‌ افسانه ها و قصه های فارسی در ادبیات اروپا

عصر ویکتوریا  سدهٔ نوزدهم)

نوشته فرشته ناصری

بخشی از آنچه را که اروپا در عصر ویکتوریا نسبت به پدید آوردن آثار متعدد دارد، وامدار ادبیات کهن شرق و مضامین و بن مایه های آن است. بستر و زمینهٔ این ارتباط و تأثیرات برای نخستین بار به دورههٔ جنگ های صلیبی و عهد رنسانس بر می گردد، بعدها به تدریج سیاحان و مستشرقان اروپایی توانستند با بهرهگیری از این منابع بی کران ادبی و فرهنگی مشرق زمین، به ویژه ایران نقشی بسزا در ایجاد پل ارتباطی میان غرب و شرق داشته باشند.

از طرف دیگر نیز کانون برخورد فرهنگ غرب و شرق را در ادبیات قومی و طوایف مسیحی و اسلامی، می توان حاکی از یک ادبیات انسانی دانست که آنها را تنها نمی توان از طریق تأثیر اقلیم و زبانهای گوناگون تحلیل نمود، چرا که ماحصل این تلاقی در محدوده فرهنگ های منطقه ای نمی گنجد.

این گونه روابط مبتنی بر دریافت و تقلید در بین فرهنگ های مختلف و اقوام عالم انواعی متعدد دارد و شاید بحث در این محدوده تا حد زیادی به عنوان تاریخ ادبیات عمومی خوانده شود.

از مزایای این گونه بررسی ها، می توان به سهولت نقد و نیز منشأ برخی دگرگونی ها که در ادبیات اقوام و یا سبکها و مکاتب ادبی پیش می آید اشاره کرد و بویژه آنچه با فرهنگ ایران و ادبیات غرب ارتباط دارد، بخوبی مشاهده و بررسی نمود.

تأملی بر برخی ارزشهای شرق در اروپا

الف  فلکلور و تعریف آن

فرهنگ عوام در زبان فارسی از معادل کلمه بین المللی فولکلور Folklore گرفته

شده است. نخستین بار این اصطلاح را آمبروآزمورتن Ambroise Morton در سال

۱۸۸۵ میلادی مورد استفاده قرار داد. در زبان فارسی فولکلور را فرهنگ عامه و دانش عوام ترجمه کردهاند. سن تیو Saint-yves‌ فولکلور را مطالعه زندگی تودهٔ عوام تعریف نموده است.

ب  ادبیات شفاهی و ادبیات مکتوب

سرچشمهٔ بخش عمدهای از ادبیات مکتوب براساس ادبیات شفاهی (ادبیات عامیانه) است. ادبیات شفاهی و به طور کلی فولکلوریک در طول تاریخ الهام بخش شاعران و نویسندگان و هنرمندان بوده است به نحوی که بدون پیوند با ادبیات توده ارتباط با توده مردم مقدور نبوده است.

ماکسیم گورکی Maxime Gorky‌ رمان نویس و نمایش نامه نویس نامدار روس

می گوید: «بدون آگاهی از دانش شفاهی مردم، تاریخ حقیقی تودههای زحمتکش را نمی توان فرا گرفت ».

گردآوری ادبیات عامیانه در ایران بیش از یک سده پس از اروپا آغاز شد. این کار را در فرهنگ ایران کسانی رواج دادند که با دنیای غرب در تماس بودند برخی از آنها عبارتند از: محمد مهدی واصف رضاجویی که در سال ۱۲۲۵ هجری شمسی مجموعه

قصه های ازوپ را در کتاب حکایات دلپسند ارائه نمود و سپس اعلم الدوله خلیل ثقفی، محمدحسین خان فروغی، صادق هدایت؛ کوهی کرمانی، انجوی شیرازی به عنوان قافله سالاران این عرصه شناخته شدهاند.

