بلع دردناک یا مشکل قورت دادن غذا چه علت‌هایی دارد و چطور تشخیص داده می‌شود؟

مشکل در بلع (دیسفاژی) dysphagia یعنی اینکه انتقال غذا یا مایعات از دهان به معده بیشتر طول بکشد یا تلاش بیشتری برای آن نیاز باشد. دیسفاژی همچنین ممکن است با درد همراه باشد. در برخی موارد، بلع ممکن است غیرممکن باشد.

مشکل در بلعیدن همچنین ممکن است گاهگاهی باشد، یعنی اینکه ممکن است زمانی که شما خیلی سریع غذا می‌خورید یا غذای خود را به اندازه کافی خوب نمی‌جوید رخ دهد، معمولاً نگران‌کننده نیست. اما دیسفاژی مداوم ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی پزشکی باشد که نیاز به درمان داشته باشد.

دیسفاژی می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در افراد مسن شایع‌تر است. دلایل مشکلات بلع متفاوت است و درمان بستگی به علت آن دارد.

آفاژی به انسداد کامل مری گفته می‌شود و به طور شایع در شرایط تجمع و گیرافتادگی حاد لقمه غذا یا اجسام خارجی رخ می‌دهد. ادینوفاژی، بلع دردناک است که به طور معمول در اثر زخم مخاطی درون اوروفارنکس یا مری پدید می‌آید و به طور معمول در همراهی با دیسفاژی دیده می‌شود، اما عکس آن درست نیست.

گلبوس فارنژیوس احساس جسم خارجی به صورت موضعی در گردن است که با عمل بلع تداخل نداشته و گاهی با بلعیدن بهبود می‌یابد.

دیسفاژی انتقالی (Transfer) اغلب باعث بازگشت غذا به بینی (رگورژیتاسیون) و رفتن غذا به ریه (آسپیراسیون ریوی) در جریان بلع شده و مشخصه دیسفاژی دهانی- حلقی است.

فاگوفوبی (ترس از بلع) و اجتناب از بلع می‌تواند روانی یا سایکوژنیک بوده یا با اضطراب انتظاری در مورد انسداد ناشی از لقمه غذایی، درد در هنگام بلع یا آسپیراسیون همراه باشد.

علائم

علائم و نشانه‌های مرتبط با دیسفاژی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد هنگام بلع (اودینوفاژی) odynophagia
• ناتوانی در بلعیدن
• احساس گیر افتادن غذا در گلو یا سینه یا پشت سینه (جناغ)
• بیرون آمدن بزاق هنگام جویدن
• خشن شدن صدا
• بازگرداندن غذا (برگشت غذا)
• داشتن سوزش سر دل مکرر
• بازگشت غذا یا اسید معده به داخل گلو
• کاهش ناگهانی وزن
• هنگام بلع، سرفه یا قورت دادن
• به دلیل مشکل در بلع، بیمار مجبور به خرد کردن غذا به قطعات کوچکتر یا اجتناب از غذا‌های خاص باشد.

زمان مراجعه به پزشک

اگر به طور مرتب در بلع مشکل دارید یا اگر کاهش وزن، استفراغ یا استفراغ با دیسفاژی شما همراه است، به پزشک خود مراجعه کنید.

علل

بلع فرایند پیچیده است و تعدادی از شرایط می‌تواند در این فرایند اختلال ایجاد کند. دیسفاژی یا مشکل در بلع چند نوع دارد:

دیسفاژی در مری

دیسفاژی مری به احساس گیر کردن غذا در مری اشاره دارد و ناشی از بیماری‌های مختلفی می‌تواند باشد:

