پرونده‌ای برای ویکی‌پدیا

ماهنامه رایانه خبر – علیرضا مجیدی

سخن مشهوری در فارسی وجود دارد که می‌گوید ، همه چیز را همگان دانند. در عصر
‏اطلاعات و وب 2 ، ویکی‌پدیا عرضه عمومی دانسته‌های همگان است.‏

ویکی‌پدیا در واقع پروژه ساخت یک دانشنامه چند زبانی آنلاین با محتوای آزاد است.
‏نویسندگان ویکی‌پدیا به صورت داوطلبانه در نوشتن این دانشنامه مشارکت می‌کنند. هر
‏کاربر اینترنت می‌تواند به صورت فعال در ایجاد و ویرایش مطالب شرکت کند.‏

واژه ویکی‌پدیا دو جزء دارد ، ویکی که نوعی مشارکت را می‌رساند و پدیا که
برگرفته از ‏لغت ‏encyclopedia‏ است.‏

جیمی ولز بنیانگذار ویکی پدیا آن را اینگونه توصیف می‌کند: «ویکی پدیا کوششی
برای ‏آفرینش و پخش دانشنامه‌ای با بالاترین کیفیت ممکن برای همه مردم روی زمین و
به زبان ‏مادریشان است». ‏

این دانشنامه روی وب‌سایت ‏wikipedia.org‏ قرار دارد و از نرم‌افزاری به نام
«ویکی» که به ‏زبان جزیره هاوایی به معنی «تند» است ، استفاده می‌کند. ولز بر این
باور است که ‏ویکی‌پدیا باید به کیفیت دانشنامه بریتانیکا یا بهتر برسد و چاپ هم
بشود.‏

تاریخچه : در 16 ژانویه 2001 سایت انگلیسی ویکی‌پدیا شروع به کار کرد. در آن
زمان ‏ویکی‌پدیا تنها مکمل سایت ‏Nupedia‏ به حساب می‌آمد ، سایت ‏Nupedia‏
دانشنامه‌ای ‏بود که متخصصان هر حرفه آن را می‌نوشتند.‏‎ ‎اعضای برجستهٔ آن عبارت
بودند از جیمی ‏ولز، رئیس شرکت و تصمیم‌گیرندهٔ نهایی و لری سانگر رئیس بخش ویرایش
و نوشتار ‏نوپدیا و بعدها ویکی‌پدیا.‏

جیمی ولز در سال 1966 به دنیا آمد. در دوران کودکی و نوجوانی در یک
فروشگاه ‏خواربارفروشی کار می‌کرد. مادر و مادربزرگش یک مدرسه خصوصی بسیار کوچک را
اداره ‏می‌کردند. وی تحصیلات پیش‌دانشگاهی خود را در مدرسه‌ای در آلاباما طی کرد ،
سپس ‏تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه آلاباما در رشته اقتصاد به پایان رساند
ولی هنوز ‏درجه ‏Phd‏ را دریافت نکرده است ، چون تز خود را تا به امروز ارائه نکرده
است.‏ مجله‌ی تایم در گزارش سال ۲۰۰۶ خود، جیمی ولز را یکی از 100 فرد تأثیرگذار
قرن ، ‏انتخاب کرد.‏

میزبان‌های اینترنتی اصلی ویکی‌پدیا در شهر تامپای فلوریدا هستند ، ویکی‌پدیا
‏میزبان‌های اضافی دیگری هم در شهرهای آمستردام و سئول دارد. ‏

پروژه ویکی‌پدیا در حال حاضر زیر نظر بنیاد ویکی‌مدیا است. بنیاد ویکی‌مدیا یک
مؤسسه ‏غیرانتفاعی است که به وسیله «جیمی ولز» ایجاد شده است.‏

ویکی‌پدیا توسط برنامه‌های کدباز اجرا می‌شود. مدیاویکی نسخه سوم این برنامه
‌است.‏

ویکی‌پدیا از ابتدا وضعیت خود را با شمارش مقاله‌هایش سنجیده ‌است. در دو سال
‏ابتدایی پیدایش خود روزانه در حدود ۱۰۰ مقاله یا کمتر به آن اضافه می‌شد.
ویکی‌پدیای ‏انگلیسی در تاریخ ۲۲ ژانویه ۲۰۰۳ به 100
هزار مقاله رسید. در سال ۲۰۰۴
مقاله‌های ‏ویکی‌پدیا به نرخ رشد تقریبی هزار تا سه هزار مقاله در روز رسیدند. در ۲۵
فوریه ۲۰۰۴ ‏ویکی‌پدیا در تمامی زبان‌های خود به میزان 500 هزار مقاله دست یافت. در
تاریخ ۲۰ ‏سپتامبر ۲۰۰۴ ، مقاله‌های ویکی‌پدیا در ۱۰۵ زبان به یک میلیون رسید.‏

