دادگاه نورنبرگ، قدرت نمایی متفقین یا اجرای عدالت؟
مدت کوتاهی پس از به قدرت رسیدن آدولف هیتلر به عنوان صدراعظم آلمان در سال ۱۹۳۳، او و دولت نازی، سیاست‌هایی را برای آزار و اذیت برخی از مردم آلمان و مخالفان دولت نازی آغاز کردند. در دهه بعدی و ادامه دولت هیتلر، این سیاست‌ها به طور فزاینده‌ای سرکوب گرانه و خشونت‌آمیز شد. به گونه‌ای که در پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) منجر به قتل ۱۰ میلیون نفر به صورت سیستماتیک و تحت حمایت دولت وقت آلمان شد.
البته جزییات این قتل عام به روایت ایالات متحده، رهبران بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی در دسامبر ۱۹۴۲، اعلام شد. همچنین آن‌ها « اولین اعلامیه مشترک را رسما برای قتل عام انجام گرفته از س وی آلمانی‌ها و تصمیم برای تعقیب کسانی که مسئول خشونت علیه مردم غیرنظامی بودند، صادر کردند. ) جوزف استالین، رهبر اتحاد جماهیر شوروی، در ابتدا پیشنهاد اعدام ۵۰ تا ۱۰۰ هزار افسر ستادی آلمانی را مطرح کرد. وینستون چرچیل، نخست وزیر بریتانیا در مورد امکان اعدام اجمالی (اعدام بدون محاکمه) نازی‌های درجه یک پیشنهاد داد اما آن‌ها توسط رهبران آمریکایی متقاعد شدند که محاکمه جنایی مؤثرتر خواهد بود. آنان عنوان می‌کردند که مراحل کیفری، مستلزم مستندسازی جنایات علیه متهمان است. هم چنین دادگاه می‌توانست جنبه تبلیغاتی گسترده‌ای برای پیروز شدگان در جنگ داشته باشد.
محاکمه متهمان بر اساس منشور دادگاه نظامی بین المللی (IMT ) که در کنفرانس لندن در ۸ آگوست ۱۹۴۵ تصویب و اعلام شد، صورت گرفت. دادگاه نظامی بین المللی (IMT) متشکل از قضاتی از ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و اتحاد جماهیر شوروی بود. طبق ماده ۶ منشور IMT، اتهامات مقامات برجسته نازی که تحت پیگرد قانونی قرار می‌گرفتند و در نورنبرگ آلمان محاکمه می‌شدند بدین شرح بود: (۱) محاکمه برای ارتکاب اتهامات ۲، ۳ و ۴، که در اینجا ذکر شده است. (۲) جنایات علیه صلح که با عنوان مشارکت در برنامه‌ریزی و اجرای جنگ تجاوزکارانه با نقض معاهدات متعدد بین المللی تعریف شده است. (۳) جنایات جنگی شامل نقض قوانین مورد توافق بین المللی برای جنگ.
جنایت علیه بشریت، این مورد شامل: قتل، نابودی، برده داری، آزار و اذیت به دلایل سیاسی، نژادی یا مذهبی، تبعید و سایر اقدامات غیرانسانی بوده که علیه مردم غیرنظامی، قبل یا در طول جنگ انجام شده است. در تاریخ ۶ اکتبر ۱۹۴۵ دادگاه تشکیل شد. چهار دادستان ارشد دادگاه نظامی بین المللی – روبرت اچ جکسون ایالات متحده)، فرانسوا دو منتون (فرانسه)، رومان ا. رودنکو (اتحاد جماهیر شوروی) و سرهارتلی شاوکراس بریتانیا) – کیفرخواست علیه ۲۴ مقام برجسته نازی ارائه کردند. متهمان شامل هرمان گورینگ (معاون سابق هیتلر)، رودولف هس (معاون رهبر حزب نازی)، یواخیم فون ریبنتروپ (وزیر امور خارجه، ویلهلم کایتل رئیس نیرو‌های مسلح)، ویلهلم فریک (وزیر کشور)، ارنست کلتن برونر (رئیس نیرو‌های امنیتی)، هانس فرانک (فرماندار کل لهستان اشغالی)، کنستانتین فون نئورات (فرماندار بوهمیا و موراویا)، اریش رادر (رئیس نیروی دریایی)، کارل دوئینیتز (جانشین ریدر)، آلفرد جودل (فرماندهی نیرو‌های مسلح)، آلفرد روزنبرگ وزیر سرزمین‌های اشغالی شرقی)، بالدور فون شیراچ رئیس سازمان جوانان هیتلر)، جولیوس استرایشر (ناشر رادیکال)، فریتس ساکل (رئیس تخصیص کار اجباری)، آلبرت اسپیر (وزیر تسلیحات و آرتور سیس اینکوارت (کمیسر هلند اشغالی). مارتین بورمن (جانشین هیتلر) قرار بود به صورت غیابی محاکمه شود. و البته این اولین دادگاه بود.