در این میان نباید از امیرقلی امینی، فولکلورنویس معروف ایرانی و صاحب دو

مجموعه از مثل های فارسی به نامهای هزار و یک سخن در سال ۱۲۹۹ هجری شمسی و

داستانهای امثال در اصفهان در سال ۱۳۲۹ هجری شمسی و احمد اخگر صاحب کتاب

امثال منظوم در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، سلیمان حییم صاحب مجموعه امثال

فارسی  انگلیسی در سال ۱۳۳۴‌ هجری شمسی و دهخدا و امثال و حکم او در سال

۱۳۱۰‌ هجری شمسی و جمال خوانساری صاحب کتاب معروف کلثوم ننه غافل ماند.

البته طبق مطالعات انجام شده کتاب اوستا از نخستین و کهن ترین اسناد ادبیات شفاهی در ایران محسوب می گردد. با گسترش صنعت چاپ آثاری مانند امیرارسلان، هزار و یک شب، شیرویه، فلک ناز، نوش آفرین نامه، چهار درویش، بیش از پیش در دسترس توده مردم قرار گرفت.

پیدایش و گسترش روند شرق شناسی

الف  انگلستان و شرق

ادبیات انگلستان از نفوذ و تأثیرات ادبیات مشرق زمین مصون نماند. در این میان می توان ادبیات آن دیار را یکی از غنی ترین و الهام بخش ترین ادبیات جهان دانست. در این برهه از زمان بود که مقاله نویسانی چون جانسون، هاگزورت، رامبلر، ادونچور، متأثر از آداب و رسوم شرق و نویسندگان مشرق زمین آثار متنوعی را دربارهٔ تاریخ شرق گرایی به ثمر رساندند.

برخی از مهمترین ترجمه هایی که توسط نویسندگان انگلیسی از آثار مشرق

زمین به عمل آمده عبارتند از: ۱- جانسون Jonson، که حکایت نورالدین و آمنه را که در مجله لومرکورد دوفرانس با عنوان تنبیه آرزوها قصه شرقی به زبان فارسی به چاپ رساند.

۲- وین فیلد whin fielt، او در اشعار عرفانی فارسی تبحر بسیار داشت. از مهمترین ترجمه های وی می توان به ترجمه گلشن راز شبستری اشاره نمود که در سال ۱۸۰۸ میلادی به زبان انگلیسی برگردانده شد ۷. ۳- فیتز جرالد Firtz gerald‌، از شاعران انگلیسی می باشد و ترجمه های او از رباعیات خیام و مثنوی مولانا باعث اشتهار او در اروپا و غرب گردید ۸. ۴- جورج رنولد George Reynolds، او را باید از نویسندگان فعال قرن نوزده میلادی در انگلستان دانست که توانست داستان بوسه عذرا را به انگلیسی ترجمه

نماید.

ب  فرانسه و شرق

در قرن نوزده میلادی بود که قهرمان داستانهای ایرانی افکار نویسندگان فرانسوی را متأثر نمود. در این میان سیلوستر دوساسی Silvestre de sacy، مستشرق برجسته فرانسوی نقش مؤثری در آموزش زبان فارسی و گسترش ایران شناسی ایفا نمود.

از دیگر ایران شناسان برجسته فرانسوی که فعالیت های ارزندهای در عرصه شناساندن فرهنگ ایران به مردم فرانسه داشتند می توان به افراد زیر اشاره نمود.

۱- دوشزی De chezy، مترجم لیلی و مجنون جامی.

۲- ژول مول Jules‌ Mohl‌، مترجم شاهنامه فردوسی.

۳- کاترمر Quatremere، مترجم معروف تاریخ غازانی

۴- گارسن دوتاسی Garcin de Tassy، مهمترین ترجمه های او مربوط به بخشی از بوستان و منطق الطیر می باشد.

۵- دوفرمری Defremery، از نخستین ایران شناسان فرانسوی که بهترین ترجمه گلستان توسط او انجام شد.

۶- پیر روبین Pierre Robin، وی چهارده غزل از مولانا را به فرانسه ترجمه نمود. همچنین ژان کلودکاریر Jean Claude Carrier‌، یکصد غزل از مولانا را به فرانسه ترجمه نمود البته در این میان از کسانی که مطالعه و تحقیق بیشتری درباره تاریخ و ادیان باستان نمودند می توان به محققانی چون میشله

Michelet مورخ فرانسوی و شفر Schefer که در خصوص زرتشت و ایرانیان تلاشهای وافری ارائه نمودند، اشاره نمود.

