کانابیس (حشیش یا ماری جوانا)، تاریخچه و مجادله بر سر آثار زیان‌آور مصرف آنها
کانابیس (حشیش یا ماری جوانا) از ۵۰۰۰ سال پیش هم برای مقاصد تفریحی و هم برای مقاصد طبی مورد استفاده بود.این ماده که منشاء آن را چین یا آشور دانسته اند، قرن ها برای بیماری هایی مانند روماتیسم، جراحات و بیماری هایی مربوط به مواد زائد بدن به کار می رفته است. در کشورهای غربی پس از دوره ای از رواج مصرف آن در دهه های ۶۰ و اوایل ۷۰ که آن را به یکی از نمودهای اعتراض اجتماعی جوانان بدل کرد، طی دو دهه گذشته مصرف آن به شدت افزایش یافته است، به طوری که در بعضی از کشورها مصرف آن حتی از سیگار هم بیشتر شده است. در عین حال اختلاف نظرهای عمده ای حتی بین پژوهشگران در مورد میزان اثرات مضر آن و اثرات مفید آن در درمان بعضی از بیماری ها و نحوه مواجهه با مصرف آن در سطح جامعه بروز کرده است.
فرآورد ه های کانابیس
کانابیس از گونه مونث گیاه شاهدانه «کانابیس ساتیوا» به دست می آید.ماده اصلی روانگردان آن امگا _ ۹ _ تتراهیدروکانابینول (THC) است. محتوای THC در سرشاخه های گلدار گیاه در بالاترین حد است و به ترتیب در برگ ها، برگ های تحتانی، ساقه و دانه های گیاه کاهش می یابد.فرآورد ه هایی که از این گیاه به دست می آید، شامل ماری جوانا (با محتوای THC ۰/۵ تا ۵ درصد) که از سرشاخه های گلدار و برگ های خشک شده گیاه به دست می آید، حشیش (با محتوای THC ۲ تا ۲۰ درصد) که از رزین خشک شده و گل های فشرده شده گیاه تهیه می شود و روغن حشیش که حاوی ۵ تا ۱۵ درصد THC است.کانابیس به صورت سیگارت یا با قلیان کشیده می شود و گاهی آن را با توتون مخلوط می کنند. افرادی که حشیش یا ماری جوانا می کشند، معمولاً پک های عمیق می زنند و نفس خود را نگه می دارند تا جذب آن را به حداکثر برسانند. ماری جوانا یا حشیش ممکن است خورده شوند.
تاثیرات حاد مصرف کانابیس
مصرف کانابیس باعث سرخوشی و آرامش، تغییرات ادراکی، تحریف درک زمان تشدید تجربیات حسی معمول مانند خوردن، تماشای فیلم و شنیدن موسیقی می شود. حشیش هنگام مصرف در محافل جمعی ممکن است باعث خنده و پرحرفی مسری شود.مصرف زیاد این ماده و نشئگی حاصل از آن باعث اختلال در توجه و حافظه کوتاه مدت، مهارت های حرکتی، زمان واکنش و فعالیت های مستلزم مهارت می شود.شایع ترین عارضه زودرس مصرف کانابیس در افرادی که بار اول از آن استفاده می کنند حمله اضطراب و وحشت زدگی است که یکی از دلایل رایج ادامه ندادن مصرف آن است. این حالت همچنین در افرادی که مداوماً کانابیس مصرف کنند، هنگام مصرف بیش از حد معمول آن، دیده می شود.بعد از کشیدن حشیش در عرض چند دقیقه ضربان قلب ۵ تا ۲۰ درصد افزایش می یابد، فشار خون در حال نشسته افزایش و با ایستادن کاهش می یابد. این اثرات در یک فرد سالم عارضه چندانی ایجاد نمی کند و نسبت به آنها تحمل به وجود می آید. مسمومیت حاد کانابیس احتمال بسیار کمی دارد و تا به حال موردی از مسمومیت از آن در انسان گزارش نشده است.کانابیس بر حسب میزان مصرف باعث اختلال در کارکرد شناختی و رفتاری می شود که بالقوه می تواند باعث اختلال در رانندگی وسایل نقلیه یا کار با سایر ماشین ها که مستلزم مهارت است شود. یک پیامد احتمالی وخیم مصرف کانابیس در صورتی که در حد نشئگی استفاده شده باشد می تواند تصادفات رانندگی باشد. گرچه در شبیه سازهای آزمایشگاهی اثر مصرف تفریحی کانابیس به مهارت های رانندگی معادل غلظت های ۰/۰۷درصد تا ۱/۰ درصد الکل در خون بوده است، بررسی اثرات کانابیس در شرایط واقعی جاده ها اثرات خفیف آن است، شاید به علت آنکه مصرف کنندگان کانابیس بیشتر از مصرف کنندگان الکل به اختلال مهارت های خود آگاهی دارند و از رانندگی پرهیز می کنند.نتایج بررسی های همه گیر شناسی در مورد نقش حشیش در حوادث رانندگی در جاده ها دوپهلو بوده است و به نظر می رسد که در این موارد نقش کانابیس تنها افزایش اثرات الکل است.
