آیا فلسفه، تسلیم فرهنگ عامه پسند شده است؟
بحث روز فیلسوفان چیست؟ به نظر «دیوید استیل» سرویراستار رشته کتاب های «فلسفه و فرهنگ عامه» چاپ انتشارات «اوپن کورت»، بحث روز آنها سریال های تلویزیونی «سین فلد» و «بافی خون آشام کش» است.
و به این ترتیب بود که ایده رشته کتاب هایی بسیار موفق به وجود آمد. در ابتدا کتاب «سین فلد و فلسفه: کتابی درباره همه چیز و هیچ چیز» منتشر شد. کتاب جنبه های مختلف مرتبط با فلسفه را در سریال «سین فلد»، یکی از محبوب ترین سریال های کمدی تلویزیونی آمریکا، بررسی می کند. این کتاب با کتاب های «سیمپسون ها و فلسفه»، که موضوعش رشته کارتون های پرطرفدار خانواده سیمپسون هاست و «ماتریکس و فلسفه: به برهوت واقعیت خوش آمدید.» دنبال شد. کتاب چهارم از این رشته کتاب ها هم با نام «بافی خون آشام کش و فلسفه: ترس و لرز در سانی ویل» در راه است که باز به یک سریال تلویزیونی محبوب دیگر می پردازد.استاد فلسفه کینگز کالج پنسیلوانیا، «ویلیام ایروین»، در یکی از اجلاس های «انجمن فلسفه آمریکا» ایده انتشار چنین کتاب هایی را مطرح کرد. او به یاد می آورد که همکارانش جمعه صبح ها می نشستند و با جدیت به بحث در مورد نکات فلسفی ای می پرداختند. در آخرین قسمت سریال «سین فلد» که شب قبل پخش شده بود وجود داشت.پروفسور «چارلز گریزوالد»، از بخش فلسفه دانشگاه بوستون و یکی از نویسندگان کتاب «ماتریکس و فلسفه»، (۲۰۰۲) می گوید که فلیسوفان باید به نحوی فعال به فرهنگ عامه بپردازند. به قول او: «فیلم هایی مانند ماتریکس معادل های دوران معاصر شعرسرایی هستند که توجه افلاطون را به خود جلب کرده بود.» منظور او نقد اشعار هومر در کتاب جمهور افلاطون است.
ویلیام ایروین (که اکنون ویراستار رشته کتاب های فلسفه و فرهنگ عامه است) می گوید: عناوین این کتاب ها به رغم جاذبه ظاهری برای جلب کردن مردم به محتوای آنها، ترفندی برای فروش کتاب ها نیستند بلکه صادقانه انتخاب شده اند. او ابراز خوش بینی می کند که مقالاتی در این کتاب ها مانند «هومر و ارسطو» نوشته «راجا هالوانی» بتواند علاقه به ارسطو را در مخاطبان کتاب برانگیزد.به گفته «دیوید استیل» کتاب های فلسفی عامه پسند زیادی در بازار وجود دارند اما همه آنها همان سرنوشت فلسفه دانشگاهی پیدا می کنند: «آنها ۵ ماه اول را خوب می فروشند و سپس از ذهن ها محو می شوند.» به گفته او فروش ۷ هزار نسخه در سال اول انتشار کتاب «سین فلد و فلسفه» ، «با معیارهای ما یک موفقیت فوری به حساب می آمد.» استیل و ایروین با توجه به موفقیت خوب کتاب اول تصمیم گرفتند این ایده را به صورت یک رشته کتاب درآورند. از کتاب «سیمپسون ها و فلسفه» در سال ۲۰۰۱، در طول یک ماه ۸ هزار نسخه به فروش رفت و موفق ترین کتاب در این رشته تا به حال بوده است. بنا به اظهار «استیل» این کتاب در طول ۲ سال بیش از هر کتاب منتشر شده دیگری به وسیله «اوپن کورت» در همه دوران فعالیت اش به فروش رفته است.گروه «اوپن کورت» که جاذبه این شوهای موج آفرین را کاملاً دست کم گرفته بودند، دریافتند که به طور غیرعمدی فرمول برنده را یافته اند.به قول استیل: «ما فکر می کردیم که طرفداران این شوها بخش عمده خوانندگان ما را تشکیل دهند.» برای همین بود که فروش این کتاب ها در کتابفروشی های کالج ها بهتر از فروش عمومی آنها نبود. به بیان استیل راز موفقیت «اوپن کورت» این بود که طرفداران سینه چاک این فیلم ها و سریال ها عقیده دارند که آنها «عمیق» هستند.
جای تعجب نیست که هر شمایل مردم پسندی نمی تواند جزو این رشته کتاب ها قرار گیرد. «استیل»، «ایروین»، ایده کتابی در مورد بررسی فلسفی در مورد سریال تلویزیونی ادامه دار «دوستان» (Friends) را رد کردند زیرا: «گرچه ممکن است فیلسوفان سریال «دوستان» را تماشا کنند، این سریال موضوع بحث آنها نیست. استیل معتقد است رشته کتاب های «فرهنگ عامه و فلسفه» اولین برخورد عقلانی با این شوهای عامه پسند است.
پرسشی که به میان می آید این است که در این کتاب ها مباحث فلسفی در چه سطحی قرار دارد؟
استیل در پاسخ می گوید، با وجود مقالاتی مانند مقاله گریزوالد (بر خلاف بعضی از نقدها) نتیجه این رشته کتاب ها سطحی و مبتذل کردن فلسفه نیست، با این حال می پذیرد که «در بعضی موارد برای آنکه ارتباطی فلسفی به وجود آید اندکی مبالغه انجام شده است.» کتاب های «سین فلد و فلسفه»، «سیمپسون ها و فلسفه» و «بافی خون آشام و فلسفه» بر اخلاق و فلسفه اجتماعی سیاسی و زیبایی شناسی متمرکز هستند. البته استیل قبول می کند که: «تجزیه و تحلیل اغلب روایت ها از دیدگاه اخلاق (ethics) امکان پذیر است.»در مقابل، فیلم ماتریکس طبیعتاً خود را در معرض تفکر کاوشگر متافیزیکی و شناخت شناسانه قرار می دهد. برای مثال «گریزوالد» در مقاله اش ذکر می کند که صحنه های ابتدایی فیلم ماتریکس اشاره ای ضمنی به غار افلاطون دارد.
ایروین می گوید تلاش این رشته کتاب ها در جهت ارائه مباحث نوین فلسفی نیست بلکه هدف آنها شناساندن فلسفه به افرادی است که ممکن است تا آن موقع کتاب های فلسفی را نخوانده باشند.
اما «گریزوالد» نکته مهم تری را به میان می کشد. او با تامل در مورد آنچه تحولات مبهوت کننده و عمیقاً مسئله آفرین در فرهنگ عامه غرب در سال های اخیر می خواند این مدعا را مطرح می کند که «بهترین هنرمندان در اغلب موارد در به تصویر کشیدن مخاطرات و انتظارات زمانشان بر فیلسوفان تقدم داشته اند.»
منبع: Philosopher,s Magazine
