فوبی چیست، چه علائمی دارد و چطور درمان می‌شود؟

اختلال‌های فوبیک

تظاهرات بالینی

مشخصه اصلی اختلال‌های فوبیک وجود پایدار و مشخص ترس از اشیاء یا موقعیت‌هایی است که قرارگیری در معرض آن‌ها سبب یک واکنش اضطرابی فوری می‌شود. بیمار از محرک فوبیک اجتناب کرده و این اجتناب معمولا سبب اختلال عملکرد شغلی یا اجتماعی وی می‌گردد. حملات پانیک ممکن است در اثر محرک فوبیک یا به طور خودبه خود بروز نماید. افراد دچار فوبیا برخلاف بیماران دچار سایر اختلال‌های اضطرابی معمولا فقط در موقعیت‌های خاصی دچار اضطراب می‌شوند. فوبیا‌های شایع شامل ترس از فضا‌های بسته (کلاستروفوبیا)، ترس از خون و ترس از پرواز می‌باشد. فوبیای اجتماعی یک ترس خاص از اجتماع یا موقعیت‌های کاری است که در آن فرد در معرض افراد غیر آشنا و یا معاینه و ارزیابی توسط دیگران قرار می‌گیرد. نمونه‌های آن شامل سخنرانی در یک مهمانی، استفاده از دستشویی عمومی و ملاقات با غریبه‌ها می‌باشد. در همه این موارد فرد می‌داند که ترس وی با توجه به شرایط بیش از حد و غیرمنطقی می‌باشد. محتوای خاص یک فوبیا ممکن است براساس جنسیت، اخلاق و مرز‌های فرهنگی متفاوت باشد.

اختلال‌های فوبیک شایع بوده و حدود ۹-۷ درصد جمعیت را گرفتار می‌کند. این اختلال‌ها در زنان ۲ برابر مردان دیده می‌شود. معمولا معیار‌های کامل تشخیصی ابتدا در اوایل بلوغ مشاهده می‌شود، اما اجتناب رفتاری از افراد غیر آشنا، موقعیت‌ها یا اشیاء از سنین کودکی شایع است.

در مطالعه‌ای بر روی دوقلو‌های مؤنث، میزان بروز همزمان آگورافوبیا، فوبیای اجتماعی و فوبیا از حیوانات در ۲۳ درصد دوقلو‌های تک تخمکی و ۱۵ درصد دوقلو‌های دوتخمکی مشاهده شد. در یک مطالعه بر روی شرطی شدن ترس در دوقلو‌ها، ابتلاء به فوبیا با قابلیت توارث ۴۵-۳۵ درصد همراه بود. مطالعات شرطی شدن ترس در حیوانات نشان داده که پردازش محرک ترس از طریق هسته جانبی آمیگدالا آغاز شده و به سمت هسته مرکزی و ناحیه خاکستری اطراف مجرای آبی، هیپوتالاموس جانبی و هیپوتالاموس اطراف بطنی گسترش می‌یابد.

درمان اختلال‌های فوبیک

بتابلاکر‌ها (مانند پروپرانولول ۵۰-۲۰ میلی گرم خوراکی ساعت قبل از واقعه) در درمان اضطراب اجرایی (و نه فوبیای اجتماعی عمومی به ویژه مؤثر بوده و به نظر می‌رسد که با مهار تظاهرات محیطی اضطراب نظیر عرق کردن، تاکیکاردی، تپش قلب و ترمور عمل می‌نماید. MAOIs فوبیای اجتماعی را مستقل از اثر ضدافسردگی‌شان تسکین بخشیده و پاروکستین، سرترالین و ونلافاکسین تأییدیه FDA را در درمان اضطراب اجتماعی دارند. بنزودیازپین‌ها می‌توانند در کاهش اجتناب ناشی از ترس مؤثر بوده اما ماهیت مزمن اختلال‌های فوبیک کارآیی آن‌ها را در درمان محدود کرده است.

روان درمانی با تمرکز رفتاری یک جزء مهم درمانی است، زیرا موارد عود در صورت درمان دارویی به تنهایی، بالا خواهد بود. استراتژی‌های شناختی – رفتاری بر پایه این یافته صورت گرفته که تحریف ادراکات و تفسیر بیمار از محرک‌های مسبب ترس نقش مهمی در بروز فوبیا دارد. جلسات درمانی فردی و گروهی به بیمار آموزش می‌دهد که افکار منفی خاص مرتبط با موقعیت ایجاد‌کننده اضطراب را شناسایی کرده و به کاهش ترس بیمار از عدم کنترل کمک می‌نماید. در درمان به روش حساسیت زدایی، سلسله مراتب موقعیت‌های بروز ترس بازسازی شده و از بیمار خواسته می‌شود که به طور تدریجی در معرض محرک‌های مسبب اضطراب قرار گرفته و بر آن‌ها غلبه کند.

در بیماران فوبیای اجتماعی میزان بالایی از همراهی با سوءمصرف الکل و همچنین سایر اختلال‌های روانی (مانند اختلالات خوردن) دیده می‌شود که لازم است جهت کاهش اضطراب، سایر اختلال‌ها نیز به طور همزمان تحت درمان قرار گیرند.