی»، مقاله و سخنرانی. تشکیل «اتحاد دموکراتیک مردم ایران» و اعلام مبانی عقیدتی آن. مصاحبه جلال سرفراز و چاپ آن در «کیهان». منتفی شدن موجودیت اتحاد دموکراتیک در عمل. بازداشت و زندانی شدن در بازداشتگاه کمیته مشترک و زندان قصر. آزادی از زندان، انتشار مقالات سیاسی و اجتماعی در روزنامه های کشور. مدیر شورای نویسندگان و مسئول هفته نامه «اتحاد مردم» برگزاری چند سخنرانی مدیر و مسئول هفته نامه «سوگند».
۱۳۵۸: پنج عضو متمایل به چپ کانون نویسندگان (به آذین، سایه، کسرایی، تنکابنی و برومند) در نامه ای به امام خمینی ضمن تأیید عمل انقلابی اشغال سفارت آمریکا اعلام کردند که نیروی اندیشه و قلم خود را مثل گذشته وقف خدمت خلق و انقلاب خواهند کرد. هیئت دبیران کانون نویسندگان عضویت این پنج نفر را معلق کرد. عضویت مجدد در حزب توده ایران پس از ۲۳ سال. فعالیت در جمعیت ایرانی هواداران صلح، دبیرکل. تشکیل و فعالیت در شورای نویسندگان و هنرمندان ایران به عنوان رئیس، دبیر یا سخنگو. چاپ فصلی کوتاه «از هر دری» در نامه کانون نویسندگان ایران. چاپ اندیشه هایی پیرامون هنر، نقد هنر و انقلاب در فصلنامه شورای نویسندگان و هنرمندان، شماره یک.
۱۳۵۹: انتشار «گواهی چشم و گوش»، گزارشی از سفر و نگاهی به مسائل و تحولات افغانستان.
۱۳۶۱: ایراد چند سخنرانی درباره مولانا و مثنوی. پس از یک دوره چهارساله فعالیت آزاد رهبری حزب توده تحت پیگرد قانونی قرار می گیرد. بازداشت و زندانی شدن در کمیته مشترک.
۱۳۶۲: اعلام غیرقانونی و منحل شدن حزب توده از سوی نهادهای قضایی کشور. پخش میزدگردهای تلویزیونی، چاپ منظومه «رؤیا» در روزنامه «اطلاعات».
۱۳۶۳: انتشار ترجمه «چاپایف» اثر دیمتری فورمانوف.
۱۳۶۸: آزادی از زندان اوین. انتشار «بر دریاکنار مثنوی دید و دریافت» که بخش اول آن متن بازبینی شده یک سخنرانی است با پاره ای افزودنی ها. انتشار مجموعه داستان «مانگدیم و خورشیدچهر». ترجمه داستان «اولن اشپیگل» اثر شارل دوکوتر که هنوز چاپ نشده است.
۷۲ – ۱۳۷۱: انتشار خاطرات شش جلدی «از هر دری» که تنها دو جلد آن مجوز چاپ و انتشار یافته است.
۱۳۷۶: انتشار ترجمه نمایشنامه «فاوست» اثر گوته. نگارش «بار دیگر و این بار» گزارشی که چاپ نشده است. نگارش داستان بلند «مرگ سیمرغ» که چاپ نشده است.
۱۳۷۷: انتشار ترجمه نمایشنامه «شاه لیر» اثر ویلیام شکسپیر. انتشار مجموعه داستان «سایه های باغ». نگارش و چاپ داستان «چونان که در آئینه ای شکسته».
۷۹ – ۱۳۷۸: فعالیت های مستمر و نگارش مجموعه داستان های «چال»، «دو خواهر»، «مادرخوانده» و «نامه هایی به پسر» که چاپ نشده اند.
۱۳۸۰: مصاحبه با بهزاد موسایی و چاپ آن در فصلنامه «گیلان ما» و «فرهنگ توسعه» پس از دو دهه سکوت. چاپ داستان «بازگشت» در مجله «چیستا». سکته مغزی و بستری شدن در بیمارستان آراد تهران. انتقال به منزل و استراحت مطلق. چاپ مطلب «در عشق» در فصلنامه «گیلان ما». انتشار ترجمه «داستان اولن اشپیگل» اثر شارل دکوستر.
۱۳۸۵: درگذشت در دهم خردادماه
منبع: شماره 129 نشریه بخارا
