پرتوسنج چگونه کار می‌کند؟
شما احتمالاً در مورد نوعی از «معدن یاب» مدرن که با یک پرتوسنج، فلزات گران‌بها را جستجو می‌کند مطالبی خوانده‌اید. یا شاید وقتی مردم در مورد خطر بمب‌های اتمی صحبت می‌کنند، استفاده از این دستگاه به عنوان یک معیار مطمئن ذکر می‌گردد.
در هر دو مورد آنچه که مورد بحث قرار می‌گیرد، موضوع تشعشع است. مواد رادیو اکتیو از خود اشعه ساطع نموده و دستگاه پرتوسنج راهی آسان برای کشف و اندازه گیری این اشعه‌هاست. این دستگاه بوسیله «Hans Geiger» اختراع و بعداً به وسیله مردی بنام «muller» کشف شد.
در حقیقت این دستگاه نوعی لامپ بدون هواست و در شرایط ساده لامپ از یک پوشش شیشه‌ای نازک که بیشتر شبیه یک لامپ معمولی رادیو است، تشکیل می‌شود. در داخل آن دو صفحه فلزی و مقدار کمی گاز آرگن وجود دارد.
شما با نوع دیگری لامپ که محتوی یک گاز است یعنی لامپ نئون، آشنا هستید. در لامپ نئون، گاز به وسیله اتصال صفحات به منبع ولتاژ الکتریکی، مشروط بر این که ولتاژ به اندازه کافی زیاد باشد، افروخته می‌شود. ولتاژ بالا، گاز را تجزیه کرده و جریان شدیدی را از الکترون‌ها در بین صفحات برقرار می‌گردد و گاز داخل لوله به تدریج برافروخته می‌شود.
در یک دستگاه پرتوسنج، ولتاژ عمداً پایین نگه داشته می‌شود، به طوری که تحت شرایط طبیعی گاز برافروخته نمی‌شود. حالا فرض کنیم که مقداری ماده رادیو اکتیو در نزدیک قرار دارد. اشعه از این ماده داخل لامپ شده و با مولکول‌های گاز برخورد نموده و این کار برای آن‌ها انرژی لازم را تأمین «مانند یک ولتاژ بالا» و باعث برافروخته شدن گاز دیگر می‌شود.
بنابراین جریانی از این سو به آن سوی دیگر در لامپ برقرار شده و با اتصال این جریان به یک کنتور می‌توان میزان اشعه وارد به لامپ را خواند. یا می‌توان طوری آن را ساخت که صدای تیک تیک از آن خارج شده و همراه با دستگاه پرتوسنج باشد.