متن چند نامه فیدل کاسترو و خروشچف
دکتر محمود عنایت : به تازگی به دستور فیدل کاسترو رئیس جمهور کوبا، نامه‌های محرمانه‌ای در سال 1962 بین او و نیکیتا خروشچف، نخست‌وزیر وقت شوروی مبادله شده بود در کوبا منتشر شد. موضوع این نامه‌ها به بحرانی مربوط می‌شود که در اکتبر آن سال، جهان را به پرتگاه یک جنگ مهیب کشاند و این بحران از زمانی شروع شد که دستگاههای اطلاعاتی آمریکا از طریق عکسهای هوایی متوجه شدند که شوریها در خاک کوبا به استقرار سکوهایی برای پرتاب موشک مبادرت کرده‌اند. این عکسها همچنین از وجود موشکهایی خبرمی‌دادند که می‌توانست آمریکا را مستقیما هدف قرار دهند. از 22 اکتبر همان سال که آمریکا به دستور جان کندی رئیس جمهور وقت، به محاصرهٔ دریائی کوبا اقدام کرد، عفریت یک جنگ جهانگیر بر سر دنیا سایه افکند. در آن موقع وجود یک دولتمرد پرخاشجو و انقلابی مانند خروشچف در رأس دولت شوروی این تصور را برای جهانیان به وجود آورده بود که روسها در برابر آمریکائی‌ها کوتاه نخواهند آمد و معروف بود که کندی هم از جانب نظامیان دست راستی آمریکا تحت فشار قرار گرفته است که محاصرهٔ دریائی کافی نیست و تنها یک اقدام «قاطع» و پیشگیرانه می‌تواند خطر حمله به آمریکا را از بین ببرد.
پیدا بود که مقاومت کندی شکننده است و به زودی طاقت او طاق خواهد شد. این واقعیت را خروشچف زودتر از همه تشخیص داد و چنین بود که در آخرین لحظات دست به یک معاملهٔ هوشمندانه زد.او که تا آن لحظه وجود موشکهای اتمی شوروی را در خاک ک؟؟؟
کرده بود، طی نامه‌ای که در 25 اکتبر به کندی نوشت با اعتراف به وجود پایگاه اتمی شوروی اعلام کرد که شوروی حاضر است موشکهای خود را از خاک کوبا برچیند، به شرط آنکه آمریکا هم تعهد کند که به خاک کوبا حمله نکند.
موقعی که کاسترو نامه زیر را به خروشچف نوشت از مکاتبه محرمانه او با کندی بی‌اطلاع بود:
رفیق خروشچف عزیز
برمبنای تحلیلی از اوضاع، و گزارشهایی که در دست داریم به این نتیجه رسیده‌ایم که ظرف 24 تا 72 ساعت آینده امکان یک تهاجم نظامی به خاک ما وجود دارد. دو احتمال در بین هست. احتمال اول که از همه بیشتر است انجام یک حمله هوایی با هدفهای معین و فقط به قصد انهدام است. احتمال دوم، که ضعیف‌تر ولی باوجوداین ممکن الوقوع است مستلزم استفاده از نیروهای وسیع و قابل ملاحظه‌ای است و این شدیدترین شکل تجاوز خواهد بود.
شما باید مطمئن باشید که به هر صورتی که حمله انجام شود ما قاطعانه و مصممانه در برابر آن خواهیم ایستاد. روحیهٔ خلق کوبا عالی است و آنها قهرمانه با متجاوز روبرو خواهند شد. اگر احتمال دوم جامهٔ عمل بپوشد و امپریالیستها با هدف تسخیر کوبا به خاک ما حمله کنند خطر چنین سیاست تجاوزکارانه‌ای برای شخصیت بسیار فاجعه‌آمیز خواهد بود و اتحاد شوروی هرگز نباید به ایجاد وضعی رضایت دهد که امپریالیستها با استفاده از آن بتوانند اولین ضربه را به شوروی وارد کنند.
من ازآن‌رو این حرف را می‌زنم که تجاوزطلبی امپریالیستها به آنها حالت خطرناکی بخشیده است و اگر آنها به اقدام غیر قانونی و وحشیانه‌ای مانند حمله به کوبا دست بزنند، وقت آن خواهد بود که چنین خطری یکسره ریشه کن شود. چنین اقدامی هرچند که راه‌حل خشن و وحشتناکی باشد یک عمل صرفا تدافعی خواهد بود.
