آزمایش اوریک اسید چیست و چرا بالا بودن آن می‌تواند زنگ خطر باشد؟
از کسی شنیدم که می‌گفت برای مدتی طولانی، هر وقت از پله بالا می‌رفت یا پاهایش را خم می‌کرد، احساس درد شدیدی در انگشت شست پایش داشت. پزشک بعد از گرفتن شرح‌حال و بررسی‌های اولیه، آزمایش اوریک اسید را برایش تجویز کرد. نتیجه نشان داد که سطح اوریک اسید خونش به‌طرز نگران‌کننده‌ای بالاست و همین مسئله باعث بروز حملات نقرسی (Gout Attacks) شده است. آزمایش اوریک اسید (Uric Acid) یکی از ساده‌ترین اما در عین حال مهم‌ترین تست‌هایی است که می‌تواند نشانه‌ای از وجود اختلالات متابولیک، نقرس یا حتی مشکلات کلیوی باشد. این تست میزان ماده‌ای به نام اسید اوریک را که در طی تجزیه پورین‌ها (Purines) در بدن تولید می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند. پورین‌ها در مواد غذایی مختلفی مانند گوشت قرمز و غذاهای دریایی وجود دارند. اگر اسید اوریک به‌درستی از طریق کلیه‌ها دفع نشود، در خون تجمع یافته و به بلورهایی دردناک در مفاصل تبدیل می‌شود.
شاید سال‌ها فکر می‌کردید که درد مفاصل فقط ناشی از ساییدگی یا فعالیت زیاد است، اما واقعیت این است که بسیاری از دردهای ناگهانی مفاصل، به‌ویژه در شب یا پس از صرف غذاهای چرب و پرپروتئین، به سطح بالای اوریک اسید مربوط می‌شود. در جایی خواندم که نقرس، بیماری پادشاهان نامیده می‌شد چون غذاهای چرب، شراب، و گوشت قرمز، بیش از دیگران در دسترس اشراف‌زادگان بود. آزمایش اوریک اسید به پزشکان کمک می‌کند که نه‌تنها نقرس، بلکه بیماری‌های کلیوی، سنگ کلیه و حتی اختلالات خونی مانند لوسمی را بهتر شناسایی کنند. این تست معمولاً به‌صورت نمونه‌گیری خون یا ادرار انجام می‌شود و نیاز به آمادگی خاصی ندارد، مگر اینکه پزشک هم‌زمان تست‌های دیگر را درخواست داده باشد. دانستن میزان اوریک اسید، یک سرنخ ارزشمند برای کشف بیماری‌های پنهان و خاموش بدن است. گاهی تنها با کنترل رژیم غذایی و نوشیدن آب بیشتر، می‌توان سطح این ماده را کاهش داد و از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کرد.
دوستی نقل می‌کرد که بعد از مدتی احساس سنگینی و خستگی مداوم داشت، اما نتایج کلی آزمایش‌هایش طبیعی بود. پزشک آزمایش اوریک اسید را اضافه کرد و مشخص شد سطح آن بسیار بالاست، بی‌آنکه حملات نقرسی کلاسیک دیده شود. این نشان می‌دهد که بالا بودن اوریک اسید همیشه با درد آشکار همراه نیست و ممکن است در سکوت، سلامت بدن را تهدید کند. گاهی افزایش این ماده در خون باعث تشکیل سنگ‌های کلیوی می‌شود که اگر به‌موقع تشخیص داده نشوند، نیاز به جراحی پیدا می‌کنند. آزمایش اوریک اسید مانند زنگ خطری است که پیش از وقوع بحران‌ها به صدا درمی‌آید. اگر به‌موقع به آن توجه شود، می‌توان از بسیاری از دردها و درمان‌های پرهزینه جلوگیری کرد. در ادامه، با چند حقیقت علمی و مهم درباره این آزمایش آشنا می‌شویم.
