آیا انتشار اسکرین شات دیگران جرم است؟ مجازات آن چیست؟
همه ما می‌دانیم حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هم مانند حضور در هر فضای دیگری آداب و شرایطی دارد و رعایت این آداب نشانه‌ای از شخصیت اجتماعی بالغانه افراد است. از مصداق‌های رعایت این آداب می‌توان به نمونه‌هایی اشاره کرد که هر یک از ما روزانه با مظاهر مثبت و منفی آن سروکار داریم. مثلا خبرهایی را که به اشتراک می‌گذاریم، بایستی با وسواس انتخاب کنیم و هرگز فکر نکنیم که با ارسال یک پیام هیچ اتفاقی نخواهد افتاد. چه بسیار افرادی که با کوچک‌ترین سهل انگاری‌ها آسیب دیده‌اند. در به اشتراک گذاشتن فایل‌ها و عکس‌ها، باید دوراندیش باشیم. از واکنش سریع به مطالب دیگران باید بپرهیزیم.
همچنین لازم است توجه داشته باشیم که آبروی انسان‌ها، بازیچه و ابزاری برای سرگرمی نیست! نکته دیگر، این که هرگز نباید بی‌اجازه کسی را در گروهی عضو کنیم و اگر ما را بدون اطلاع رسانی قبلی در گروهی عضو کردند که کسی را نمی‌شناسیم، بایستی مدتی نظاره‌گر باشیم و اگر با محتوا و هدفهای گروه همسو نیستیم، از آن خارج شویم. همچنین لازم است که سواد رسانه‌ای خود و اطرافیانمان را افزایش دهیم؛ چراکه فضای مجازی مستلزم رعایت قوانین فرهنگی و عرف و شرع جامعه است. در واقع شاید برخی از اشتباهات قابل جبران باشد اما گاهی ممکن است اشتباهاتی در زندگی از ما سر بزند که با هیچ شیوه و ثروتی جبران پذیر نیست و مسیر زندگی ما را به کلی تغییر بدهد و ما را گرفتار آسیب‌های جدی کند.
شاید برای هر کدام از ما در فضای مجازی پیش آمده باشد که از صفحه چت شخصی‌مان با دیگری عکس گرفته باشیم و برای فرد سومی فرستاده باشیم. این کار یکی از اشتباهات رایج این روزهای فضای مجازی است. گاهی این موضوع از تنبلی سرچشمه می‌گیرد؛ یعنی به جای این که پیام کسی را شخصا از طریق گفت و گو یا تایپ یا فرستادن صدا به دیگری برسانیم، از گفت و گوهایمان با آن شخص عکس یا اسکرین شات می‌گیریم و برای فرد دیگر می‌فرستیم. برخی از ما در هنگام این اقدام ممکن است به ذهن‌مان خطور کند که شاید این کار از مقوله اخلاق به دور باشد و آن شخص از انجام چنین عملی رضایت نداشته باشد؛ از این رو از انجام آن پرهیز کنیم؛ اما بیگمان بسیاری از ما هرگز به این موضوع نیندیشیده‌ایم که در واقع با این کار به حریم خصوصی دیگران تجاوز کرده‌ایم و این اقدام ممکن است جرم تلقی شود و به همین سادگی از ما شکایت شود و به یکباره در جایگاه یک شخص مجرم قرار بگیریم.