من با ملاحظه شکلی که این سیاست تجاوزکارانه دارد و به خود می‌گیرد، و با ملاحظه اینکه امپریالیستها علیرغم افکار عمومی جهان خود را مافوق اصول و قوانین قرار داده‌اند، با ملاحظه اینکه آنها حریم هوایی ما را نقض کرده و دریاها را محاصره کرده و آمادهٔ تجاوز به خاک میهن ما شده‌اند، و در همان حال با علم به وخامت اوضاع، امید به هر نوع مذاکره را از بین برده‌اند به اعلام این نظر مبادرت می‌کنم.
شما همیشه مدافع خستگی‌ناپذیر صلح بوده و خواهید بود. من نیک می‌دانم که در چنین شرایطی با توجه به اینکه نتایج کوششهای مافوق شما سخت در معرض تهدید قرار گرفته چه لحظات تلخی بر شما می‌گذرد. بااین‌حال تا آخرین لحظه، ما امیدمان را به نجات صلح از دست نخواهیم داد و آماده‌ایم که با همه وسائلی که در دست داریم به تحقق این هدف یاری کنیم. ولی در همان حال، با خونسردی خود را آمادهٔ مقابله با وضعی می‌کنیم که آن را بسی واقعی و بی‌قریب الوقوع می‌بینیم…
با درودهای آتشین فبدل کاسترو-هاواتا-26 اکتبر 1962
پس از پیام محرمانهٔ خروشچف در 25 اکتبر طولی نکشید که محافل سیاسی واشنگتن دچار آشفتگی و سردرگمی شدند زیرا در 27 اکتبر پیام جدیدی به امضاء دبیر کل حزب کمونیست شوروی به آمریکا رسید که در آن وی یک بار دیگر قول داده بود که در مقابل تعهد آمریکا به عدم تجاوز به خاک کوبا موشکهای شوروی را بر خواهد چید ولی این تقاضا را هم اضافه کرده بود که آمریکا باید موشکهای خود را از خاک ترکیه برچیند.
کندی این پیام را نادیده گرفت ولی به پیام نخست، با لحن معقول و مساعدی جواب گفت و قول داد که اگر موشکهای شوروی از خاک کوبا برچیده شوند آمریکا به کوبا حمله نخواهد کرد. چند ساعت بعد خروشچف مصالحه را پذیرفت.
در نامه‌ای که در زیر خواهد آمد، خروشچف که قبلا کاسترو را در اتخاذ تصمیم برای مصالحه، مورد مشورت قرار نداده بود می‌کوشد قضیه را برای او توجیه کند.
رفیق فیدل کاستروی عزیز.
پیام مورخ 72 اکتبر ما به پرزیدنت کندی به ما امکان داد که با حفظ کوبا از خطر تجاوز، و حفظ صلح جهان از خطر بروز جنگ، قضیه را به سود خود حل کنیم.
پاسخ کندی، که به نظر می‌رسد شما از آن آگاه هستید، دو ضمانت را ارائه می‌کند: نه تنها آمریکا با قوای خود به کوبا حمله نخواهد کرد بلکه به متحدان خود نیز اجازه چنین تجاوزی را نخواهد داد…
در شرایطی که امکان توافقی به وجود آمده است، پنتاگون در جستجوی دستاویزی برای خرابکاری در این توافق است. به همین دلیل است که آنها هواپیماهای خود را برای پروازهای تحریک‌آمیز گسیل داشته‌اند. دیروز شما یکی از آنها را سرنگون کرده‌اید و حال آنکه در گذشته وقتی آنها بر فراز سرزمین شما پرواز می‌کردند چنین نمی‌کردید. تجاوز کاران از این واقعه برای رسیدن به هدفهای خود استفاده خواهند کرد.
