انواع داروهای اختلال دوقطبی و مانیا – لیتیوم و شیوه درمان و کنترل عوارض آن

درمان اختلال دوقطبی

لیتیوم کربنات

درمان اصلی در اختلال دوقطبی بوده اما سدیم والپروات و کاربامازپین و همچنین تعدادی از دارو‌های آنتی سایکوتیک نسل دوم (آریپیپرازول، آسناپین، اولانزاپین کوتیاپین، ریسپریدون و زیپراسیدون) نیز جهت درمان در مانیای حاد به تأیید FDA رسیدهاند.

اوکس کاربازپین به تأیید FDA نرسیده اما به نظر می‌رسد که دارای طیف اثرات کاربامازپین باشد. میزان پاسخ به لیتیوم کربنات در مانیای حاد ۸۰-۷۰ درصد است و اثرات درمانی بین هفته‌های اول تا دوم نمایان می‌شود. همچنین لیتیوم یک اثر پروفیلاکتیک در پیشگیری از عود مانیا و تا حدی در پیشگیری از عود افسردگی دارد. لیتیوم به عنوان یک کاتیون ساده از طریق دستگاه گوارش به سرعت جذب شده و به پروتئین‌های پلاسمایی یا بافتی متصل نمی‌شود. ۹۵ درصد از یک دوز داده شده لیتیوم ظرف ۲۴ ساعت بدون تغییر از کلیه‌ها دفع می‌شود.

عوارض لیتیوم

عوارض جانبی جدی ناشی از مصرف لیتیوم نادر بوده اما شکایات مختصری نظیر احساس ناراحتی گوارشی، تهوع، اسهال، پرادراری، افزایش وزن، بثورات پوستی، آلوپسی و ادم شایع است. توانایی تغلیظ ادراری لیتیوم در طول زمان ممکن است کاهش یابد، اما نفروتوکسیسیته قابل ملاحظه‌ای معمولا رخ نمی‌دهد. لیتیوم به دلیل تداخل باسنتز و رهاسازی هورمون‌های تیروئید، یک اثر آنتی تیروئیدی دارد. عوارض جانبی جدی‌تر آن شامل ترمور، ضعف تمرکز و حافظه آتاکسی، دیزآرتری و ناهماهنگی است.

شواهدی دال بر تراتوژنیک بودن لیتیوم شامل بروز ناهنجاری‌های قلبی در سه ماهه اول بارداری وجود دارد، اما این شواهد قطعی نیست.

در درمان مانیای حاد لیتیوم با دوز ۳۰۰ میلی گرم ۲ یا ۳ بار در روز آغاز شده و سپس هر دو سه روز یک بار دوز آن تا ۳۰۰ میلی گرم افزایش می‌یابد

به دلیل آن که اثر درمانی لیتیوم تا ۷ الی ۱۰ روز پس از شروع درمان آغاز نمی‌شود، مصرف همزمان لورازپامیا کلونازپام جهت کنترل آژیتاسیون می‌تواند سودمند باشد.

استفاده از دارو‌های آنتی سایکوتیک در بیماران مبتلا به آژیتاسیون شدید که فقط پاسخی نسبی به بنزودیازپین هامیدهند، اندیکاسیون دارد. بیمارانی که لیتیوم مصرف می‌کنند باید به دقت پایش شوند، زیرا سطوح خونی جهت دستیابی به اثرات درمانی بسیار نزدیک به سطوح توکسیسیته دارو است.

والپروئیک اسید در درمان بیمارانی که دچار چرخه سریع هستند (یعنی بیش از ۴ اپیزود در سال) یا در بیماران مبتلا به مانیای مختلط یا دیس فوریک می‌تواند بهتر از لیتیوم باشد. عوارض جانبی شایع این دارو ترمور و افزایش وزن است و هپاتوتوکسیسیته و پانکراتیت عوارض نادر آن می‌باشد.

ماهیت راجعه اختلال خلقی دوقطبی لزوم درمان نگهدارنده را نشان می‌دهد. حفظ سطح خونی لیتیوم به میزان حداقل ۰.۸ میلی اکیوالان در لیتر جهت پروفیلاکسی اهمیت دارد و با کاهش خطر خودکشی همراه است. گاهی استفاده ترکیبی از دارو‌های تثبیت‌کننده خلق به همراه هم یا به همراه دارو‌های آنتی سایکوتیک آتیپیک جهت حفظ پایداری خلق لازم است.

کوتیاپین پیوسته رهش، اولانزاپین، ریسپریدون و الاموتریژین به تنهایی برای درمان نگهدارنده و در ترکیب با لیتیوم و اریپیپرازول و زیپراسیدون به عنوان درمان کمکی به تأیید رسیده‌اند. لورازیدون، اولانزاپین /فلوکستین و کوتیاپین نیز جهت درمان اپیزود‌های حاد افسردگی در اختلال دوقطبی به تأیید رسیده‌اند. کمپلیانس مشکل شایعی بوده و اغلب نیازمند آموزش به افراد نگران خانواده است. تلاش جهت شناسایی و اصلاح فاکتور‌های روانی اجتماعی که سبب شروع اپیزود‌ها می‌شود و همچنین تاکید بر تنظیم سبک زندگی بسیار اهمیت دارد.

گاهی اوقات باید از دارو‌های ضدافسردگی جهت درمان افسردگی‌های حاد استفاده نمود، اما از استفاده آن‌ها در طول دوره نگهدارنده عموما باید پرهیز شود، زیرا با خطر تشدید مانیا با تسریع فرکانس‌های چرخه همراه است. ممکن است کاهش کارآیی هریک از دارو‌های تثبیت‌کننده خلق در طول زمان مشاهده شود. در چنین مواردی معمولا تغییر نوع دارو یا درمان ترکیبی مفید خواهد بود.