اثرات درازمدت مصرف کانابیس
– دستگاه ایمنی: گرچه بررسی ها در حیوانات آزمایشگاهی نشان دهنده مهار اجزای مختلف دستگاه ایمنی به وسیله کانابیس است، در حال حاضر هیچ شاهد قطعی وجود ندارد که مواد شبه کانابیس کارکرد ایمنی انسان را مختل کنند.
– دستگاه تنفس: دود کردن طولانی مدت و به مقدار زیاد کانابیس باعث افزایش علائم تنفسی در مبتلایان به برونشیت مزمن مانند سرفه کردن، تولید خلط وخس خس سینه می شود و با کاهش کارکرد ریوی همراهی دارد.کشیدن طولانی مدت حشیش یا ماری جوانا ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان های دستگاه تنفس شود و میزان اثر آن در این رابطه دست کم در حد کشیدن سیگار معمولی است.
– دستگاه تولید مثلی: گرچه تجویز مزمن THC به حیوانات آزمایشگاهی باعث بعضی اختلالات تولید مثلی در آن ها شد، اثرات مشابه در انسان مشاهده نشده است.تنها مورد ثابت شده کاهش وزن جنین در مادرانی است که در طول بارداری به کشیدن حشیش ادامه داده اند.
– اثرات رفتاری: نتایج مطالعات در مورد میزان رابطه بین مصرف زیاد کانابیس در نوجوانی و اختلال تحصیلی در دوران تحصیلی و دوران کاری متعارض بوده است.
– اثرات شناختی: مصرف طولانی مدت و به مقدار زیاد کانابیس باعث ایجاد نقصان شدید و شدیداً ناتوان کننده حافظه، توجه و کارکرد شناختی مانند آنچه در الکل دیده می شود نمی شود، اما ممکن است اختلال خفیفی در توجه و حافظه به وجود آید که پس از قطع مصرف کانابیس احتمالاً برگشت پذیر است.
– وابستگی به کانابیس: در افرادی که به طور مزمن مقدار زیادی کانابیس مصرف می کنند و به رغم عواقب ناگوار شخصی به مصرف آن ادامه می دهند وابستگی به کانابیس به وجود می آید. معمولاً از هر ده نفری که به مصرف کانابیس مبادرت می کنند، تنها یک نفر در حین ۴ تا ۵ سال بیشترین میزان مصرف به آن وابسته می شود.خطر این وابستگی کمتر از خطر وابستگی به نیکوتین (۳۲ درصد) و مواد افیونی (۲۳ درصد) و در حد مشابه الکل (۱۵ درصد) است.بعضی از گروه های اجتماعی بیشتر در معرض خطر ابتلا به عوارض زودرس یا دیررس مصرف حشیش یا ماری جوانا هستند، از جمله نوجوانانی که سابقه مشکلات تحصیلی دارند، مصرف حشیش را خیلی زود در سال های ابتدایی زندگی شروع می کنند، در معرض خطر مصرف سایر موادمخدر یا محرک هستند و یا به حشیش وابسته می شوند. زنانی که حین بارداری به مصرف حشیش ادامه می دهند ممکن است در معرض خطر بالای به دنیا آمدن نوزادان کم وزن باشند و بالاخره در افراد دچار بیماری های ریوی مانند آسم و برونشیت یا بیماری های روانی مثل اسکیزوفرنی یا وابستگی به الکل و سایر موادمخدر مصرف حشیش ممکن است بیماری اصلی فرد را تشدید کند.
آیا مصرف حشیش زمینه ساز اعتیاد به سایر مواد مخدر قوی تر است
همه بررسی هایی که در آمریکا انجام شده است نشان دهنده توالی مصرف ابتدایی ماری جوانا و سپس روی آوردن به داروی غیرقانونی «قوی تر» مانند مواد محرک (آمفتامین ها) و مواد افیونی بوده است. اما پژوهشگران در تفسیر این توالی اختلاف نظر دارند.
فرضیه کمتر قانع کننده این است که مصرف کانابیس مستقیماً باعث افزایش مصرف سایر موادمخدر یا محرک می شود. اما دو فرضیه دیگر که بیشتر حمایت متخصصان را جلب کرده است، یکی این است که نوجوانان ناسازگاری که به مصرف حشیش روی می آورند، در عین حال مستعد مصرف سایر موادمخدر هم هستند؛ دوم آنکه مصرف حشیش باعث تعامل اجتماعی آنها و همسالان مصرف کننده موادمخدر و دسترسی بیشتر به فروشندگان این مواد می شود، بنابراین احتمال بیشتری دارد که به سایر مواد مخدر هم آلوده شوند.