به این دلیل است که ما مایلیم دوستانه به شما نصیحت کنیم: بردبار باشید (و در همان حال) قاطیعت نشان دهید و قاطع‌تر باشید-البته اگر تجاوزی صورت گیرد باید با استفاده از تمام امکانات دفع شود. ولی ما نباید اجازه دهیم که آلت دست قرار گیریم و برانگیخته شویم… ن.خروشچف 28 اکتبر 1962
کاسترو عمیقا از توافق حضرات رنجیده خاطر شد؛ به خصوص که او مورد مشورت قرار نگرفت بود. به همین جهت در اعلامیه‌ای که به همین مناسبت در کوبا منتشر شد، کاسترو اعلام کرد که تنها در صورتی توافق آمریکا و شوروی را خواهد پذیرفت که محاصرهٔ دریایی (کوبا) خاتمه پذیرد، آمریکا به تمام کوششهای خرابکارانهٔ خود پایان دهد، اقدامات مهاجران کوبایی در آمریکا متوقف شود، پروازهای اکتشافی آمریکا موقوف گردد و واشنگتن پایگاه دریایی خود را خلیج گوانتانامو برچیند. به دنبال این اعلامیه، کاسترو نامهٔ زیر را به خروشچف نوشت:
رفیق خروشچف عزیز
شما می‌گوئید: «دیروز یکی از هواپیماهای آمریکا را سرنگون کرده‌اید درحالی‌که در گذشته وقتی آنها بر فراز خاک شما پرواز می‌کردند چنین نمی‌کردید.» قبلا این پروازها هدف نظامی معینی را تعقیب نمی‌کرد و مستلزم خطر واقعی و ملموسی نبود و مقررات را هم به طور پراکنده و جسته گریخته نقض می‌کرد.
این وضع در حال حاضر صدق نمی‌کند. خطر یک حملهٔ غافلگیرانه به تأسیسات نظامی معین وجود دارد…ما معتقدیم که این چیزی است که ما نباید اجازهٔ آن را بدهیم…و آنچه مهمتر است این است که اقدام آنها ما را از لحاظ نظامی ضعیف کرده و ضربه‌ای به روحیه ما وارد کرده است…به این دلیل بود که نیروهای کوبا پنجاه توپخانهٔ ضد هوایی را که تماما متعلق به خود ماست برای حمایت از مواضع قوای شوروی بسیج کرد.
اگر مقرر چنین بوده است که ما در مقابل یک هجوم غیر منتظرهٔ هوایی غافلگیر نشویم باید توپخانه‌های خود دستور شلیک می‌دادیم. فرماندهٔ نیروهای شوروی اطلاعات اضافی را در مورد هواپیمایی که سرنگون شده است در اختیار شما قرار خواهد داد…
ما برمبنای ضرورت پرهیز از هر نوع حادثه‌ای که در این لحظهٔ خاص، مذاکرات کنونی را به خاطر بیندازد به توافق رسیده‌ایم و به توپخانه‌های کوبا دستور داده‌ایم که از اقدام به شلیک خودداری کنند ولی فقط به خاطر دوام مذاکرات، و بدون عقب‌نشینی از اعلامیه‌ای که دیروز منتشر شده و به تصمیم ما به دفاع از حریم هوایی سرزمینمان مربوط می‌شود این کار را خواهیم کرد…
فیدل کاسترو هاوانا،29 اکتبر 1962
در نامه‌ای که در زیرا می‌آید خروشچف، کاسترو را به خاطر این که از حملهٔ اتمی به سرزمین آمریکا طرفداری کرده سرزنش می‌کند و در عین حال به توجیه سفسطه کارانهٔ این مطلب پرداخته است که چرا نتوانسته در اوج بحران با رهبر کوبا به مشورت بپردازد.
رفیق فیدل کاستروی عزیز
ما می‌دانیم در پی قولی که در مورد برچیدن موشکهایمان از خاک کوبا در برابر تعهد آمریکا به دست کشیدن از طرح تجاوز به کوبا…و خاتمه دادن به آنچه آنها «قرنطینه» و دیگران محاصرهٔ کوبا می‌دانند…به ایالات متحده آمریکا داده‌ایم مشکلاتی برای شما به وجود آورده‌ایم.
اگر با تسلیم به احساساست عامیانه، به خود اجازه داده بودیم که تحت تأثیر مردم منقلب و خشمگین قرار بگیریم و اگر از انجام یک توافق معقول با آمریکا روی برتافته بودیم محتملا جنگ به وقوع می‌پیوست و باعث مرگ میلیونها انسان می‌شد، و بازماندگان چنین فاجعه‌ای بعدها می‌گفتند که این تقصیر رهبران بود که از اقدامتت لازم برای جلوگیری از یک جنگ خانمانسوز مضایقه کردند.
