سازو کار دستگاه تنفس انسان – آناتومی و فیزیولوژی
خون تیره در مقایسه با خون روشن، کربن دی اکسید بیشتری دارد. خون روشن در مقایسه با خون تیره، اکسیژن بیشتری دارد. در تنفس یاخت‌های هوازی، اکسیژن مصرف و کربن دی اکسید تولید می‌شود.
افزایش کربن دی اکسید خطرناک‌تر از کاهش اکسیژن است. کربن دی اکسید می‌تواند با آب واکنش داده و کربنیک اسید تولید کند و pH را کاهش دهد. کاهش pH همانند افزایش آن، می‌تواند عملکرد پروتئین‌ها را مختل کند.
اجزای دستگاه تنفس از نظر عملکرد
الف. بخش هادی اجزا: بینی، حنجره، نای، نایژه‌ها، نایژک‌ها و نایژک‌های انتهایی وظایف: هدایت هوا به درون و بیرون دستگاه تنفسی و پاکسازی هوا از میکروب‌های بیماری‌زا و گرد و غبار – گرم و مرطوب کردن هوا و تولید صدا
بینی
ابتدای مسیر ورود هوا در آن با پوست مودار و ادامه آن با مخاط مژکدار پوشیده شده است که مایع مخاطی ترشح می‌کند و یاخته‌های مژکدار فراوانی دارد.
مخاط مژکدار در سراسر مجاری هادی بعدی نیز ادامه پیدا می‌کند.
نقش‌ترشحات مخاطی:
تخریب میکروب‌ها با لیزوزیم و مرطوب کردن هوا حرکت ضربانی مژک‌ها، ترشحات مخاطی و ناخالصی‌ها را به سوی حلق میراند. شبکه وسیع رگ‌های بینی، هوا را گرم می‌کند. این شبکه به سطح درونی بینی بسیار نزدیک است. اولین سازوکار دفاعی دستگاه تنفسی انسان، مو‌های بینی است.
حنجره
بالای نای قرار دارد.
اجزا: 1- دیواره غضروفی ۲ -درپوشی به نام برچاکنای (اپی گلوت) 3- پرده صوتی
نقش: باز نگه داشتن مجرای هوا (دیواره غضروفی) – جلوگیری از ورود غذا به نای (اپی گلوت) – تولید صدا (پرده صوتی) – پرده‌های صوتی، چین خوردگی‌های مخاط به سمت داخل‌اند.
نای دیواره آن شامل چهار لایه است که از خارج به داخل عبارتند از:
لایه پیوندی – لایه غضروفی ماهیچهای – لایه زیر مخاطی – لایه مخاطی
ضخیم‌ترین لایه دیواره نای، لایه غضروفی – ماهیچهای است.
حلقه‌های C شکل دیواره نای، از بافت غضروفی تشکیل شده‌اند. لایه زیرمخاطی، غده‌های برون‌ریزی دارد که‌ترشحات آنها به سطح لایه مخاطی میریزد. یاخته‌های لایه مخاطی، از نوع استوان‌های مژکدارند. بعضی یاخته‌های پوششی نای، مژک ندارند.
بین لایه ماهیچهای نای و ماهیچه دیواره مری، بافت پیوندی وجود دارد.
جهت ضربان مژک‌های لایه مخاطی در نای، نایژه و نایژک‌ها به طرف بالا اما در بینی به سمت پایین است.
نایژه‌ها
نای به دو نایژه اصلی تقسیم می‌شود که نایژه چپ طویل‌تر و نایژه راست قطورتر است.
– نایژه راست برخلاف نایژه چپ، بلافاصله پس از ورود به شش به دو انشعاب بزرگ تقسیم می‌شود.
هر نایژه به یک ش ش وارد و به نایژه‌های باریک‌تر تقسیم می‌شود. نایژه‌های اصلی برخلاف نای، حلقه‌های غضروفی کامل دارند.
هرچه نایژه باریک‌تر باشد، غضروف کمتری دارد. غضروف‌های نایژه‌های باریک، قطعه قطعه و غیرحلقوی است.
نایژک انشعابی از نایژه‌ها که دیگر غضروف ندارد، نایژک نامیده می‌شود. نایژک‌ها به دلیل نداشتن غضروف می‌توانند با تنگ و گشاد شدن، مقدار هوای ورودی یا خروجی را تنظیم کنند. | آخرین انشعاب نایژک در بخش هادی، نایژک انتهایی نام دارد.
ب. بخش مبادلهای
اجزا: 1 -نایژک‌های مبادلهای -۲ کیسه‌های حبابکی
– نایژکی که روی آن حبابک وجود دارد، نایژک مبادلهای نامیده می‌شود.
حبابک‌ها به صورت تکی یا مجموعه‌ای به نایژک مبادلهای متصل‌اند. کیسه حبابکی، ساختاری خوشه‌ای دارد و از چندین حبابک تشکیل شده است. مخاط مژکدار، در نایژک مبادلهای به پایان می‌رسد. آخرین خط دفاعی دستگاه تنفسی مربوط به درشت خوار‌های (ماکروفاژ‌های مستقر در حبابک هاست. ماکروفاژ‌ها، جزء یاخته‌های دیواره حبابک محسوب نمی‌شوند.
یاخته‌های دیواره حبابک‌ها نوع اول که فراوان‌تر است، از نوع سنگفرشی و به شکل چند وجهی با یک هسته در مرکز دیده می‌شود.
این یاخته‌ها مبادله گاز‌های تنفسی را بر عهده دارند.
نوع دوم که به تعداد خیلی کمتر دیده می‌شوند و ظاهری کاملا متفاوت دارند، عامل سطح فعال را به سطح درونی حبابک‌ها ترشح می‌کنند.
عامل سطح فعال (سورفاکتانت) با کاهش کشش سطحی، باز شدن حبابک‌ها را تسهیل می‌کند.
تولید سورفاکتانت، از اواخر دوران جنینی آغاز می‌شود و پس از تولد نیز ادامه دارد.
مویرگ‌های اطراف حبابک
مویرگ‌های خونی فراوان، اطراف حبابک را احاطه کرده‌اند. دیواره حبابک‌ها همانند دیواره مویرگ‌های خونی، از بافت پوششی سنگفرشی یک لایه تشکیل شده است. دیواره مویرگ و دیواره حبابک، در جا‌های متعدد، یک غشای پایه مشترک دارند.
اکسیژن موجود در حبابک، برای ورود به گویچه قرمز، باید از ۵ غشا عبور کند. مولکول‌های اکسیژن و کربن دی اکسید، می‌توانند با عبور از یک غشای پایه، بین حبابک و خون مبادله شوند.