مصارف طبی کانابیس
کانابینوئید های صناعی در حال حاضر به صورت قرص خوراکی نابیلون (nabilone) در انگلیس و دانابینول (danabinol) در ایالات متحده به عنوان داروی ضداستفراغ قوی برای بیماران مبتلا به سرطان که تحت شیمی درمانی هستند مورد استفاده است.با توجه به اثرات افزاینده اشتهای مواد شبه کانابیسی از آنها در درمان بیماران مبتلا به بی اشتهایی، تهوع و استفراغ ناشی از ایدز، مصرف مواد افیونی و داروهای ضدویروسی نیز استفاده می شود.اثرات ضد درد و شل کننده عضلانی کانابیس، امکان استفاده از آن را در درمان دردهای مزمن چه به تنهایی و چه همراه سایر دارو ها فراهم می آ ورد، هر چند در این مورد تحقیقات زیادی تا به حال انجام نشده است. استفاده از مواد شبه کانابیسی در مدل های حیوانی بیماری MS اسکلروز متعدد) نشان دهنده کاهش لرزش و گرفتگی عضلانی بوده است. همچنین گزارش های موردی زیادی در مورد اثرات مفید کانابیس در برطرف کردن عوارض MS وجود دارد. در حال حاضر تحقیقات در مورد اثبات اثرات مفید کانابیس در درمان MS ادامه دارد.پژوهش ها در دو دهه گذشته دو نوع گیرنده کانابینوئیدی را در بدن مشخص کرده است. گیرنده های CB1 که در دستگاه اعصاب مرکزی (عقده های پایه ای، مخچه، قشر مخ، هیپوکامپ و طناب نخاعی) و نیز در بافت های محیطی مانند رحم و قلب وجود دارند و گیرنده های CB2 که در بافت های محیطی، در طحال و ماکروفاژها قرار دارند و نقشی در تنظیم فعالیت لنفوسیت ها به عهده دارند این گیرنده ها دارای لیگاندهای درون زا نیز هستند. امید بر این است که در آینده با ساخت داروهایی که به طور اختصاصی بر این گیرنده ها اثر کنند، بتوان اثرات درمانی ناشی از کانابیس را بدون عوارض جانبی احتمالی به دست آورد.
اختلاف نظر ها در مورد نحوه برخورد با حشیش و ماری جوانا
گسترش بی سابقه مصرف کانابیس در کشورهای غربی و نیز ادعاها در مورد کم ضرر بودن یا حتی منافع آن باعث تقاضا های فراوان برای قانونی کردن مصرف آن شده است، همچنان که مثلاً مصرف سیگار و الکل در این کشورها قانونی است سیاست کشورهای غربی در این باره متفاوت بوده است، در حالی که در کشوری مانند هلند مصرف کانابیس در کافه هایی خاص آزاد و قانونی است، در بعضی مکان ها در ایالات متحده مصرف آن غیرقانونی است.موافقان قانونی شدن مصرف کانابیس بر چند نکته تاکید می کنند؛ یکی اینکه هزینه های زیادی برای کنترل مصرف آن باید صرف کرد بدون اینکه تاثیری در جلوگیری از گسترش استفاده از آن داشته باشد. نکته دیگر این است که اعمال مجازات های قانونی در مورد مصرف کنندگانی که از پیش ممکن است دچار محرومیت های اجتماعی باشند، را در معرض بدتر شدن وضعیت شغلی یا تحصیلی قرار می دهد.از طرف دیگر منع مصرف آن باعث روی آوردن افراد به قاچاقچیان می شود که ممکن است آنها را به سایر موادمخدر خطرناک تر آلوده کنند و بالاخره اینکه آنها به نتایج بررسی هایی استناد می کنند که آزاد شدن مصرف کانابیس در هلند یا ۱۱ ایالت آ مریکا باعث افزایش رواج مصرف آن نشده است.در مقابل مخالفان آزادسازی مصرف کانابیس از یک طرف به خطرات مربوط به سلامتی و امکان وابستگی به آن و عدم اثبات اثرات مفید را مطرح می کنند و نیز منافع قانونی شدن آن را مانند سیگار و الکل رد می کنند.
به گفته آنها سیگار و الکل به رغم قانونی بودن سالانه باعث مرگ افراد بسیار می شوند و این خطر نیز وجود دارد که شرکت های تولید کننده سیگار که در کشورهای غربی با خطر از دست دادن بازارهای خود و نیز دعواهای قضایی متعدد برای جبران خسارات وارده بر سلامت افراد روبه رو هستند، با سوءاستفاده از بازار جدید ایجاد شده، به ترویج مصرف حشیش و ماری جوانا بپردازند در عین آنکه از نظر آنها کنترل کردن بازار قانونی کانابیس نیز غیرممکن است.
