اختلال دوقطبی چیست؟ چه علائمی دارد و چطور تشخیص داده می‌شود؟

تظاهرات بالینی

اختلال دوقطبی با نوسان غیرقابل پیش بینی خلقی از مانیا (یا هیپومانیا) به افسردگی مشخص می‌شود. برخی بیماران فقط از حملات راجعه مانیا رنج می‌برند که این حالت در نوع خالص خود با افزایش فعالیت سایکوموتور، برون گرایی اجتماعی بیش از حد، کاهش نیاز به خواب، تکان‌های بودن و اختلال در قضاوت و خلق، خودبزرگ بینی و گاهی تحریک‌پذیری همراه است.

در موارد مانیای شدید بیمار دچار هذیان و افکار پارانوئید می‌شود که غیرقابل افتراق از اسکیزوفرنی است. نیمی از بیماران دچار اختلال دوقطبی بابی قراری و فعالیت سایکوموتور همراه با دیس فوریا، اضطراب و تحریک‌پذیری مراجعه می‌کنند. افتراق مانیای مخلوط از افسردگی آژیته ممکن است دشوار باشد. در برخی از بیماران دوقطبی (اختلال دو قطبی II) معیار‌های کامل مانیا وجود نداشته و دوره‌های راجعه افسردگی با دوره‌هایی از فعال شدن خفیف و افزایش انرژی (هیپومانیا) از هم جدا می‌شوند.

در اختلال سیکلوتایمیک، دوره‌های هیپومانیای متعددی وجود دارد که معمولا طول مدت نسبتا کوتاهی داشته و با نشانه‌هایی از افسردگی همراه است که از نظر شدت یاطول مدت معیار‌های افسردگی ماژور را تکمیل نمی‌کند. نوسانات خلقی مزمن بوده و باید حداقل به مدت ۲ سال قبل از تشخیص وجود داشته باشد.

اپیزود‌های مانیا معمولا در طی چند روز تا چند هفته بروز نموده اما بروز آن در عرض چند ساعت نیز ممکن است که معمولا در ساعات اول صبح می‌باشد. یک اپیزود درمان نشده افسردگی یا مانیا می‌تواند چند هفته بوده و یا حتی تا ۸ الی ۱۲ ماه به طول انجامد. در معدودی از بیماران نیز یک سیر مزمن بدون کاهش علائم دیده می‌شود. واژه چرخه سریع به بیمارانی اطلاق می‌شود که در یک سال دارای چهار یا بیشتر اپیزود افسردگی یا مانیا باشند.

این الگو در ۱۵ درصد بیماران دیده می‌شود که تقریبا همگی آن‌ها زن هستند. در برخی موارد، چرخه سریع بایک اختلال عملکرد تیروئید ارتباط داشته و در برخی نیز به صورت آیاتروژنیک و با درمان درازمدت با دارو‌های ضدافسردگی ایجاد می‌شود. تقریبا نیمی از این بیماران در عملکرد کاری و روانی اجتماعی خود مشکلاتی دارند که فاز‌های افسردگی بیش از مانیا مسئول بروز این مشکلات است.

اختلال دوقطبی اختلال شایعی است . شروع آن معمولا سنین ۳۰-۲۰ سالگی بوده اما در برخی افراد نشانه‌هایی پیش از شروع اختلال در اواخر کودکی و اوایل بلوغ دیده می‌شود. میزان شیوع آن در مردان و زنان برابر است؛ احتمال داشتن اپیزود‌های افسردگی در زنان و اپیزود‌های مانیا در مردان در طول عمر بیشتر است.

تشخیص افتراقی

تشخیص افتراقی مانیا شامل: مانیای ثانویه ناشی از دارو‌های محرک یا سمپاتومیمتیک، هیپرتیروئیدی، ایدز و اختلال‌های عصبی نظیر بیماری هانتینگتون یا ویلسون و حوادث عروق مغزی می‌باشد. بروز همزمان آن با سوءمصرف الکل و مواد شایع است که یا به دلیل قضاوت ضعیف و افزایش تکانه‌ای بودن و یا به دلیل تلاش برای خوددرمانی نشانه‌های خلقی و اختلال‌های خواب ناشی از بیماری است.

اتیولوژی و پاتوفیزیولوژی

استعداد ژنتیکی ابتلا به اختلال دو قطبی در مطالعات خانوادگی به اثبات رسیده و میزان بروز همزمان آن در دوقلو‌های تک تخمکی به ۸۰درصد می‌رسد. همچنین به نظر می‌رسد که در بیماران دچار اختلال دوقطبی ریتم شبانه روزی تغییر می‌کند. لیتیوم احتمالا اثر درمانی خود را با همزمان‌سازی ریتم‌های درونی فرد با چرخه‌های نور تاریکی اجرا می‌کند.