آینه از نگاه فرهنگ قدیمی مردم ایران

آینه داری در قدیم شغلی بوده است و تنها بزرگان و امیران آینه داشته‌اند و آینه فقیران و بینوایان آب بوده است. بنابر باور‌های اساطیری ایران، آینه یکی از نیرو‌های تشکیل‌دهنده انسان در نخستین روز نوروز بوده که انسان کیهانی بر اثر آمیختن فروهر مینوی با نیرو‌های دیگر شکل گرفت؛ از این رو آینه را نمادی از آن، بالای سفره نوروزی می‌گذارند. (یاحقی، ۵۳) و در بعضی مناطق، هنگام تحویل سال تخم مرغی هم روی آینه می‌گذارند و هنگام تحویل سال تخم مرغ حرکت می‌کند. (گلبافی، ۲۹۴)

در ادبیات جهان آینه از دیرباز مترادف شگون، روشنایی و حقیقت نمایی بوده است. (بلوکی، ۹۲) در باور مردم ایران نیز آینه همچون آب نشانه روشنایی است. (هدایت، ۴۸۰ شاملو، آ، ۷۷۲) به همین دلیل وقتی خانه‌ای را تازه درست می‌کنند یا هنگام خرید با تغییر منزل باید قرآن و آینه را پیش‌تر به آن جا ببرند. در گزی، ۲۴۰۰ چهارمحال بختیاری، ۱۴۴) و نیز در مراسم عروسی و هنگام آوردن خنچه از طرف خانواده عروس آینه و قرآن می‌گیرند که گیرنده آینه و قرآن نباید زن بیوه یا داغ دیده و سیاه بخت باشد؛ زیرا سنگینی بختش عروس را بدبخت می‌کند. (سیرجانی، ۴۷۹) در ادبیات فارسی، آینه نماد ضمیر پاک و باطن پاک است؛ چنان که حافظ تصریح می‌کند:

چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است

آینه بازتاب حقیقت، صمیمیت، درون قلب و آگاهی است. (شوالیه، ج. ۴، ص. ۳۲۳) به همین دلیل، مردم باور دارند، آینه را همیشه باید پاک نگه داشت، اگر غبار بگیرد غم می‌آورد. (لرستانی، ایلامی، ۳۰۰) و اگر فرد جب در آینه نگاه کند، آینه تار و کدر می‌شود. (بیدگلی) و حتا «‌ها» کردن به آینه باعث می‌شود آدم از چشم دیگران بیفتد. (هدایت، شاملو، آ، ۷۷۲) به اعتقاد سنایی: آه آینه را زیان دارد و تباه کند. (سنایی، امثال موزون)

شکسته شدن آینه: اگر آینه خانه کسی بشکند، پیشامد ناگواری برای آن خانواده رخ خواهد داد و تا هفت سال دچار مشکل می‌شوند. (دشتستانی، ۱۱۷)

آینه بخت: آینه‌ای است که در مجلس عقد زناشویی برابر عروس می‌نهند. (معین) آینه مجلس عقد را باید نگهداری کرد که شکستن آن شگون ندارد و سبب سیاه بختی و جدایی زن و شوهر می‌شود و حتا باعث مرگ یکی از عروس یا داماد خواهد شد.

شب در آینه نگاه کردن: هنگام غروب و شب نباید در آینه نگاه کرد چون باعث دیدن خواب بد می‌شود و در روح و روان فرد به ویژه کودکان اثر بدی دارد.باعث دیوانگی و کم عقلی می‌شود. فقر می‌آورد. و عمر انسان را کم می‌کند. و باعث زردی صورت فرد می‌شود. و اگر زنی در شب به آینه نگاه کند هوو سرش می‌آید مگر این که آینه را سه بار دور چراغ بگرداند. (هدایت، ۷۸) همچنین اگر به آینه نگاه کنند جن و پری آن‌ها را در آینه می‌بیند واذیتشان می‌کند. (ایوانکی، فردوسی، ۲۰ آبان ۱۳۴۷، ش. ۸۸۵) و باور دارند که یوسف شب در آینه نگاه کرد به این دلیل هفت سال در زندان بود. (هدایت، شاملو، آ، ۷۷۲) اما اگر لازم باشد شب در آینه نگاه کنند، باید اول آن را به دو طرف سینه بمالند. (شاملو، آ، ۷۷۳۰ بندر پهلوی، کتاب هفته، ش، ۸، یکشنبه پنجم آذر ۱۳۴۰) یا پیشتر آینه را روی لوله چراغ نگاه دارند و سه دور بچرخانند تا شعله چراغ سطح آینه را زرد و کدر کند.

نگاه کردن بچه در آینه: آینه را نباید به نوزاد نشان داد. (تبریزی، ۸) چون نگاه کردن بچه در آینه موجب سفاهت، جن زدگی و دیوانگی،  غصه دار شدن و حتا مرگ او می‌شود.

دیدن هلال ماه در آینه: استهلال ماه محرم به آینه نیکو شمرده شده است (شاملو، آ، ۷۷۳) و اگر کسی هلال ماه نو را در آینه یا در سطح آب پاک ببیند، در طول آن ماه موفق است و بیمار نمی‌شود.  سفارش شده است که در ماه صفر پس از دیدن ماه نو باید به آینه یا زر و سیم نظر انداخت. (ماسه، ۴) و هلال ماه محرم را باید روی طلا و صفر را روی آینه دید.

بدشگونی آینه: شعاع آفتاب را که به آینه می‌خورد و منعکس می‌شود نباید به خانه کسی انداخت، زیرا شگون ندارد و باعث ویرانی آن خانه می‌شود. و گذاشتن آینه رو به دیوار، شگون ندارد.  عزادار تا چهل روز نباید در آینه نگاه کند. (دلیجانی، ۲۸۹) اما نگاه کردن دختر به آینه را نشانه بلوغ و آمادگی دختر برای ازدواج می‌دانند و

اگر دختر کوچک هم باشد او را به اولین خواستگار می‌دهند.  دیدن سایه خود در آینه بد است و موجب مرگ فرد می‌شود. (لرستانی، ایلامی، ۳۰۰ و نیز آینه را برای دفع شومی به کار می‌برند، به همین دلیل جلو جغد آینه نگاه می‌دارند تا دفع شر و شتامت کنند.