ج  آلمان و شرق

در میان کشورهای اروپایی آلمانها نیز از تأثیرات تفکرات و عقاید شرق به ویژه ایران در امان نماندند. گروتفند Grotefend‌ آلمانی، نخستین خاورشناسی بود که در سال ۱۸۰۳ میلادی به خواندن خط میخی موفق گردید و در این راستا توانست کتیبه های تخت جمشید و نقش رستم را بخواند. ترجمه و تفسیر وی از یسنا در سالهای ۱۸۳۳ و ۱۸۳۵ تمامی ابهامها و تردیدها را در مورد زند و اوستا پایان بخشید.

براساس دسته بندی انجام شده از داستانهای برادران گریم توسط فوندرلاین

Vonder‌ Laien‌، در جلد دوم کتاب قصه ها و افسانه های برادران گریم، مشاهده می گردد که برخی از این داستانها متأثر از مشرق زمین است مانند، جان وفادار، میز سحرآمیز، داستان پادشاه کوه ‌ زرین و داستان کلم سحرآمیز و دوازده خدمتکار تنبل.

گوته Goethe، نیز نقش مهمی در انتشار ادبیات ایران به سرزمین اروپا داشت.

دیوان غربی و شرقی او حاکی از مورد تأثیر قرارگرفتن وی از مطالعات شرقی می باشد.

نقش سیاحان در انتقال فرهنگ ایران به اروپا

الف  سیاحان انگلیسی در ایران

در سالهای ۱۷۷۵-۱۸۲۵ میلادی شاهد پیدایش موجی از سفرنامه ها می باشیم

که حاوی موضوعات شرقی می باشند به همین دلیل ادبیات در انگلستان سده نوزده از لحاظ سیاحتنامه مربوط به ایران بسیار غنی می باشد.

شایان ذکر است بسیاری از سیاحان به صورت مأمور و یا در قالب هیأتهای

لشکری و کشوری و یا تجاری به ایران سفر می کردند برخی از این سیاحان عبارتند از:

۱- سرهارد فورجونز، مؤلف کتابی به نام گزارش مأموران پادشاه در دربار ایران به سال ۱۸۰۷ و ۱۸۱۱ می باشد. ۲- جیمز موریه، خالق اثر داستان شرقی که به حاجی بابای اصفهانی معروف است. ۳- سر ویلیام اوسلی Sir‌ Wiliam Ouseley، خاورشناس و سیاح انگلیسی که به نشر مجموعه های ایرانی همراه با نمونه های گردآوری شده، مجموعه های شرقی در سه جلد به سال ۱۸۰۰ میلادی و فهرست نسخه های خطی فارسی در سال

۱۸۳۱ و کتاب مسافرت در ممالک مختلف مشرق خاصه ایران در سه جلد در سالهای

۱۸۱۹ تا ۱۸۲۳. ۴- سرجان ملکم  Sir John Malcolm، مؤلف کتاب تاریخ ایران در سال ۱۸۱۵ و کتاب تصاویری از ایران، اقتباس شده از یادداشت های سیاحی در مشرق زمین در سال ۱۸۲۸ ۱۶. ۵- ادوارد استویک Edward. B-estwick، وی در اثر خود به نام روزنامه دوران سه ساله یک مأمور سیاسی در ایران از تجارب خود صحبت می کند. وی در سال ۱۸۴۵ میلادی کتاب انوار سهیلی را که خود ترجمهٔ آزاد از افسانه های  بیدپای اثر واعظ کاشفی است، به انگلیسی ترجمه کرد.

ب  سیاحان فرانسوی در ایران

رواج و گسترش مسافرتهای خارجی سیاحان فرانسوی به مشرق زمین به ویژه

ایران از سدههای شانزدهم و هفدهم میلادی آغاز شد که مهمترین آنها عبارتند از:

۱- سفرنامه ته و نو به سال ۱۶۶۵ ۲- سفرنامه تاورنیه به مشرق زمین خاصه ایران،

۳- سفرنامه شاردن به سال ۱۶۸۶.