بعضی‌ها می‌گویند که ما قبل از اتخاذ تصمیماتی که از آن مطلع شده‌اید مشورتهای لازم را با شما انجام نداده‌ایم. در واقع ما معتقدیم که مشورت لازم در کار بوده است، رفیق فیدل کاستروی عزیز. زیرا ما تلگرامهای شما را که یکی از دیگری هشداردهنده‌تر بود دریافت کردیم، و سرانجام نیز تلگرام مورخ 27 اکتبر واصل شد که در آن تقریبا اظهار اطمینان کرده بودید که کوبا عنقریب مورد تهاجم قرار خواهد گرفت. شما گفته بودید که فقط صحبت از 24 تا 72 ساعت وقت در میان است. با دریافت چنین تلگرام هشداردهنده‌ای، و با آگاهی از جرأت شما، ما به این نتیجه رسیدیم که آماده‌باش کاملا (از نظر شما) توجیه شده است.
آیا از لحاظ ما، این یک مشورت نبود؟ ما تلگرام شما را به عنوان نشانه‌ای از حد اعلای آمادگی تلقی کردیم. ولی اگر در چنین شرایطی به مشورت ادامه داده بودیم، با علم به اینکه نظامیان جنگ‌طلب آمریکائی درصدد استفاده از فرصت برای حمله به کوبا هستند احتمالا وقت را از دست می‌دادیم و آنها موفق می‌شدند…در تلگرام 27 اکتبر، شما پیشنهاد کرده بودید که ما باید اولین ضربهٔ اتمی را به سرزمین دشمن وارد کنیم. این یک ضربهٔ ساده، ولی سرآغاز یک جنگ هسته‌ای بود…
فیدل کاستروی عزیز، حتی اگر دلیل شما را درست فهمیده باشم موضع‌گیری شما را ناصحیح یافتم. جنگ هسته‌ای شعله‌ور می‌شد. بی‌تردید ایالات متحده آمریکا صدمات فاحشی می‌دید ولی اتحاد شوروی و تمامی اردوگاه سوسیالیست نیز به رنج و تعب دچار می‌شدند…
اگر قرار است که بر ضد امپریالیسم مبارزه کنیم این درست و عادلانه نیست که بمیریم، بلکه باید از تمامی توان و نیروی خود استفاده کنیم و تا آنجا که از دستمان برمی‌آید بازی را نبازیم، و برای تأمین و تضمین پیروزی کمونیسم، در زمانی دیرتر و دورتر به فتح نائل شویم.
ن.خروشچف 30 اکتبر 1961
ولی کاسترو و همچنان از تصمیم خروشچف در مورد برچیدن موشکها گله می‌کند و بار دیگر از فکر توسل به سلاحهای هسته‌ای در صورت تجاوز آمریکا به کوبا طرفداری می‌کند.
رفیق خروشچف عزیز
بسیاری از کوبایی‌ها و شورویهایی که با بزرگترین شرف و افتخار، آمادهٔ پذیرش مرگ بودند وقتی از تصمیم غافلگیرانه، غیر منتظره و بلاشرط برچیدن سلاحها مطلع شدند اشگ ریختند.
شما ممکن است پی‌نبرده باشید که تا چه حد مردم کوبا آماده بودند که وظیفهٔ خود را نسبت به میهن خویش و بشریت انجام دهند. ما نمی‌دانستیم که شما ممکن است نامهٔ مرا بد تعبیر کنید و این چیزی بود که اتفاق افتاد، شاید به دلیل ترجمه، و شاید به دلیل اینکه من خواسته بودم حرفهای زیادی را در چند سطر بیان کنم…من می‌دانم که اگر یک جنگ هسته‌ای روی می‌داد ما نابود می‌شدیم. ولی آگاهی از چنین سبب نشده بود که از شما بخواهیم که موشکهای خود را برچینید، یا از شما بخواهیم که تسلیم شوید.
من نمی‌دانم چطور می‌توانید بگوئید که با ما مشورت کرده‌اید…هم‌اکنون امپریالیستها دارند بار دیگر از تجاوز به میهن ما سخن می‌گویند، و این دلیلی است بر آنکه قول آنها تا چه حد سطحی و غیر قابل اتکاست…ولی ما بر مشکلات موجود فائق خواهیم آمد و به پیش خواهیم تاخت و به هیچ اجازه نخواهیم داد که به پیوندهای ابدی و امتنان ما نسبت به اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی لطمه بزند.
فیدل کاسترو هاوانا،31 اکتبر 1962