• آشالازی: هنگامی که ماهیچه تحتانی مری (اسفنکتر) به درستی شل نمی‌شود تا غذا وارد معده شما شود، ممکن است باعث شود که غذا بازگشت کند. ماهیچه‌های دیواره مری شما نیز ممکن است ضعیف شوند. این مشکل با گذشت زمان بدتر می‌شود.
• اسپاسم منتشر: این بیماری انقباضات مکرر با فشار زیاد ماهیچه مری را دارند. انقاباضات شدید است، اما غیرمؤثر است و لقمه غذا را پیش نمی‌برد.
• تنگی مری. تنگی مری (تنگی) می‌تواند تکه‌های بزرگ غذا را به دام بیندازد. تومور‌ها یا بافتجوشگاه یا اسکار، اغلب ناشی از بیماری رفلاکس معده (GERD)، می‌تواند باعث تنگی شود.
• تومور‌های مری. هنگامی که تومور‌های مری وجود دارد، مشکل بلع به تدریج بدتر می‌شود.
• اجسام خارجی. گاهی اوقات غذا یا شیء دیگری می‌تواند تا حدی گلو یا مری شما را مسدود کند. افراد مسن با دندان مصنوعی و افرادی که در جویدن غذای خود مشکل دارند ممکن است بیشتر احتمال دارد دچار این مشکل شوند.
• حلقه مری. نازک شدن قسمت باریک در مری تحتانی می‌تواند به طور متناوب باعث بلع غذا‌های جامد شود.
• GERD. آسیب بافت‌های مری در اثر برگشت اسید معده به مری می‌تواند منجر به اسپاسم یا ایجاد اسکار و تنگ شدن مری تحتانی شود.
• ازوفاژیت ائوزینوفیلیک. این وضعیت، که ممکن است مربوط به حساسیت غذایی باشد، در اثر انباشت بیش از حد سلول‌هایی به نام ائوزینوفیل در مری ایجاد می‌شود.
• اسکلرودرمی: در این بیماری بافتی سفت شدن در مری ایجاد می‌شود که می‌تواند اسفنکتر تحتانی مری شما را ضعیف کرده و باعث شود اسید به داخل مری برگردد و سوزش سر دل مکرر ایجاد کند.
• پرتو درمانی. این درمان سرطان می‌تواند منجر به التهاب و زخم مری شود.

دیسفاژی حلق و بینی

شرایط خاصی می‌تواند ماهیچه‌های گلو را تضعیف کرده و انتقال غذا از دهان به حلق و مری را هنگام شروع به بلع مشکل کند. بیمار ممکن است هنگام بلعیدن دچار خفگی، تهوع به خاطر تحریک توده غذا یا سرفه شود. این مشکل ممکن است منجر به ذات الریه شود.

علل دیسفاژی حلق و بینی عبارتند از:

• اختلالات عصبی. برخی اختلالات – مانند مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)، دیستروفی عضلانی و بیماری پارکینسون – می‌توانند باعث دیسفاژی شوند.
• آسیب عصبی. آسیب عصبی، مانند سکته مغزی یا آسیب مغزی یا نخاعی، می‌تواند بر توانایی بلع تأثیر بگذارند.
• دیورتیکول حلق و مری (دیورتیکول زنکر). یک کیسه کوچک که ذرات غذا را در گلو ایجاد می‌کند و جمع می‌کند، اغلب درست در بالای مری، منجر به مشکل در بلع، صدای غرغره، بوی بد دهان و نیاز به پاکسازی مجدد گلو یا سرفه شود..
• سرطان. برخی از سرطان‌ها و برخی از درمان‌های سرطان، مانند اشعه، می‌توانند مشکل بلع را ایجاد کنند.

عوامل خطر

موارد زیر عوامل خطر برای دیسفاژی هستند:

• سن بالا. به دلیل روند ططبیعی سالخوردگی و  نیزخطر بیشتر شرایط خاص مانند سکته مغزی یا پارکینسون، افراد مسن بیشتر در معرض مشکلات بلع هستند. اما، دیسفاژی نشانه عادی پیری در نظر گرفته نمی‌شود.
• شرایط خاص سلامتی. افرادی که دارای اختلالات عصبی یا سیستم عصبی خاص هستند، بیشتر در بلع مشکل دارند.