اقتباسات برخی نویسندگان انگلیسی از ادبیات ایران (نیمه اول سده نوزدهم)

گوردن بایرون، قهرمان نهضت رمانتیک علاقه بسیاری به آزادی طبیعت و انسان

داشت و زندگی پریشان و پر شور وی مظهر رمانتیسم زمانه او می باشد. بایرون متأثر از

ادبیات شرق به ویژه ایران آثاری را پدید آورد که مهمترین آنها عبارتند از:

الف  عروس عبیدوس (۱۸۱۳)، این اثر حاکی از مطالعه بایرون از شرق و

شناخت کامل وی از کتابهای تاریخی و سفرنامه های مربوط به ایران می باشد.

دزد دریایی مالارا (۱۸۴۱‌) و جیائور (۱۸۱۳)، داستانهایی با زمینه شرقی

می باشند که در حکایات آنها می توان بن مایه ها و مضامین شرق را مشاهده نمود.

تامس مور، از نویسندگان انگلیسی، در تأثیرپذیری از مشرق زمین و در پی تحقیقات گسترده توأم با دقت در این خصوص، اثر ارزشمند لاله رخ را در سال ۱۸۱۱ پدید آورد. این اثر مشتمل بر چهار داستان منظوم با نامهای: پیامبر نقابدار خراسان، بهشت و پری، آتش پرستان و نورحرم می باشد. لاله رخ تامس مور به سبک هزار و یک شب تدوین گردیده است.

والتر اسکات Walter‌ Scott‌، با الهام از داستانهای هزار و یک شب و دستمایه

قرار دادن مفاهیم ادبیات شرق به ویژه ایران، چکامه شرقی کوتاهی با نام در تعقیب خوشبختی (۱۸۱۷) و اثر قصه های منظوم و قصه های کاخ (۱۸۱۹) را تدوین نمود.

اسکات رمانهایی را نیز با زمینه های شرقی خلق نمود، از مهمترین آنها می توان به رمان طلسم (۱۸۲۵) اشاره نمود، موضوع این رمان نبرد بین ریچارد اول و صلاح الدین ایوبی می باشد.

اقتباسات برخی نویسندگان فرانسوی از ادبیات ایران (نیمه اول سده نوزدهم)

در این برهه از زمان پس از پایان جنگ های ناپلئون و سقوط او رمانتیسم شکوفا

گردید و توانست طغیان عظیمی را در برابر همه سنت ها و قالب های ادبی پدید آورد.

روسو Rousseau، شاتوبریان، مادام دواستال Modame‌ de‌ Stael را به ترتیب می توان به عنوان پیامآوران بزرگ نهضت رمانتیک و پدر رمانتیسم نام برد.

از مهمترین آثار متأثر از مشرق زمین و ادبیات ایران می توان به آثاری چون سفر به مشرق زمین توسط دونروال De Nerval و نیز اثر شب های رمضان که در پی سفر به لبنان به وسیله وی پدید آمد و اشاره کرد. همچنین نروال متأثر از سفرهای خود به خاور زمین آثاری چون زنان قاهره (۱۸۴۸)، زنان شرقی و زنان لبنانی (۱۸۵۰) را منتشر ساخت.

بلانشه Blanchet، در تأثیر از بوستان سعدی اثر افسانه های اخلاقی و داستانهای شرقی را تدوین نمود ۲۵. در ادامه دو لیل، از شعرای بدبین که اشعاری زیبا و عاری از احساس می سرود مجموعه اشعاری را متأثر از گلستان و بوستان سعدی و بن مایه و مضامین این دو اثر چون: گل، بلبل، باغ و بوستان، منتشر نمود. از مهمترین اشعار او می توان به گل های اصفهان اشاره کرد. برخی از این ابیات چنین سروده شدهاند:

از عطر گل های اصفهان و غنچه های لب فروبسته و یاسمن های موصل و شکوفه های باغها و بوستانها و خندهات بسان نسیم سحری زلال، همچو آب چشمه سارها

کرمک شب فروز و کبوتر بال و پرشکسته مادام والمور Madame Walmoae، از جمله آثاری است که این شاعر فرانسوی متأثر از سعدی و مضامین شرق خلق نمود.

