چگونه دخترهای با اعتماد به نفس تربیت کنیم؟
زمانی که کودکی بتواند بدون توقع و انتظار از دیگران کاری را آغاز کند و بکوشد تا آن را به اتمام برساند، می گوییم، «اعتماد به نفس» دارد. کودک از همان ابتدا که شروع به شناخت خود و محیط پیرامونش می کند، به قدرت و توانایی خود برای تسلط بر محیط و اطرافیانش آگاه می شود.
یکی از عوامل مؤثر در رشد اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان، والدین و اعضای خانواده هستند. اگر کودک در خانواده ای سرشار از صمیمیت، محبت و مهربانی رشد باید، می تواند ویژگی های شخصیتی خود را بشناسد و با اطمینان به توانایی های خود، با مشکلات و مسائل گوناگون روبه رو شود. از طرفی می تواند با رفتارهای نامطلوب و منفی خود، برخوردی واقع بینانه داشته باشد و درصدد رفع و تغییر آنها برآید. از آنجایی که اعتماد به نفس صفتی ارثی نیست، اگر کودک ضمن انجام فعالیت های مختلف مدام دچار محدودیت شود و نتواند تجارب جدید و مفیدی در زندگی کسب کند، ترسو، کمرو و خجول بار می آید و قدرت تصمیم گیری هم در او رشد نخواهد یافت.نتایج تحقیقات محققان نشان می دهد که اغلب پدران و مادران نسبت به پرورش فرزندان پسر و دختر خود دید یکسانی ندارند. زمانی که کودکی متولد می شود، اولین پرسشی که پس از سلامتی نوزاد مطرح می شود، جنسیت اوست. اگر نوزاد دختر بود، لباس صورتی و اگر پسر بود لباس آبی به تن او می کنند و بر همین اساس رفتار بزرگ سالان نیز طبقه بندی می شود. به پسران فرصت بیشتری برای کندوکاو دنیای فیزیکی پیرامون شان داده می شود و همین امر موجب تقویت مهارت های حرکتی بیشتر آنان می شود. برعکس دختران به شیوه ای محدودتر پرورش می یابند و آنان را برای تعاملات کلامی شان بیشتر تشویق می کنند.جان بیکس، دریافت که دختران در سنین بین ۱۴ _ ۱۰ سالگی به طور محسوسی دچار ضعف اعتماد به نفس می شوند. طبق تحقیق او، دختران در آغاز سن مدرسه و شروع دبستان از خود پنداره بالاتر و اعتماد به نفس بیشتری نسبت به پسران برخوردارند. در حالی که طی سال های پایانی دبستان و آغاز دوران نوجوانی این نسبت برعکس شده است و دختران دچار ضعف و کاهش اعتماد به نفس می شوند. این امر می تواند ناشی از نظام آموزشی، دیدگاه های فرهنگی و نحوه تعاملات اجتماعی، درباره نقش جنسیت نوجوانان باشد. دکتر دیبولد (۱۹۹۵)، طی تحقیقی به این نتیجه رسید که نوجوانان دختر در مقایسه با نوجوانان پسر، بیشتر دچار اضطراب، فشار روانی و افسردگی می شوند.
یکی از عوامل مؤثر در کاهش اعتماد به نفس و ضعف خود پنداره دختران، بلوغ جنسی و تغییرات جسمانی آنان است. به طور معمول دختران ۲ الی ۳ سال زودتر از پسران بالغ می شوند و همین امر باعث می شود که آنها باپختگی کمتری با این فرآیند روبه رو شوند. به عبارت ساده تر، یک دختر در ۱۱ _ ۱۰ سالگی مراحل بلوغ خود را طی می کند، در حالی که یک پسر در حدود ۱۴ _ ۱۳ سالگی، – یعنی حدود ۳ _ ۲ سال بعد از دختر _ به این مرحله می رسد. طی این مدت دختران ناگهان با تغییرات جسمانی گوناگونی روبه رو می شوند که برای آنها محدودیت هایی را نیز به همراه می آورد. این احتمال وجود دارد که افسردگی و ضعف خودپنداره دختران ناشی از احساس نارضایتی آنان نسبت به وضعیت ظاهر و تن انگاره خود باشد. زیرا ضعف تن انگاره، ازدیاد وزن و زیبایی ظاهر برای دختران بسیار مهمتر از پسران است. در مواردی نیز، دختران نمی توانند خود را با این تغییرات جسمانی، سازگار کنند و آن را بپذیرند. در نتیجه خود پنداره آنان لطمه می بیند و دچار ضعف اعتماد به نفس می شوند.
