واقعیت‌هایی در مورد شاهزاده قاجار که در شبکه‌های اجتماعی فرنگی هم تبدیل به میم اینترنتی شده بود

نوشته کالینا فراگا : هر از چند گاهی در شبکه‌های اجتماعی فارسی و نیز حتی شبکه‌های اجتماعی فرنگی، عکس‌هایی از شاهزاده خانم‌های قاجار با شگفتی منتشر می‌شود.

می‌گویند یک عکس ارزش هزار کلمه را دارد. اما در عصر اینترنت، گاهی عکس‌های فربینده می‌شوند. داستان واقعی این شاهزاده خانم‌ سبیلو پیچیده است. (عکس بالا)

پست‌های رسانه‌های اجتماعی ادعا کرده‌اند که او در زمان خود مظهر زیبایی بوده. برخی از پست‌ها حتی تا آنجا پیش رفته‌اند که می‌گویند «13 مرد خود را کشتند» زیرا او دست رد به سینه آنها زده بود. آن‌ها را رد کرد.  ادعا‌هایی مانند این‌ها، اما کل داستان را بیان نمی‌کنند.

چگونه پرنسس قاجار وایرال شد

طی یکی دو سال اخیر، تعدادی عکس از «شاهزاده قاجار» در اینترنت دست به دست می‌شود. این پست‌ها که هزاران لایک و اشتراک دارند، اغلب از همان روایت و توضیح اولیه را بی‌تحقیق بیشتر تکرار و کپی می‌کنند.

یکی از پست‌های فیس‌بوکی در سال ۲۰۱۷، با بیش از ۱۰۰هزار  لایک، اعلام می‌کند: «با شاهزاده قاجار آشنا شوید! او نماد زیبایی در ایران بود و ۱۳ مرد جوان به دلیل طرد شدنشان توسط او خودکشی کردند.»

پست دیگری با تقریباً 10 هزار لایک از سال 2020 نسخه مشابهی از داستان را ارائه می‌دهد و توضیح می‌دهد: «شاهزاده قاجار در اوایل دهه 1900 نماد غایی زیبایی در ایران به حساب می‌آمد. در واقع، در مجموع 13 مرد جوان خود را کشتند، زیرا او عشق آن‌ها را رد کرد.»

اما حقیقت چیز دیگری است. برای شروع، این تصاویر دو شاهزاده ایرانی متفاوت را نشان می‌دهند، نه یکی. هر دو زن در دوران سلسله قاجار ایرانی، که از 1789 تا 1925 ادامه یافت، شاهزاده خانم بودند.

این پست‌ها شاهزاده فاطمه خانم «عصمت‌الدوله» متولد ۱۸۵۵ و شاهزاده زهرا خانم «تاج‌السلطنه» متولد ۱۸۸۴ را نشان می‌دهند.

هر دو شاهزاده خانم قرن 19، دختران ناصرالدین شاه قاجار بودند. شاه در سنین پایین علاقه زیادی به عکاسی پیدا کرده بود، به همین دلیل است که عکس‌های زیادی از خواهران او هم وجود دارد. او عاشق عکس گرفتن از حرمسرا خود (و همچنین گربه‌اش، بابری خان) بود.

هر دو شاهزاده خانم در سن پایین ازدواج کرده بودند و احتمالاً تا پس از ازدواج با مردانی غیرفامیل ملاقات نکردند. بنابراین، بعید است که آن‌ها اصلا فرصتی برای رد  13 خواستگار داشته باشند. اما، هر دو زن زندگی بسیار غنی‌تر و هیجان انگیزتر از پست‌های ویروسی اینترنتی داشتند.

عصمت الدوله دختر دوم ناصرالدین شاه قاجار در حدود ۱۱ سالگی ازدواج کرد. او در طول زندگی‌اش، پیانو و گلدوزی را نزد یک معلم فرانسوی آموخت و میزبان همسران دیپلمات‌های اروپایی بود که برای دیدن پدرش، شاه ایران، می‌آمدند.