ویکتور هوگو Victore Hugo، نیز متأثر از ادبیات ایران و شاعران مشرق زمین اثر برگهای پاییزی خود را در سال ۱۸۳۱ به طبع رساند، مقدمه این اثر یادآور مفاهیم ارزشمندی چون کانون خانوادگی، پدر و مادر و روزگاری که دیگر آن را بازگشتی نیست، است.

اقتباسات برخی نویسندگان آلمانی از ادبیات ایران (نیمه اول سده نوزدهم)

در این سده نویسندگان و ادیبان آلمانی متأثر از ادبیات مشرق آثار متعددی را

گردآوری نمودند که برخی از آنها عبارتند از:

الف  دیوان غربی و شرقی گوته، این نویسنده آلمانی اهتمام خاصی در سال

۱۸۱۵ به رواج ادبیات خاورزمین داشت و در تأثیر از فرهنگ آن دیار اثر مذکور را در سال ۱۸۱۹ پدید آورد. در ضمیمه دیوان غربی و شرقی مطالب بسیار مهمی در خصوص نحوه زندگی شرقیان به ویژه ایرانیان مشاهده می گردد. از آنجا که گوته به قرآن آشنایی داشت تصمیم گرفت تا از قطعات سبع اشعار اعراب بادیه نشین و جاهل که ویلیام جونز انگلیسی به انگلیسی برگردانده بود یکی را به زبان آلمانی ترجمه نماید.

دیوان غربی و شرقی گوته با وزن و اسلوب اشعار ایرانی سروده شده است، این

اثر مشتمل بر دوازده دفتر می باشد که عبارتند از: ۱- مغنی نامه، ۲- حافظ نامه،

۳- عشق نامه، ۴- تفکیرنامه، ۵- رنج نامه، ۶- حکمت نامه، ۷- تیمورنامه، ۸- زلیخانامه،

۹- ساقی نامه، ۱۰‌- مثل نامه، ۱۱- پارسی نامه، ۱۲- خلدنامه.

ب  برادران گریم، خالق افسانه ها و قصه های عامیانه، این مجموعه را که مشتمل بر افسانه های پریان و قصه های برگرفته از ادبیات عامیانه مردم آلمان می باشد، برادران گریم در سال ۱۸۲۲ گردآوری و چاپ نمودند. برخی از این قصه ها از ادبیات عامیانه

مشرق زمین متأثر می باشند که عبارتند از:

۱- جان وفادار، ۲- میزسحرآمیز، ۳- جن آبی، ۴- کلاغ، ۵- کلم سحرآمیز،

۶- سه برگ جادویی، ۷- کوله پشتی، ۸- دو مسافر، ۹- پادشاه کوه زرین، ۱۰- حکیم باشی همه چیز دان، ۱۱- دزد و استادش، ۱۲- دوازده خدمتکار تنبل.

ج  هامر پور گشتال، در سال ۱۸۱۸ به ترجمه برخی از رباعیات خیام در تاریخ ادبیات ایران همت گماشت و به دنبال آن روکرت نیز برخی از رباعیات خیام را به آلمانی برگرداند ۳۲‌. وی موفق گردید در سال ۱۸۱۲ دیوان حافظ را به طور کامل به آلمانی ترجمه نماید.

اقتباسات برخی نویسندگان انگلیسی از ادبیات ایران (نیمه دوم سده نوزدهم)

الف  فیتز جرالد Firtz gerald، ادیب و یکی از بزرگترین مترجمان شعر در

عصر ویکتوریا در سال ۱۸۵۶‌ با همکاری کاول Cowell، دوست شرق شناس خود، منظومه سلامان و ابسال جامی را به انگلیسی ترجمه نمودند.

ب  ایستویک Eastwick، در سال ۱۸۵۲ گلستان سعدی را به نظم و به انگلیسی ‌ برگرداند. لیکن از معتبرترین و بهترین ترجمه های گلستان می توان به ترجمه ای که توسط مجمع آسیایی در بنارس انجام گرفت، اشاره کرد.

ج  لرد کرزن Lorde Curzon، در سال ۱۸۹۲‌ اثر ایران و قضیه ایران را که

توصیف مبسوطی از وضع مزار خیام می باشد ارائه نمود، این اثر بسیار مورد توجه رجال انگلیسی قرار گرفت و در نهایت منتهی به تأسیس باشگاه خیام در انگلستان گردید.