در مجموع محاکمات نورنبرگ شامل ۱۳ مورد محاکمه در شهر نورنبرگ آلمان، بین سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۹ بود و به همین جهت نیز به محاکمات نورنبرگ شهرت یافت. در برپایی محاکمات نورنبرگ مشکلات قانونی بسیاری وجود داشت که باید بر آن‌ها غلبه می‌شد. نکته اول آن که، مستندات و سابقه‌ای برای محاکمه بین المللی جنایتکاران جنگی وجود نداشت. قبلا موارد محدودی از پیگرد قانونی برای جنایات جنگی وجود داشت، مانند اعدام هنری ویرز افسر ارتش کنفدراسیون، به دلیل بدرفتاری او با اسرای جنگی اتحادیه در طول جنگ داخلی آمریکا (۶۵ ۱۸۶۱). نمونه دیگر نیز عبارت بود از: دادگاه‌های نظامی که ترکیه در سال‌های ۱۹۱۹ تا ۲۰ برای مجازات کسانی که مسئول نسل کشی ارمنیان در ۱۶-۱۹۱۵ بودند، برگزار کرد. با این حال، این محاکمه‌ها بر اساس قوانین یک ملت واحد انجام شده بود اما پرونده محاکمات نورنبرگ، از سوی گروهی از چهار قدرت (فرانسه، بریتانیا، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده ) با سنت‌ها و شیوه‌های قانونی متفاوت صورت می‌گرفت.
به همین جهت چنان که اشاره شد متفقین سرانجام قوانین و رویه‌های محاکمات نورنبرگ را با بهره‌گیری از منشور لندن و دادگاه نظامی بین المللی (IMT)، که در ۸| آگوست ۱۹۴۵ تصویب شده بود، انجام دادند.
چرا نورنبرگ؟
ش هر نورنبرگ در ایالت بایرن آلمان به عنوان محل برگزاری محاکمات انتخاب شد. زیرا کاخ عدالت آن در جنگ نسبتا آسیب کمی دیده و محوطه وسیعی را نیز شامل می‌شد که بخشی از آن به عنوان زندان هم می‌توانست مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، نورنبرگ محل تجمع‌های تبلیغاتی سالانه نازی‌ها بود. برگزاری محاکمات پس از جنگ در آنجا یک نشانه نمادین از درهم شکستن دولت هیتلر و رایش سوم به شمار می‌آمد.
محاکمات نورنبرگ از ۲۰ نوامبر ۱۹۴۵ تا ۱ اکتبر ۱۹۴۶برگزار شد. شکل محاکمه ترکیبی از سنت‌های قانونی بود. دادستان و وکیل مدافع در دادگاه وجود داشتند اما تصمیمات و احکام توسط یک دادگاه (هیأت قضات) و نه یک قاضی و هیأت منصفه صادر می‌شد. هر یک از چهار قدرت متفقین دو قاضی (یک قاضی اصلی و یک جانشین) در دادگاه داشتند.
بیست و چهار نفر به همراه شش سازمان نازی که مجرم شناخته شده بودند (مانند «گشتاپو» یا پلیس مخفی دولت) اتهاماتشان در دادگاه مورد رسیدگی قرار گرفت. البته یکی از متهمان از نظر پزشکی برای محاکمه نامناسب شناخته شد، همچنین برخی نیز قبل از شروع محاکمه خودکشی کرده بودند. هیتلر و دو تن از همکارانش، هاینریش هیملر (۴۵-۱۹۰۰) و جوزف گوبلز (۱۹۴۵-۱۸۹۷)، قبل از محاکمه در بهار ۱۹۴۵ خودکشی کرده بودند. متهمان اجازه داشتند وکلای خود را انتخاب کنند. آلمانی‌ها به عنوان متهمان جنایی، مورد محاکمه قرا گرفته بودند و متفقین در مورد جنایات انجام شده توسط آلمانی‌ها، تسامح را کنار گذاشته و در هنگام محاکمه سخت‌گیری بسیار می‌کردند.
