اسکیزوفرنی چیست و چه علائمی دارد و چطور تشخیص داده می‌شود؟

تظاهرات بالینی اسکیزوفرنی یک سندرم ناهمگون است که با آشفتگی زبان، ادراک، تفکر، فعالیت اجتماعی، عاطفه و اراده مشخص می‌گردد. هیچ مشخصه پاتوگنومونیکی وجود ندارد. این سندرم عموما از اواخر بلوغ آغاز شده، شروعی بسیار تدریجی دارد و اغلب با نتایج ضعیفی همراه است که از محرومیت اجتماعی و آشفتگی‌های ادراکی به سمت توهمات و هذیان‌های راجعه پیش می‌رود. بیماران ممکن است با علائم مثبت (نظیر نابسمانی ادراکی، هذیان یا توهم) یا علائم منفی (فقدان عملکرد، آنهدونیا، کاهش ابراز عواطف، اختلال در تمرکز و کاهش تعاملات اجتماعی) مراجعه کرده و باید حداقل ۲ یا ۳ مورد از این علائم را در یک دوره ۱ ماهه داشته و این علائم به مدت ۶ ماه ادامه یابد تا معیار‌های تشخیصی رسمی کامل شود.

تفکر یا تکلم سازمان نیافته و رفتار حرکتی واضحا سازمان نیافته نظیر کاتاتونی نیز ممکن است دیده شود. با بالا رفتن سن فرد علائم سایکوتیک مثبت تمایل به کاهش داشته و برخی از عملکرد‌های اجتماعی و شغلی ممکن است دوباره کسب گردد. علائم منفی» در یک سوم جمعیت اسکیزوفرنی غالب بوده و با نتایج طولانی مدت ناگوار و پاسخ ضعیف به درمان دارویی همراه است. با این حال تفاوت‌های واضحی در سیر و خصوصیات علائم در هر فرد دیده می‌شود.

واژه اختلال اسکیزوفرنیفرم به بیمارانی اطلاق می‌شود که علائم لازم جهت تشخیص را داشته اماطول مدت موردنیاز برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد. اختلال اسکیزوافکتیو در بیمارانی به کار می‌رود که علائم اسکیزوفرنی را همراه با دوره‌های مستقلی از اختلال‌های خلقی دارند.

واژه اسکیزوتایپال» و «اسکیزوئید» به اختلال‌های شخصیتی خاصی اشاره داشته و در فصل مربوط به خود مورد بحث قرار می‌گیرند. تشخیص اختلال هذیانی در افرادی به کار می‌رود که دچار هذیان با محتوای مختلف به مدت حداقل یک ماه بوده اما از سایر جهات دارای ملاک‌های لازم برای اسکیزوفرنی نیستند. اختلال سایکوتیک کوتاه در بیمارانی به کار می‌رود که دچار شروع ناگهانی تغییری کوتاه (کمتر از یک ماه) در پردازش افکار می‌گردند که با هذیان، توهم، تکلم یا رفتار حرکتی نابسامان مشخص می‌گردد.

کاتاتونی یک سندرم غیراختصاصی است که می‌تواند در اثر سایر اختلال‌های روان پزشکی اطبی شدید رخ داده و با مشاهده ۳ یا تعداد بیشتری از خوشه‌های حرکتی و نشانه‌های رفتاری نظیر استوپور، کاتاپلکسی، موتیسم، انعطاف‌پذیری مومی و استرئوتایپی به تشخیص می‌رسد. پیش آگهی نه تنها بستگی به شدت علائم بلکه به پاسخ به درمان آنتی سایکوتیک نیز دارد. برطرف شدن دائم علائم بدون عود گاهی اوقات رخ می‌دهد.

حدود ۱۰ درصد بیماران اسکیزوفرنی اقدام به خودکشی می‌کنند.

تشخیص افتراقی

تشخیص عمدتا بر پایه رد سایر موارد صورت گرفته و باید سایر نشانه‌های خلقی همراه، هرگونه بیماری طبی مرتبط و سوءمصرف مواد در بیمار رد شود. واکنش‌های دارویی که سبب توهم، پارانویا، گیجی یا رفتار‌های عجیب می‌شوند، ممکن است وابسته به دوز یا ایدیوسنکراتیک باشد. دارو‌های مورد استفاده در پارکینسون، کلونیدین، کیناکرین و مشتقات پروکائین شایع‌ترین دارو‌های تجویزی هستند که با این علائم در ارتباط‌اند. علل دارویی باید در همه موارد بروز جدید سایکوز رد شود. معاینه عمومی نورولوژیک در بیماران دچار اسکیزوفرنی معمولا طبیعی بوده اما سفتی حرکتی، ترمور و دیس کینزی در یک چهارم بیماران درمان نشده دیده می‌شود.

اپیدمیولوژی و پاتوفیزیولوژی

چندین عامل خطر برای اسکیزوفرنی در مطالعات اپیدمیولوژیک شناسایی شده که عبارتند از: استعداد ژنتیکی، بدرفتاری و تجاوز در اوایل دوره تکاملی، زمان تولد در زمستان و بالابودن سن والدین. عوامل ژنتیکی حداقل در زیرگروهی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نقش دارد. اسکیزوفرنی در حدود ۶/ ۶ درصد از همه بستگان درجه اول فرد مبتلا دیده می‌شود. چنانچه هر دو والدین مبتلا باشند، خطر بروز در فرزندان ۴۰ درصد است. میزان بروز همزمان در دوقلو‌های تک تخمی ۵۰ درصد و در دوقلو‌های دوتخمی ۱۰ درصد می‌باشد. خانواده‌های مستعد اسکیزوفرنی در خطر ابتلاء به سایر اختلال‌های روان پزشکی نظیر اسکیزوافکتیو، اختلال شخصیت، اسکیزوتایپال و اسکیزوئید هستند. شخصیت اسکیزوئید افرادی هستند که الگویی از نقایص اجتماعی و بین فردی را به صورت ناتوانی در برقراری ارتباطات بین فردی نزدیک، رفتار‌های عجیب و آشفتگی‌های ادراکی خفیف در تمام عمر نشان می‌دهند.