دریاچه نطرون: دریاچه‌ای که پرنده‌ها را به سنگ تبدیل می‌کند
دریاچه نطرون یکی از شورترین آب‌های دنیا را دارد. این دریاچه در شمال تانزانیا در نزدیکی مرز کنیا قرار دارد. گرچه آب شیرین رود قهوه‌ای (ایواسوانگعیرو این دریاچه را سرپا نگاه داشته؛ ولی چشمه‌های سرشار از املاح معدنی کف دریاچه و نیز تبخیر شدید باعث شده‌اند دریاچه نطرون نه تنها یکی از شورترین دریاچه‌های دنیا باشد، بلکه به یکی از مرگبارترین و وحشتناک‌ترین کابوس‌های مانیزبدل شود؛ زیرا هر پرنده‌ای که به امید یافتن زندگی در دریاچه فرود آید به سرعت به سنگ تبدیل میشود.
نام دریاچه نطرون از کجا آمده است؟
نام انگلیسی این دریاچهNatron است که خود از واژه عربی نطرون» گرفته شده است. نطرون در عربی به معنی شورہ (نیترات پتاسیم است؛ در حالی که کلمه انگلیسی Natron به معنی کربنات سدیم وبی کربنات سدیم استفده میشود. خود این کلمه عربی از کلمه یونانی virpov (نیترون) گرفته شده و این کلمه نیز از کلمه «نطری» در زبان قبطی (مصری باستان) وام گرفته شده است. نام لاتین عنصر سدیم (Natrium) ونیز علامت اختصاری آن (Na) هم از همین واژه گرفته شده‌اند.
زمین‌های اطراف دریاچه خشک و بایرند و به ندرت بارانی فصلی آن‌ها را‌تر می‌کند. دمای آب دریاچه اغلب تا ۶۰ درجه سانتی گراد می‌رسد و دمای هوا نیز تقریبا همین حدود است. وقتی باران کم باشد و هوا داغ شود، pH دریاچه به ۹ تا 10.5 نیز می‌رسد؛ یعنی درست به اندازه آمونیاک خاصیت قلیایی پیدا می‌کند
آیا دریاچه نطرون واقعا مرده است؟
حیات پدیده عجیب و حیرت‌آوری است. ممکن است شرایطی که برای برخی جانداران مطلقأمرگ آور باشد برای عدهای دیگر زندگی بخش باشد. درست در زمانی که فصل خشک آب دریاچه را به هوا می‌فرستد و شوری آب دریاچه افزایش می‌یابد، موعد پایکوبی جانداران ذره بینی نمکدوست ساکن دریاچه نطرون فرا رسیده است. این موجودات شامل گروهی از سیانوباکتریهای نمک دوست هستند که طلایه داران فتوسنتز روی زمین به شمار می‌روند. سیانوباکتریها یکی از مهم‌ترین گروههای باکتری‌ها هستند که چند میلیارد سال است روی زمین با نور آفتاب روزگار می‌گذرانند و دانشمندان عقیده دارند اجداد گیاهان نیز بابلعیدن سیانوباکتریها صاحب اندامکهای مخصوص فتوسنتز کلروپلاست) شده‌اند. رنگ سرخ دریاچه نطرون ناشی از رنگیزههای سرخ رنگ کمکی درون این سیانوباکتریهاست. این باکتری‌های سرخ رنگ تنها صاحبان آفتاب در این تاحیه نیستند. در مردابهای شورومعدودبرکه‌های آب شیرین اطراف دریاچه نیز گیاهانی اغلب نمک دوست به سر می‌برند
جانورانی که قلیاب نمک را دوست دارند دمای ۳۶۰ درجه‌ای و نمک و قلیای فراوان آب دریاچه این منطقه را برای اغلب جانوران ناخوشایند کرده است. ولی حتی همین محیط ناخوشایند خانه و کاشانه و زادگاه گروهی بزرگ از فلامینگوهاست.
فلامینگوها و برخی بی مهرگان کوچک از باکتری‌های نمک دوست آب دریاچه تغذیه می‌کنند و حتی در برخی مناطق کم نمک ترحاشیه دریاچه می‌توان ماهی‌های خوشبختی پیدا کرد که کمتر پیش می‌آید نگران شکارچی ها باشند.