مجید اسدی، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی این موضوع را با استناد به قوانین مربوطه این چنین تبیین می‌کند:
قانون مجازات اسلامی افشای حریم خصوصی افراد را جرم دانسته است. اسکرین شات و انتشار آن در ماده ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای نیز جرم شناخته شده است. به عبارتی قانون، افشای اسرار خصوصی دیگران را جرم دانسته و مجازات آن را جزای نقدی و تا دو سال حبس در نظر گرفته است. در واقع هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صدا یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و سپس آن را منتشر یا با آگاهی به تغییر یا تحریف منتشر کند، به صورتی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، جرم است. گفتنی است به موجب قانون اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب، به حداکثر مجازات محکوم خواهد شد. در برخی پرونده‌های قضایی مشاهده شده است که علت اصلی نزاع یا درگیری افشای عکس خصوصی یا چت و پیامک‌های یکی از طرفین دعوا در شبکه‌های اجتماعی بوده است. درحالی که این مهم باید مورد توجه قرار گیرد که در قانون مجازات اسلامی به طور کلی در این خصوص جرم مشخص و مجازات آن هم تعیین شده است و ایمیل‌ها و متنها و چت‌های افراد را به عنوان دلیل پذیرفته است. در ماده ۱۷ همین قانون نیز هرگونه انتشار صوت یا تصویر یا فیلم خانوادگی به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا تغییر و تحریف آن، مشمول مجازات است. البته اسرار خصوصی در قانون ایران به صورت مشخص تعریف نشده اما صرفا در ماده ۸ قانون «احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی» نامه‌ها، عکسهای نوشته‌ها و فیلم‌های خصوصی از مصادیق بارز شناخته شده است. این در حالی است که قانون به روشنی عنوان کرده که تمامی متنها در فضای مجازی اعم از ایمیل، صداهای ضبط شده، تلگرام و فیس بوک و …به عنوان دلیل از فرد شاکی پذیرفته می‌شود و دادگاه، با مکانیسم مشخصی که از سوی کارشناسان حوزه فناوری انجام خواهد شد، صحت مدارک مورد ادعا را بررسی می‌کند و در صورت تایید، ملاک و مبنای صدور حکم قرار خواهد گرفت.
در رویه قضایی و نظام عرفی افشای اسرار خصوصی از این هم گسترده‌تر است و مدارک پزشکی و احکام دادگاهها و اسناد مالی نیز در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. همچنین طبق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی، هرگاه کس دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از این که به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از دوماه تا دوسال محکوم خواهد شد. مطابق این قانون اگر شخصی شما را به افشای اطلاعات خصوصی شامل عکسهای متن چت‌ها، صدای ضبط شده، فیلم و … تهدید کند، مرتکب جرم شده است حتی اگر این فرد هیچ وقت هم این عمل را انجام ندهد، ارتکاب جرم تهدید از سوی او قطعی و برای شما قابل شکایت و پیگیری است. حال پرسش این است که آیا اسکرین شات به تنهایی سند و مدرک محسوب می‌شود؟ پاسخ به این پرسش منفی است. اسکرین شات به تنهایی سند ارتکاب جرم محسوب نمی‌شود به این دلیل که محتوای فضای مجازی به راحتی قابلیت دستکاری، سندسازی و تغییر دارد ولی این به آن معنا نیست که اسکرین شاتی که از محتوای مجرمانه فضای مجازی گرفته شده است، به طور کلی فاقد اعتبار باشد؛ حتی اگر متهم مطالب توهین آمیز یا مجرمانه‌اش را پاک کرده باشد.
اسکرین شات گرفتن حالتها و وضعیت‌های مختلفی دارد که در همه این حالتها، تنها اماره قضایی محسوب می‌شود؛ یعنی تنها نشانه‌ای است که به علم و آگاهی قاضی در تحقیقات در مورد موضوع پرونده کمک می‌کند و قاضی با بررسی آنها به حقیقت پرونده پی می‌برد و شخص در کنار سایر ادله می‌تواند اتهام را اثبات کند. مثلا گاهی برای دفاع از خود است. به عنوان مثال شخصی از طریق تلگرام یا پیامک یا ایمیل اقدام به فحاشی، تهدید یا مزاحمت می‌کند که در اینجا فرد می‌تواند همان متن را نگه داشته و به قاضی نشان دهد یا از همان متن اسکرین بگیرد تا علم قاضی نسبت به ارتکاب جرم حاصل گردد و ارتکاب بزه مسلم و مسجل گردد.»
منبع: شماره 374 مجله سرنخ