ماتیو آرنولد Mathew Arnold، وی متأثر از شاهنامه فردوسی به خصوص منظومه رستم و سهراب مجموعه اشعار خود را در سال ۱۸۵۳ منتشر نمود.

اقتباسات برخی نویسندگان فرانسوی از ادبیات ایران (نیمه دوم سده نوزدهم)

این دوره را در فرانسه عصر واقع گرایی و طبیعت گرایی نامیدهاند. دورهای که در آن فرانسه به دوران شکوه و عظمت جنگ های کریمه بازگشت ۳۸. از میان نویسندگان برجسته فرانسوی که متأثر از شرق و مطالعات شرقی خود توانست اثر ارزشمند افسانه قرون را پدید آورد ویکتورهوگو، شاعر و نویسنده مشهور فرانسوی بود. این اثر ارزشمند و حماسی مرکب است از دو حماسه کوچک دیگر به نامهای عاقبت شیطان و خدا.

دوگوبینو De Gobineau‌، نویسنده و مستشرق فرانسوی موفق گردید در سال

۱۸۶۵ اثر ادیان و فلسفه ها در آسیای مرکزی را منتشر نماید. این کتاب یکی از مهمترین تألیفات وی در خصوص ایران می باشد. از آثار دیگر گوبینو می توان به رساله ای درخصوص نوشته های میخی (۱۸۶۴) و تاریخ ایرانیان (۱۸۶۹) و سه سال در آسیا

(۱۸۵۵-۱۸۵۸) اشاره کرد.

آنچه برای ما از نظر جامعه شناسی و قوم شناسی اهمیت دارد آن است که گوبینو توفیق داشته تا میان طرز تفکر مشرق زمین به خصوص تفکر آسیایی و تفکر اروپایی یک ارتباط منطقی ایجاد نماید.

در ادامه گاستون ماسپرو Gaston Maspero‌، تاریخ نویس مشهور فرانسوی، اثر

تاریخ قدیم ملل شرق را در سال ۱۸۷۵ منتشر نمود. وی در قالب بسیار روشنی با اتکا بر اندوخته های زبان شناختی و تاریخی خویش، ترکیبی از تاریخ تمدنهای گوناگون شرقی را به تصویر کشیده است.

اوژن مانوئل Dugene Manuel، خالق مجموعه داستانهای خانه و مدرسه، در

سال (۱۸۸۸) در برخی موارد از سعدی و ادبیات ایران الهام گرفته، مانند قطعه نیایش که یادآور حکایت هفتم از باب دوم گلستان است.

دوموسه De Musset، از نویسندگان فرانسوی متأثر از سعدی، داستان سارسفید

را در سال ۱۸۵۳‌ پدید آورد. سارسفید بیانگر یک داستان استعاری است که با مطالعه آن می توان به تسلط کامل دو موسه به مضامین اشعار سعدی چون گل، بلبل و باغ پی برد.

آندره ژید Andre Gide نویسنده برجسته فرانسوی و خالق اثر مائدههای زمینی

(۱۸۹۶) متأثر از گلستان سعدی و مطالعات شرقی خویش این اثر را به طبع رساند. این مجموعه به هشت باب تقسیم شده است که باب اول آن به نام بخت خواب آلود ما بیدار خواهد شد مگر، آغاز و باب هشتم آن با عنوان سعدی توبه کرد از پارسایی، به اتمام می رسد.

بررسی تأثیر ادبیات فارسی در تکوین اندیشه ها و تفکرات این نویسنده بزرگ کلیدی است برای درک بهتر او از مفاهیم و بن مایه های مشرق زمین. از این روست که دوره رمانتیک فرانسه بیش از سایر نقاط اروپا از ادبیات فارسی دوره اسلامی تأثیر پذیرفته است.

بلسور Bellessort، نویسنده و شاعر برجسته فرانسوی اثر چکامه ای بلند (۱۸۹۴)

را در وصف سعدی سرود. او سعدی را چنان در این منظومه به تصویر کشیده است که گویی متأثر از او اسیر و گرفتار شده.