فلامینگوهایی که با مرگ متولد می‌شوند
تنها خانه 2.5 میلیون فلامینگوی کوچک در کل شرق آفریقا همین جاست و به همین دلیل هم در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. جالب است هرچه شوری آب بیشتر میشود، تعداد باکتری‌ها هم بیشتر میشود و فلامینگوها خوشحال‌تر هستند. هر چیزی که فلامینگوهالازم داشته باشند در همین دریاچه پیدا میشود: غذا، آرامش و امنیت. تقریبا همه شکارچی‌ها می‌دانند که افتادن در آب دریاچه می‌تواند آخرین آب تنی عمرشان را رقم بزند؛ بنابراین کاری با لانه های نمک سود فلامینگوها در میان آب دریاچه ندارند و فلامینگوها نیز خوشحالند که کسی دوست ندارد به خانه‌هایشان نزدیک شود.
غذایی که فلامینگوها می‌خورند هم یکی از کامل‌ترین غذاهای دنیاست. خیلی‌ها معتقدند سیانوباکترها (که گاهی به غلط جلبک سبز آبی» نامیده می‌شوند) حاوی تمام مواد غذایی و معدنی و ویتامین‌های ضروری برای رشد ما هستند و از این رو در سراسر جهان مزارع کشت سیانوباکتر این روزها بیشتر و بیشتر میشود و درست همان غذای مورد علاقه فلامینگوها به صورت قرص‌های سبزرنگ فشرده به یک مکمل غذایی سالم (وبه پیشنهاد برخی متخصصان تغذیه به «کامل‌ترین غذای آینده بشریت») به نام اسپیرولینا» تبدیل شدهانده فلامینگوهای کوچک تنها پرندگان خوشبخت این ناحیه نیستند. فلامینگوهای بزرگ نیز که خویشاوندان بزرگ‌تر فلامینگوهای کوچک هستند، در همین منطقه و روی لانه‌هایی از گل جوجه‌هایشان را پرورش می دهند.
اما جالب‌ترین و عجیب‌ترین جانوران این دریاچه ماهی‌های تیلاپیای نمک دوستی هستند که البته زندگی در حاشیه چشمه‌های آب گرم کف دریاچه را به هر جای دیگری ترجیح میدهند.
دریاچه‌ای مملو از مرگ و زندگی
تصویر فلامینگوهای بی‌احتیاطی که کمی بیشتر از پاها و منقارهایشان را به آب دریاچه نطرون آلوده‌اند و بیدرنگ لایه ضخیمی از شوره پروبالشان را گرفته و همانجا زمینشان‌زده و پیکرشان رابه کلی به مجسمای سنگی تبدیل کرده، از دیرباز برای مکتشفان شرق آفریقا آشنا بوده است.
حتی طرفداران مستندهای حیات وحش بارها تصویر جوجه فلامینگوهای بی احتیاطی که اندک اندک از پا به سنگ تبدیل می‌شوند، در این قبیل مستندها دیده‌اند. اما این بار یک عکاس حیات وحش به نام نیک برنت (NickBrandt) با عکس‌هایی پرده از سرشت مرگبار آب این دریاچه برداشته است. او در کتاب تازه‌اش به نام «از سرزمین ستم زده» | (Across the RavagedLand) در باره این دریاچه می‌نویسد:
«شوری و قلیای آب آن قدر زیاد است که جوهر روی قوطی نگاتیوهای من در چند ثانیه پاک شده است و همین قلیا هر جانداری را که درون آب افتاده باشد، بیدرنگ به سنگ تبدیل می‌کند.»
جزئیات آخرین لحظات مرگ این جانوران نگون بخت در پیکره‌های سنگی به جامانده از ایشان کاملا مشهود است؛ از نوک زبان خفاش و موهای کوچک صورتش بگیرید تا پرهای عقایی که جالب‌ترین و مکاشفه آمیز‌ترین اکتشاف حاشیه دریاچه نطرون به شمار می‌رود. هیچ راهی برای باز کردن بال‌ها یا گرداندن سرهای این جانوران وجود نداشت؛ بنابراین برای عکاسی از آن‌ها فقط میشد این موجودات را برداشت و روی شاخه‌ای یا سنگی ثابتشان کرد و از‌شان عکس گرفت.
منبع: دانستنیها – مهر 1392