یکی از روانشناسان معاصر به نام دکتر «نانسی اسمیت» معتقد است: «پسران برای ماجراجویی و قدرت مندی و دختران برای وابستگی و محتاط بودن تشویق می شوند.» زمانی که پسری دچار مشکل می شود، او را تشویق می کنند تا درصدد مبارزه با آن مشکل برآید. در حالی که وقتی دختری در چنین شرایطی قرار می گیرد، با گفتن: «اجازه بده تا کمکت کنیم…» و یا حتی بدتر از آن، «بگذار ما این کار را برایت انجام دهیم…»، درصدد رفع مشکل او برمی آیند و این موضوع، مفهومی از احساس «درماندگی آموخته شده» در بردارد. به عبارت ساده تر، او را به ناتوانی و وابستگی عادت می دهیم. دکتر اسمیت معتقد است که می توان دختران را هم چون پسران افرادی قوی و متکی به نفس بار آورد. وی نکات زیر را به منظور راهنمایی والدین و مربیان یادآور می شود:
۱ _ اجازه دهید که دخترتان نیز همچون پسرتان با شن و خاک بازی کند و از این که خود را کثیف می کند، ناراحت نشوید.
۲ _ به دخترتان اجازه دهید که با حیوانات خانگی مثل پرندگان، ماهی ها، لاک پشت، … بازی کند و بعد از بازی خوب دست هایش را بشوید.
۳ _ والدین می توانند دختران شان را نسبت به انجام کارهای فنی گوناگون، تشویق کنند و آنان را با وسایل و ابزار آلاتی مثل میخ، چکش، آچار و از این قبیل آشنا سازند. حتی اگر ضربه ای با چکش بر روی دست خودش زد، چندان هول و پریشان نشوند.
جان اسموتنی، توجه به نکات زیر را برای رشد و ارتقای اعتماد به نفس دختران لازم و ضروری می داند:
۱ – دختران خود را تشویق به مطالعه زندگینامه های زنان سرشناس و برجسته تاریخ، علوم، هنر، ادبیات، ورزش و… کنید.
۲ _ سعی کنید دختران تان را به مشاهده فیلم هایی تشویق کنید که هم مردان و هم زنان دارای نقش های مثبت و سازنده ای در آن باشند.
۳ _ به سئوالات دخترتان به همان میزان که به سئوالات پسرتان اهمیت می دهید، توجه کنید. با آنها درباره روابط خانوادگی، دوستی ها و مباحث مختلف فرهنگی _ اجتماعی صحبت کنید.
دکتر ایگل و کلمن هم در این زمینه توصیه می کنند:
۱ خوب است والدین و به ویژه مادران درباره تغییرات جسمانی دوران بلوغ با دختران خود صحبت کنند و به آنها آمادگی ذهنی لازم را برای پذیرش این تحولات بدهند؛ شاید دختران بتوانند مسئله بلوغ را هر چه راحت تر بپذیرند.
۲ والدین سعی کنند به دور از تعصبات و تبعیضات مختلفی که بین فرزندان دختر و پسر خود می گذارند، خواستار اجرای قوانین و ضوابط خانوادگی شوند.
۳ والدین می توانند با تأکید بیشتر بر ورزش و تحصیل دختران، مانع از کاهش اعتماد به نفس آنان شوند. بعضی از خانواده ها و حتی جوامع، با کم اهمیت جلوه دادن نقش دختران در سازندگی و پیشرفت جامعه، مانع از رشد و تعالی آنها می شوند که با این کار مشکلات و ناهنجاری های بیشماری برای دختران به وجود می آورند. در صورتی که اگر پدر و مادر، دختران شان را به ادامه تحصیل و انتخاب مشاغل گوناگون تشویق کنند، می توانند موجب رشد و پرورش عزت نفس و اعتماد به نفس آنان شوند. همین طور اگر دختران را به ورزش و شرکت در گروه های مختلف ورزشی ترغیب کنند می توانند از یک سو موجب بالا رفتن روحیه تعاون، همکاری و مشارکت در آنان شوند و از سوی دیگر، کمک کنند تا اندامی سالم و برازنده داشته باشند. طی دوران بلوغ، اکثر دختران از شرکت در گروه های ورزشی امتناع می ورزند. در حالی که ورزش های گروهی نه تنها موجب بالا رفتن تن انگاره آنها می شود، بلکه آنها می توانند از آن طریق «احساس ارزشمندی» و «خودپنداره» خویش را تقویت کنند.