عوارض

مشکل در بلع می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• سوء تغذیه، کاهش وزن و کم آبی بدن. دیسفاژی می‌تواند تغذیه کافی و مایعات را با مشکل مواجه کند.
• ذات الریه آسپیراسیون. وقتی غذا را می‌بلعید، غذا یا مایع وارد مجرای تنفسی شما می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد پنومونی آسپیراسیون شود، زیرا غذا می‌تواند باکتری‌ها را به ریه‌ها وارد کند.
• خفه شدن. وقتی غذا در گلو گیر می‌کند، ممکن است خفگی ایجاد شود. اگر غذا راه هوایی را بطور کامل مسدود کند و هیچ کس با یک مانور موفقیت‌آمیز هایملیخ مداخله نکند، ممکن است مرگ رخ دهد.

پیشگیری

اگرچه نمی‌توان از مشکلات بلع جلوگیری کرد، اما می‌توانید با بلعیدن آهسته و جویدن خوب غذا، گاهی اوقات مشکل بلع را کاهش دهید. تشخیص زودهنگام و درمان موثر GERD می‌تواند خطر ابتلا به دیسفاژی مرتبط با تنگی مری را کاهش دهد.

تشخیص

آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اشعه ایکس با ماده حاجب (اشعه ایکس باریم). بیمار یک محلول باریم می‌خورد که سطح داخلی مری را می‌پوشاند و باعث می‌شود در اشعه ایکس بهتر نمایان شود. سپس پزشک می‌تواند تغییرات در شکل مری شما را مشاهده کرده و فعالیت عضلانی را ارزیابی کند.

همچنین ممکن است پزشک از شما بخواهد غذای جامد یا قرصی را که با باریم پوشانده شده است ببلعید تا ماهیچه‌های حلق را هنگام بلع مشاهده کنید یا به دنبال انسداد در مری خود باشید که محلول باریم مایع ممکن است آن‌ها را تشخیص ندهد.

• مطالعه بلع پویا یا دینامیک. بیمار غذا‌هایی با پوشش باریم با قوام مختلف می‌بلعد. این آزمایش تصویری از این غذا‌ها در حین عبور از دهان و حلق شما ارائه می‌دهد. تصاویر ممکن است مشکلاتی در هماهنگی ماهیچه‌های دهان و گلو را نمایان کنند و تعیین کنند که آیا غذا در لوله تنفسی شما وارد می‌شود یا خیر.
• آندوسکوپی مری. پزشک یک وسیله نازک و منعطف که نور را از خود عبور می‌دهد (آندوسکوپ) از گلو عبور میدهد تا مری را ببیند. پزشک شما همچنین ممکن است بیوپسی مری را برای بررسی التهاب، ازوفاژیت ائوزینوفیلیک، تنگی یا تومور انجام دهد.
• آزمایش توان انقباض ماهیچه مری (مانومتری). در مانومتری ، یک لوله کوچک به مری وارد شده و به دستگاه ضبط فشار متصل می‌شود تا انقباضات ماهیچه‌ای مری را هنگام بلع اندازه‌گیری کند.
• اسکن‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن و MRI

درمان

درمان دیسفاژی بستگی به نوع یا علت اختلال بلع شما دارد.

دیسفاژی حلق و بینی

در مورد دیسفاژی حلقی، پزشک شما را به یک متخصص گفتار یا بلع ارجاع می‌دهد و درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمرینات یادگیری. برخی از تمرینها ممکن است به هماهنگی ماهیچه‌های بلع شما کمک کند یا اعصاب رفلکس بلع را دوباره تنظیم کنند.
• یادگیری تکنیک‌های بلع. همچنین ممکن است روش‌هایی را برای قرار دادن غذا در دهان یا قرار دادن بدن و سر خود برای کمک به بلع یاد بگیرید. ممکن است تمرینات و تکنیک‌های بلع جدید برای جبران دیسفاژی ناشی از مشکلات عصبی مانند بیماری آلزایمر یا پارکینسون به بیمار آموزش داده شوند.