۱- آزمایش اوریک اسید چیست و چه چیزی را نشان می‌دهد؟
آزمایش اوریک اسید (Uric Acid Test) سطح اسید اوریک را در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌کند. اسید اوریک محصول نهایی تجزیه مواد شیمیایی به نام پورین‌ها (Purines) در بدن است. پورین‌ها به‌طور طبیعی در سلول‌های بدن وجود دارند و همچنین در برخی مواد غذایی یافت می‌شوند. کبد پس از تجزیه پورین‌ها، اسید اوریک تولید می‌کند که باید از طریق کلیه‌ها دفع شود. اگر دفع آن به‌درستی انجام نشود یا تولید آن بیش‌ازحد باشد، سطح اسید اوریک در خون بالا می‌رود. تجمع این ماده در بدن ممکن است منجر به تشکیل بلورهایی در مفاصل یا کلیه‌ها شود. در نتیجه، آزمایش اوریک اسید می‌تواند در تشخیص بیماری‌هایی مانند نقرس (Gout)، سنگ کلیه یا اختلالات متابولیک کمک‌کننده باشد. این آزمایش با یک نمونه خون ساده یا در برخی موارد با جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته انجام می‌شود. مقدار طبیعی آن در خون حدود ۳.۵ تا ۷.۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است. تفسیر آن به وضعیت بالینی، رژیم غذایی، داروهای مصرفی و شرایط کلی بدن بستگی دارد. این تست یکی از شاخص‌های مهم سلامت متابولیک بدن است.
۲- چه کسانی نیاز به آزمایش اوریک اسید دارند؟
آزمایش اوریک اسید برای افرادی که علائمی از نقرس یا سنگ کلیه دارند، یکی از تست‌های اولیه و مهم به شمار می‌رود. کسانی که دچار دردهای ناگهانی و شدید در مفاصل، به‌ویژه مفصل شست پا، زانو یا مچ پا می‌شوند، معمولاً باید سطح این ماده را بررسی کنند. همچنین افرادی که سابقه خانوادگی نقرس دارند، بیشتر مستعد افزایش اسید اوریک هستند. در بیماران کلیوی یا افرادی که علائم کاهش عملکرد کلیه دارند نیز این آزمایش درخواست می‌شود. کسانی که از داروهای خاص مانند داروهای شیمی‌درمانی یا دیورتیک‌ها (Diuretics) استفاده می‌کنند نیز ممکن است نیاز به پایش این تست داشته باشند. همچنین در مبتلایان به سرطان‌های خونی مانند لوسمی یا لنفوم، به دلیل مرگ سریع سلولی، اوریک اسید می‌تواند افزایش یابد. زنان باردار با علائم پره‌اکلامپسی یا افزایش فشار خون نیز گاه نیاز به این آزمایش دارند. ورزشکاران حرفه‌ای که تحت فشارهای متابولیکی بالا قرار دارند نیز در گروه‌های پرخطر قرار می‌گیرند. پزشک با توجه به علائم و شرح‌حال، تشخیص می‌دهد که چه زمانی انجام این تست ضروری است. این آزمایش یک ابزار ساده اما کارآمد در تشخیص و پایش بیماری‌های گوناگون است.
۳- تفسیر نتیجه آزمایش اوریک اسید چگونه انجام می‌شود؟
تفسیر نتیجه آزمایش اوریک اسید باید با توجه به سن، جنس، وضعیت کلی سلامت و داروهای مصرفی فرد انجام شود. مقدار طبیعی اوریک اسید در مردان معمولاً بین ۳.۴ تا ۷.۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و در زنان بین ۲.۴ تا ۶.۰ است. اگر سطح این ماده بالا باشد، ممکن است نشانه‌ای از بیماری نقرس، نارسایی کلیه، یا حتی نوعی اختلال متابولیک نادر باشد. با این حال، افزایش خفیف ممکن است صرفاً به‌دلیل رژیم غذایی پرپروتئین یا کم‌آبی بدن باشد. پایین بودن اسید اوریک نیز می‌تواند در برخی بیماری‌ها یا در اثر مصرف داروهایی خاص رخ دهد. پزشک ممکن است در صورت مشاهده عدد غیرطبیعی، آزمایش را تکرار کند یا دستور انجام تست‌های تکمیلی بدهد. باید توجه داشت که افزایش سطح این ماده به‌تنهایی کافی برای تشخیص قطعی نیست. در نقرس، علاوه بر آزمایش، معاینه مفصل و بررسی مایع مفصلی نیز مهم است. در سنگ کلیه، معمولاً همراه با سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن تحلیل می‌شود. بنابراین نتیجه آزمایش اوریک اسید همیشه باید در بستر علائم و شرایط عمومی بیمار تفسیر شود.