مکانیسم محاکمه
از آنجایی که متهمان و قضات به چهار زبان مختلف صحبت می‌کردند، در محاکمه از یک نوآوری تکنولوژیکی استفاده شد که امروزه یک روش مرسوم و بدیهی تلقی می‌شود. این روش نشان دادن فوری ترجمه با استفاده از امکانات فناوری IBM بود. برای ترجمه، مردان و زنانی را که در صرافی‌های بین المللی فعالیت می‌کردند، به کار گرفتند. آن‌ها ترجمه‌ها را از طریق هدفون به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و روسی برای حاضرین در دادگاه ارائه می‌دادند. در نهایت، دادگاه بین المللی همه متهمان را به جز سه نفر مجرم دانست. دوازده نفر به اعدام، یکی غیابی و بقیه به حبس از ۱۰ سال تا حبس ابد محکوم شدند. ده نفر از محکومین در ۱۶ اکتبر ۱۹۴۶ با دار مجازات اعدام شدند. هرمان گورینگ (۱۸۹۳-۱۹۴۶)، جانشین تعیین شده هیتلر و رئیس «لوفت وافه (نیروی هوایی آلمان)، شب قبل از اعدام با کپسول سیانید خودکشی کرد.
البته وقایع بعدی نشان داد که مجریان عدالت هم چندان باعاطفه نبودند. احکام اعدام در اکتبر ۱۹۴۶ توسط گروهبان جان سی وودز اجرا شد. او به خبرنگار مجله تایم گفت که به کار خود افتخار می‌کند و افزوده بود: «من به این کار به عنوان یک کار روی زمین مانده نگاه می‌کنم، بالاخره باید کسی باید آن را انجام دهد… به نظر خودم کارم خوب بود، مرگ ۱۰ مرد در ۱۰۳ دقیقه. این یک کار سریع است! ! » دوران بعدی محاکمات نورنبرگ، شامل محاکمه پزشکان (۹ دسامبر ۱۹۴۶-۲۰ آگوست ۱۹۴۷) بود که در آن ۲۳ متهم به جنایت علیه بشریت، از جمله کسانی که آزمایشات پزشکی روی اسرای جنگی انجام داده بودند؛ محاکمه شدند. سپس در محاکمه قضات (۵ مارس-۴ دسامبر ۱۹۴۷)، ۱۶ وکیل و قاضی متهم به پیشبرد طرح نازی برای پاکیزگی نژادی با اجرای قوانین اصلاح نژادی رایش سوم؛ محاکمه شدند. محاکمات بعدی مربوط به صنعتگران آلمانی متهم به استفاده از کاربرد وسایل جنگی نامتعارف و غارت کشور‌های اشغالی بود.
گروه‌های دیگر افسران عالی رتبه ارتش نیز متهم به جنایات علیه اسرای جنگی و افسران اس اس متهم به خشونت علیه زندانیان اردوگاه کار اجباری شدند. در نهایت از ۱۸۵ نفری که در محاکمات بعدی نورنبرگ متهم شده بودند، ۱۲ نفر محکوم به اعدام شدند، ۸ نفر دیگر به حبس ابد محکوم شدند و ۷۷ نفر دیگر نیز به حبس‌های مختلف با طول‌های متفاوت محکوم شدند، البته بعد مقامات تعدادی از مجازات‌ها را کاهش دادند. محاکمات نورنبرگ حتی در میان کسانی که خواهان مجازات جنایتکاران بزرگ بودند، بحث برانگیز بود و پیامد‌هایی داشت. هارلان استون، قاضی عالی دیوان عالی ایالات متحده در آن زمان، از روند رسیدگی با عنوان «کلاهبرداری مقدس» یاد کرد و گفت که متفقین هدف‌شان از برگزاری این دادگاه اجرای عدالت نبود و آن‌ها می‌خواستند قدرت نمایی کنند. در مجموع اگرچه توجیهات قانونی موجود در محاکمات و نوآوری‌های صورت گرفته در رویه‌های قانونی آن زمان بحث برانگیز بود اما محاکمات نورنبرگ بعد به عنوان نقطه عطفی در راه‌اندازی یک دادگاه بین المللی دائمی و یک س ابقه مهم برای رسیدگی به موارد بعدی نسل کشی و سایر جنایات علیه بشریت موردتوجه قرار گرفت. بر این مبنا اکثر ناظران، این محاکمات را گامی به جلو برای تدوین و تثبیت حقوق بین الملل می‌دانند. یافته‌های نورنبرگ مستقیما منجر به تدوین کنوانسیون نسل کشی ملل متحد (۱۹۴۸) و اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸) و همچنین کنوانسیون ژنو در مورد قوانین و آداب ورسوم جنگ (۱۹۴۹) شد.