آبل بونار Able Bonneard، شاعر فرانسوی که به پیروی از داستان سهراب، اثر

شهریار ایرانی را در نیمه دوم قرن نوزدهم خلق نمود. مضمون این اثر به این گونه است که در آن شهریار ایرانی بونار، زالی دیگر و سهرابی دیگر بود که بر مسند سام نریمان و

رستم دستان نشسته و سرانجام از تخت و تاج و جاه و جلال در می گذرد و نیک بختی را در وصال آن زیباروی باز می جوید.

آرمان رنو Arman Renaud، متأثر از ادبیات ایران به ویژه شاعرانی چون حافظ،

مولوی، عطار و خیام اثر شب های ایرانی را در سال ۱۸۷۰ سرود. وی همچنین در تأثیر

از خیام اشعار زیر را سرود:

بی آنکه در اندیشه فردا باشیم و یا به گذشته ها بازگردیم

بیا تا جعد مشکین تو در باد افشان کنیم زان پیش که روزگار غبار هستی در باد بیافشاند

اقتباسات برخی نویسندگان آلمانی از ادبیات ایران (نیمه دوم سده نوزدهم)

ادبیات آلمان نیز در این زمان همان مسیری را پیمود که ادبیات فرانسه با

رمانتیسم، رئالیسم و ناتورالیسم پیموده بود.

هگل Hegel، از نویسندگان و اندیشمندان بزرگ آلمانی که به واسطه ترجمه های

روکرت با ادبیات ایران به خصوص مولانا آشنا گردیده بود به نحوی که دو قطعه از آنها را در باب وحدت وجود در دائرهٔ المعارف علوم فلسفی خود بازنوشت.

شاک Schack، مستشرق آلمانی، ترجمه کاملی از شاهنامه را به زبان آلمانی در سال ۱۸۵۱ انجام داد. او در آن ترجمه به شرح حال فردوسی پرداخته بود در ادامه روکرت، خاورشناس آلمانی نیز موفق شد داستان رستم و سهراب را در سال ۱۸۷۳ به آلمانی ترجمه و منتشر نماید.

گراف Graf، نیز در ادامه سلسله جستجوهای نویسندگان آلمانی از ادبیات ایران، در سال ۱۸۵۸ میلادی به چاپ کامل بوستان سعدی همت گمارد.

عصر ویکتوریا و تحولات آن در عرصه ادبیات

در دوره سلطنت شصت و چهارساله ملکه ویکتوریا، علم گرایی و طلوع دموکراسی شیوه زندگی انسانها را متحول ساخته بود. در این برهه از زمان رشد پرشتاب صنعت و قدرت یافتن طبقه متوسط صنعتی و مبارزات آنان با طبقه اشراف، بن مایه ها و مضمون ادبیات عصر ویکتوریا را تشکیل می دهد. قابل ذکر است سده نوزدهم میلادی را می توان عصر پیدایش ادبیات دانست.

همان گونه که نوشته ها و آثار سده هفدهم بیشتر جنبه مذهبی و آثار سده هجدهم اغلب سیاسی بودند اساس نوشته های سده نوزدهم در قلمرو هنر می باشد که منشأ و علت آن را می توان به اتمام نسبی جنگ های آن دوره و ظهور مکتب رمانتیسم دانست.

نتیجه

با مقایسه نیمه اول و دوم سده نوزدهم عصر ویکتوریا و با عنایت به ویژگی های هر دوره و نفوذ گسترش ادبیات شرق در اروپا، آشکار می شود که با ظهور مکاتب ادبی چون رئالیسم، ناتورالیسم و پارناس در نیمه دوم قرن نوزدهم تحولی عظیم در افکار و عقاید نویسندگان آن برهه از زمان ایجاد گردید و در پی تأثیرپذیری از بن مایه های فرهنگی و ادبی مشرق زمین، آثار متعددی را به طبع رساندند. قابل ذکر است، نویسندگان اروپایی در آن روزگار به شدت از افکار بلند و متعالی شاعران و نویسندگان شرق به ویژه ایران الهام گرفتند.

این مقاله ملاحظاتی بود گذرا بر ادبیات غرب و شرق و بن مایه هایی که توانست غرب را متأثر سازد و نیز علل تأثیرات ادبیات شرق و ایران بر اروپای قرن نوزدهم عصر ویکتوریا.