دیسفاژی مری

روش‌های درمانی دیسفاژی مری ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اتساع مری. برای درمان تنگ شدن اسفنکتر مری (آشالازی) یا تنگی مری، پزشک ممکن است از آندوسکوپی که در انتها بالون مخصوصی دارد برای ایجاد کشش ملایم و گشاد کردن مری شما استفاده کند.
• عمل جراحی. در مورد تومور مری، آشالازی یا دیورتیکول حلق، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید تا مسیر مری خود باز شود.
• دارو‌ها مشکل بلع همراه با GERD را می‌توان با تجویز دارو‌های خوراکی برای کاهش اسید معده درمان کرد. ممکن است لازم باشد این دارو‌ها را برای مدت طولانی مصرف کنید. اگر ازوفاژیت ائوزینوفیلی دارید، ممکن است به کورتیکواستروئید‌ها نیاز داشته باشید. اگر اسپاسم مری دارید، شل‌کننده‌های عضلات صاف ممکن است به شما کمک کند.

دیسفاژی شدید

اگر مشکل بلع از خوردن و آشامیدن کافی جلوگیری می‌کند، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

• رژیم مایع خاص.ممکن است به حفظ وزن سالم و جلوگیری از کم آبی کمک کند.
• یک لوله تغذیه در موارد شدید دیسفاژی، ممکن است به لوله تغذیه نباز باشد که غذا را مستقیم وارد معده یا روده می‌کند.

عمل جراحی

ممکن است جراحی برای تسکین مشکلات بلع ناشی از تنگی یا انسداد گلو، از جمله رشد استخوانی، فلج تار صوتی، دیورتیکول حلق، مری، GERD و آشالازی، یا درمان سرطان مری توصیه شود. گفتار درمانی و بلع درمانی معمولاً بعد از عمل مفید است.

نوع درمان جراحی بستگی به علت ایجاد دیسفاژی دارد. برخی از نمونه‌ها عبارتند از:

• میوتومی لاپاراسکوپی هلر یا برش ماهیچه در انتهای پایینی مری (اسفنکتر) استفاده می‌شود.
• میوتومی آندوسکوپی دهانی (POEM). جراح با استفاده از آندوسکوپی که از طریق دهان و حلق وارد می‌شود، برشی را در قسمت داخلی مری ایجاد می‌کند. سپس، مانند میوتومی هلر، جراح ماهیچه را در انتهای پایینی اسفنکتر مری قطع می‌کند.
• اتساع مری. پزشکآندوسکوپ را به مری شما وارد می‌کند و یک بالن یا بادکنک متصل به آن را باد می‌کند تا به آرامی مری را گشاد کند. این درمان برای سفت شدن ماهیچه اسفنکتر در انتهای مری (آشالازی)، تنگ شدن مری (تنگی مری)، حلقه غیرطبیعی بافت در محل اتصال مری و معده (حلقه شاتزکی) استفاده می‌شود.
• قرار دادن استنت. پزشک همچنین می‌تواند یک لوله فلزی یا پلاستیکی (استنت) وارد کند تا تنگی یا انسداد مری شما باز شود. برخی از استنت‌ها دائمی هستند، مانند مواردی که برای افراد مبتلا به سرطان مری مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالی که برخی دیگر از این استنت‌ها موقتی هستند و بعدا برداشته می‌شوند.

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی

• تغییر عادات غذایی سعی کنید وعده‌های غذایی کوچکتر و مکرر بخورید. اطمینان حاصل کنید که غذای خود را به قطعات کوچکتر برش دهید، غذا را به طور کامل بجوید و آهسته‌تر غذا بخورید.
• غذا‌هایی با بافت متفاوت را امتحان کنید تا ببینید آیا برخی از آن‌ها برای شما مشکل بیشتری ایجاد می‌کنند. 
• اجتناب از الکل، تنباکو و کافئین. این‌ها می‌توانند سوزش سر دل را بدتر کنند.