اول نوامبر سال 1755 – زلزله لیسبون
نوشته: گر گوری گونت – ترجمه: علیرضا کاویانی
حدود ساعت 9 و چهل و پنج دقیقه بامداد روز اول نوامبر سال 1755 زلزله‌ای با ابعاد عظیم و وحشتناک لیسبون پایتخت پرتغال را به زلزله درآورد.
این زلزله حدود 9 دقیقه ادامه داشت و لرزش‌های آن چنان قوی بود که دود و غبار ناشی از ویرانی‌های حاصل از آن و فروریختن ساختمان‌های شهر، آسمان لیسبون را کاملا تیره ساخت، پدیده‌ای که از 740 کیلومتری شهر قابل مشاهده بود.
ویرانی کلیساها
زلزله لیسبون مناطق پرجمعیت شهر را کاملا هم کوبید و تلفاتی سنگین در میان مردم لیسبون بر جای گذاشت به‌گونه‌ای که حدود 10 هزار تن و 260 هزار نفر جمعیت پایتخت پرتغال را به کام مرگ کشید و 35 کلیسا از 40 کلیسا شهر را کاملا ویران ساخت.
با آن‌که حوادث طبیعی، با تلفات انسانی بیشتر و خسارات مادی سنگین‌تر در اقصی نقاط جهان به وقوع پیوسته است ولی زلزله لیسبون جایگاه منحصر به فردی از نظر تاثیرگذاری بر جهانیان داشته است. باید توجه داشت که لیسبون در قرن هجدهم مرکز امپراتوری استعماری بود که سپاهیان آن در آمریکای لاتین و آفریقا پراکنده بودند و به نام پادشاهی پرتغال مستعمرات امپراتوری را در تصرف خود داشتند. این حادثه طبیعی یکی از شهرهای بزرگ اروپا و مراکز مهم قدرت سیاسی و نظامی این قاره را درهم کوبید که تا دو قرن پیش از آن از مهم‌ترین کشورهای استعمارگر جهان محسوب می‌شد.
اروپاییان در این حادثه بیشترین همدردی را با شهر حادثه دیده نشان دادند. در وین ملکه”ماری ترز” جشن‌ها کارناوال را ممنوع اعلام کرد. در دانمارک یک روز روزه رسمی اعلام شد. ملکه فرانسه به مناسبت فاجعه لیسبون از آرایش رسمی دربار خودداری کرد.
پادشاهان اسپانیا، انگلستان و حکام هامبورک و سیسیل کمک‌های نقدی و غیرنقدی خود را روانه لیسبون کردند.
پژوهش در زمینه زلزله
زلزله لیسبون بارتابی بسیار گسترده در زمینه‌های علمی و مذهبی اروپا نیز به جای گذاشت.
این حادثه توجه بیشتر دانشمندان را به مطالعه حوادث طبیعی و شناخت بهتر زمین، کوهستان‌ها و طبقات مختلف خاک برانگیخت. دانشگاه‌های اروپا رشته‌های خاصی را با عنوان زمین‌شناسی تاسیس و تقویت کردند و صدها همایش علمی و هزاران مقاله، تحقیق و تالیف در مورد زمین و زلزله به جهانیان ارایه دادند.
بسیاری از مراجع مذهبی و رهبران کلیسا چنین حوادثی را به گناهان انسان نسبت دادند و رنج انسان‌ها را وسیله‌ای برای پاک شدن از گناهان قلمداد کردند.
نظر”ولتر”
با در نظر گرفتن شرایط خاص اجتماعی قرن هجدهم اروپا و شکل‌گیری حرکت‌های فکری مخالف کلیسا ولائیک اندیشمندانی چون ولتر فرصت حمله به تعالیم کلیسا و کاتولیک را یافتند.
در همین رابطه دیگر محققان غربی چون”کانت”، “ژان ژاک روسو”و برخی متفکران”کلیسا”با طرح مباحثی به بسط نظریات ولتر پرداختند و پایه‌گذار روش‌های نوینی در بحث‌های فلسفی و اعتقاد نوین گشتند.
کمک‌های مردمی
شهر لیسبون از محل کمک‌های مردمی در پرتغال و دیگر نقاط اروپا به تدریج زخم‌های عمیق ناشی از ویرانی زلزله اول نوامبر 1755 را به فراموشی سپرد. با این حال آثاری که این حادثه طبیعی دردناک در اروپا از خود به جای گذاشت هم‌چنان یاد آن را در تاریخ جهان زنده نگه داشته است.