۴- رژیم غذایی چگونه بر سطح اوریک اسید تأثیر می‌گذارد؟
رژیم غذایی یکی از مهم‌ترین عوامل در افزایش یا کاهش سطح اوریک اسید در بدن است. مصرف زیاد گوشت قرمز، احشاء حیوانی، غذاهای دریایی و نوشیدنی‌های حاوی فروکتوز می‌تواند سطح اسید اوریک را بالا ببرد. همچنین مصرف نوشیدنی‌های الکلی، به‌ویژه آبجو، از مهم‌ترین عوامل افزایش آن است. در مقابل، رژیم‌های کم‌پورین با مصرف بیشتر میوه، سبزیجات، غلات کامل و نوشیدن آب زیاد، به کاهش سطح این ماده کمک می‌کنند. روزه‌های طولانی یا رژیم‌های پرپروتئین نیز می‌توانند موجب افزایش ناگهانی اوریک اسید شوند. افراد دارای سطح بالای این ماده باید از مصرف غذاهای چرب و سنگین پرهیز کنند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف لبنیات کم‌چرب و ویتامین C می‌تواند به کاهش آن کمک کند. در صورت لزوم، پزشک ممکن است داروهایی مانند آلوپورینول (Allopurinol) تجویز کند. اصلاح تغذیه یکی از ارکان اصلی مدیریت سطح اوریک اسید است. این تغییرات می‌توانند به جلوگیری از حملات نقرس و تشکیل سنگ کلیه کمک کنند.
۵- چه زمانی سطح اوریک اسید بالا می‌رود بدون اینکه علائمی ایجاد کند؟
در برخی موارد، سطح اوریک اسید ممکن است در بدن بالا برود اما هیچ علامت بالینی واضحی ایجاد نکند؛ به این وضعیت، هیپراوریسمی بی‌علامت (Asymptomatic Hyperuricemia) گفته می‌شود. این وضعیت در بسیاری از افراد سالم، به‌ویژه مردان و افراد چاق، دیده می‌شود. گاهی نیز در اثر کم‌آبی بدن یا مصرف زیاد گوشت و نوشیدنی‌های شیرین رخ می‌دهد. در این حالت، فرد هیچ دردی احساس نمی‌کند و معمولاً به‌صورت اتفاقی، در آزمایش خون، سطح بالا شناسایی می‌شود. با وجود بی‌علامت بودن، این وضعیت می‌تواند در درازمدت، خطر ابتلا به نقرس، سنگ کلیه یا حتی مشکلات قلبی را افزایش دهد. برخی پزشکان در این مرحله فقط توصیه به تغییر سبک زندگی و تغذیه می‌کنند. اما اگر سطح اوریک اسید بسیار بالا باشد یا فرد دچار بیماری زمینه‌ای باشد، ممکن است درمان دارویی لازم شود. این وضعیت معمولاً نیازی به درمان فوری ندارد، اما بی‌توجهی به آن می‌تواند در آینده عواقب جدی داشته باشد. بررسی منظم و پیشگیری هوشمندانه، بهترین راه مقابله با آن است. بنابراین حتی بدون علائم، نتیجه غیرطبیعی باید جدی گرفته شود.