۴ پدر و مادر باید در دوران بلوغ، نسبت به دخترشان علاقه و احساسات بیشتری ابراز دارند. گاهی دختران نسبت به والدین خود احساس خصومت و دلخوری می کنند؛ در حالی با کمی حوصله و صبوری می توان روابط عاطفی عمیق تری با آنها برقرار کرد.
۵ سعی کنید نگرش و دید دخترتان را نسبت به آینده و اهدافش گسترش دهید. با تشویق آنها به تحصیل، انتخاب شغل، آموزش فوق برنامه و… می توانید راه حل های جدیدی به وی پیشنهاد کنید. هیچ گاه از آنها نخواهید که پس از چند سال تحصیل در منزل بمانند و با گذراندن وقت، آینده را به گذشته بدل سازند.
۶ دختران تان را تشویق کنید تا افکار و عقاید خود را بهتر بشناسند. دختری که عموماً در خانه ساکت است، در مدرسه هم نمی تواند به خوبی صحبت کند. والدین باید در محیط خانه او را به حرف و اظهارنظر پیرامون مسائل مختلف علمی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تشویق کنند تا آنها راه و رسم صحبت و استدلال کردن در جمع را بیاموزند.
۶ به دختران تان کمک کنید تا ارزش های معنوی خود را تعالی بخشند. چنان چه دخترتان بحثی را پیش می کشد که با آن موافق نیستید، زود از کوره در نروید و عصبانی نشوید. بلکه سعی کنید در شرایطی مناسب ارزش های خود را برای او شرح دهید و او را از افکار و عقاید خود مطلع سازید. برای مثال، وقتی دختر نوجوان تان هنگام صرف شام می گوید: «والدین دوستش ماهیانه مبلغی معادل سه برابر آنچه را که او برای خرید لباس دریافت می کند، به وی می دهند» زود ناراحت نشوید زیرا او به دو دلیل این موضوع را عنوان می کند، اول آن که می خواهد خصوصیات خانوادگی دوستش را برای شما تعریف کند و دوم؛ قصد دارد بفهمد، آیا دادن مبلغ زیاد پول در ماه بابت خرید لباس، کاردرستی است یا نه؟ در این صورت هیچ نیازی نیست سر او داد بکشید و عکس العمل تندی نشان دهید. این گونه شرایط، بهترین فرصت برای در میان گذاشتن مسائل مالی خانواده است. سعی کنید بدون این که قصد سخنرانی برای دخترتان را داشته باشید، توضیح دهید که آن مبلغ پول می تواند صرف هزینه خوراک یک خانواده در طول ماه باشد. به او این اطمینان را بدهید که می توان با آن میزان پول به چیزهای مهمتری در زندگی دست یافت.
۸ همزمان با رشد کودک و ورود او به دوران نوجوانی سعی کنید مسئولیت های بیشتری به عهده فرزندان تان و البته دختران تان بگذارید. دقت داشته باشید که بین آنها به لحاظ انتخاب و یا قبول مسئولیت تبعیض نگذارید. حتی الامکان به آنها اجازه دهید که در مورد مسائل خودشان، شخصاً تصمیم بگیرند و با هدایت و راهنمایی خود، مانع از لغزش های احتمالی آنان شوید.هر چند دختران امروز، نسبت به مادران شان از استقلال و اعتماد به نفس بیشتری برخوردارند، اما هنوز هم در مقایسه با تبعیض هایی که بین فرزندان دختر و پسر گذاشته می شود، دچار ضعف ها و کاستی های زیادی در زمینه خودپنداره و عزت نفس هستند.بررسی های مختلف نشان می دهند برای رسیدن به اهداف درازمدت خود به تلاش و جدیت بیشتری نسبت به پسران نیازمندند. دختران بیش از پسران احتیاج به حمایت و هدایت والدین و مربیان خود دارند تا بتوانند آرزوها و خواسته های خود را جامه عمل بپوشانند، زیرا آنان باید فشارهای اجتماعی بیشتری را متحمل شوند. ما باید دختران خود را به بیان افکار و اندیشه های شان تشویق کنیم؛ به آنها اجازه اشتباه کردن بدهیم و علاقه آنها را برای یادگیری رشته های مختلف علمی ارج نهیم.