خواهر ناتنی کوچکتر عصمت الدوله ، تاج السلطنه، دوازدهمین دختر پدرش بود. او می‌توانست در شلوغی خانواده اصلا به چشم نیاید، اما تاج‌السلطنه به‌عنوان نویسنده‌ای فمینیست، ملی‌گرا و بااستعداد نامی برای خود دست و پا کرد.

تاج السلطنه که در 10 سالگی ازدواج کرد، از دو شوهرش طلاق گرفت و خاطرات خود را با عنوان تاج‌گذاری اندوه: خاطرات یک شاهزاده ایرانی از حرمسرا تا مدرنیته نوشت.

او در جایی نوشته: «زنان ایرانی از نوع بشر کنار گذاشته شده و در کنار چهارپایان و حیوانات قرار گرفته‌اند. آن‌ها تمام زندگی خود را در استیصال در زندان می‌گذرانند و زیر بار آرمان‌های تلخ له می‌شوند. »

وی در جایی دیگر نوشت: «زمانی خواهد رسید که همجنسانش رها شوند و کشورم را در مسیر پیشرفت ببینم، در وادی آزادی فداکاری خواهم کرد و خونم را زیر پای آرمان‌های آزادیخواهانه‌ام و گروه‌هایی که به دنبال حقوق خود هستند، خواهم ریخت. »

هر دو زن زندگی قابل توجهی داشتند، زندگی بسیار باشکوه‌تر از کپشن‌های رسانه‌های اجتماعی دارند. با این حال، پست‌های ویروسی در مورد شاهزادگان قاجار یک نکته مهم دارند:‌معیار زیبایی در ایران قدیم!

در بسیاری از نوشته‌هایی که در وصف «شاهزاده قاجار» هستند، بر موها و پرزهای روی لب بالایی او تأکید شده است. در واقع، سبیل زنان در قرن نوزدهم در ایران زیبایی تلقی می‌شد. (اما نه قرن بیستم، همانطور که برخی از پست‌ها نشان می‌دهند. )

افسانه نجم آبادی، مورخ دانشگاه هاروارد، کتابی کامل در این زمینه به نام زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش؛ نگرانی‌های جنسیتی در مدرنیته ایرانی نوشته است.

نجم آبادی در کتاب خود توضیح می‌دهد که چگونه مردان و زنان در ایران در قرن نوزدهم معیار‌های زیبایی متفاوتی داشتند. خانم‌ها به ابرو‌های پرپشت و مو‌های بالای لب خود اهمیت می‌دادند، به حدی که گاهی اوقات با ریمل آنها را پررنگ می‌کردند.

به همین ترتیب، مردان بی‌ریش با ویژگی‌های «ظریف» نیز بسیار جذاب به حساب می‌آمدند. مردان جوان بدون ریش و سبیل یا نوجوانانی با مو صورت تنک، زیبا محسوب می‌شدند.

نجم آبادی توضیح داد که این استاندارد‌های زیبایی با شروع سفر ایرانیان به اروپا شروع به تغییر کردند. سپس، آن‌ها شروع به تطبیق خود با استاندارد‌های اروپایی زیبایی کردند.

به این ترتیب، پست‌های ویروسی درباره «شاهزاده قاجار» کاملا اشتباه نیست. استاندارد‌های زیبایی در ایران با امروز متفاوت بود و زنانی که در این پست‌ها به تصویر کشیده شده بودند آن‌ها را مجسم می‌کردند.

این دو زن استاندارد‌های زیبایی زمان خود را تجسم می‌بخشند، اما آن‌ها عملکردی و شخصیتی بسیار بیشتر از ظاهر خود داشتند. عصمت الدوله دختر مغرور شاهی بود که میزبان مهمانان مهم او بود. تاج السلطنه زنی جلوتر از زمان خود بود که در مورد فمینیسم و ​​جامعه ایرانی حرف‌هایی برای گفتن داشت.

پست‌های ویروسی مانند «شاهزاده قاجار» ممکن است سرگرم‌کننده باشد و اشتراک‌گذاری‌شان آسان باشد، اما انسان‌ها و تاریخشان بیشتر از اسکرول سریع ما در اینستاگرام ارزش دارند.

منبع