غریزه چیست؟

اغلب فکر می‌کنیم که همه اعمالی که انجام می‌دهیم ارادی و خودآگاهانه است. می‌نشینیم و بلند می‌شویم، چون خواست ماست، یا دست تکان می‌دهیم چون می‌خواهیم این کار را بکنیم و مانند آن. ولی اعمال بشر و سایر موجودات زنده را نمی‌توان به سادگی تشریح کرد! مثلاً وقتی سوار دوچرخه هستید، چندین عمل را بدون آن که فکرش را هم بکنید، انجام می‌دهید! این فعالیت‌ها ناشی از آموختن و تجربه است.

فرض کنید که چیز داغی را لمس کنید و بی‌درنگ انگشتانتان را عقب بکشید، شما حتی فکر عقب کشیدن انگشت را هم نکرده بودید!، ولی معهذا این کار را انجام دادید. این عمل را رفلکس یا عکس‌العمل می‌گویند.

حال به سومین نوع از فعالیت‌هایی که بدون اراده انجام می‌شود، می‌پردازیم. فرض کنید گرسنه‌اید، اما هرگز به خود نگوئید که گرسنه‌ام و باید غذا بخورم و آنگاه به دنبال خوردن غذا می‌روید. این عمل را ممکن است به عنوان غریزه توصیف نمائیم.

روانشناسان در این مورد که بشر واقعاً دارای غریزه است یا نه (مانند جستجوی غذا، مراقبت از فرزندان و غیره…) هنوز به توافق نرسیده‌اند، اما معتقدیم که سایر حیوانات بر حسب غریزه عمل کنند. غریزه: عبارت از عملی است که فاعل بدون تفکر آن را انجام می‌دهد.

برای مثال: یک پرنده برای ساختن لانه خویش، چوب، علف، ریشه، مو و یا پر، جمع‌آوری می‌کند، سپس آن‌ها را در روی یک شاخه و یا مکانی دیگر، بافته و یا کنار هم می‌چیند که آشیانه دارای ایستایی و سایر مختصات مخصوص به خود باشد و شبیه آشیانه‌ای می‌شود که دیگر پرندگان همنوع ساخته‌اند. تنها توضیح ممکن در این باره وجود غریزه است.

فعالیتت غریزی به دلیل وجود محرکی طبعیی در درون جانور است مانند: گرسنگی، ترس و میل به جفت‌گیری. در حقیقت ترشحات غدد خاصی را در داخل بدن سبب می‌شود که موجود فعالیتی را انجام دهد که به آن عمل غریزی می‌گوئیم. جستجوی غذا، جفت‌گیری و مراقبت از فرزندان، مهاجرت و خواب زمستانی وابسته به فعالیت غدد درونی پرنده هستند.

تقریباً تمام موجودات زنده دارای گونه‌ای رفتار غریزی‌اند که برای ارضای پاره‌ای از نیازهای بدن آن‌ها ضروری است.