ویکی‌پدیا تا ابتدای سال ۱۳۸۶ تقریباً دارای ۶،۸۰۰،۰۰۰ مقاله بوده که بیش از
‏‏۱،۷۰۷،۱۲۸ عدد از آنها به زبان انگلیسی، بیش از ۵۶۲،۵۳۲ عدد به زبان آلمانی، بیش
از ‏‏۴۶۷،۰۴۴ عدد به زبان فرانسوی و بیش از ۳۶۲،۴۶۰ به زبان لهستانی تعلق دارند.
تعداد ‏کل کاربران ثبت‌نام شده نیز تقریباً معادل ۶،۵۶۱،۸۶۲ نفر است که از میان
۳،۵۳۷ نفر ‏مدیر هستند. ۱۰ ویکی‌پدیایی که بیش از صدهزار مقاله دارند به ترتیب
عبارتند از: ‏انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، لهستانی، ژاپنی، هلندی، ایتالیایی،
پرتغالی، سوئدی، ‏اسپانیایی.‏

هم‌اکنون ویکی‌پدیای فارسی در رده‌ی ۴۰ قرار دارد. همچنین ویکی‌پدیای ترکی، عبری
و ‏عربی نیز به ترتیب در رده‌های ۱۹، ۲۳ و ۳۵ قرار گرفته‌اند. در نتیجه ویکی‌پدیای
فارسی از ‏میان زبان‌هایی که عموماً در خاورمیانه استفاده می‌شوند در رده‌ی چهارم
قرار می‌گیرد.‏

اهمیت و جوایز : ویکی‌پدیا در ماه مه ۲۰۰۴ دو جایزه مهم را از آن خود کرد. اولی
جایزه ‏Golden Nica‏ برای ‏Digital Communities‏ بود که توسط ‏Prix Ars
Electronica‏ اعطا شد. ‏این جایزه به همراه ۱۰٬۰۰۰ یورو و دعوت از ویکی‌پدیا به
جشنوارهٔ سال بعد ‏PAE ‎Cyberarts‏ اتریش بود. دومی جایزه ‏Judges' Webby‏ برای بخش
«انجمن» بود. همچنین ‏ویکی‌پدیا نامزد جایزه «بهترین کوشش» از سوی ‏Webby‏ شد.‏

در سپتامبر ۲۰۰۴ ویکی‌پدیای ژاپنی موفق به دریافت جایزه ساخت وب (‏Web
Creation‏) ‏از سوی انجمن تبلیغ‌کنندگان ژاپن شد. این جایزه معمولاً به افرادی اعطا
می‌شود که ‏سهم بزرگی در پیشبرد وب به زبان ژاپنی دارند و این بار جایزه به شرکت
کنندگان دائم ‏ویکی‌پدیای ژاپنی داده شد.‏

در سال ۲۰۰۶ گزارش تحقیقی مولتی‌اسکوپ نشان داد که ویکی‌پدیای هلندی با امتیاز
‏‏۸/۱ پس از گوگل و جی‌میل محبوبترین سایت اینترنتی به زبان هلندی بوده است.‏

همچنین در همین سال ویکی‌پدیای روسی برنده‌ی جایزه‌ای در بخش «دانش و آموزش»
‏شد. این جایزه از طرف دولت اعطا می‌شود.‏

طبق آمار سایت الکسا ، ویکی‌پدیا هم‌اکنون یازدهمین سایت محبوب در سطح دنیاست. ‏

 نمودار ترافیک ویکی‌پدیا در 5 سال گذشته‏

ویکی‌پدیا و چالش‌ها : ممکن بودن اصلاح ویکی‌پدیا به وسیله همگان در ضمن افزودن
‏بر غنای این سایت ، آن را در معرض خراب‌کاری‌هایی هم قرار داده است ، که گاه درستی
‏و اعتبار مطالب این دانشنامه را زیر سؤال می‌برند. با این وجود تحقیقی که اخیرا
انجام ‏شده است ، میزان تأثیر این خراب‌کاری‌ها را قابل اغماض برآورد کرده است و
صحت ‏مطالب ویکی‌پدیا را به اندازه دانشنامه‌هایی معتبری همچون بریتانیکا برآورد
کرده است. ‏

در نوامبر گذشته جان سایگنتهالر( ‏John Siegenthaler‏ )، سیاستمدار آمریکایی، با
ارسال ‏مطلبی به روزنامه ‏USA today، ویکی پدیا را به خاطر اشتباهات و مطالب غیر
واقعی که ‏در بیوگرافی وی در ویکی‌پدیا نوشته شده بود ، مورد انتقاد قرار داد.‏

منتقدان بر این باورند که مشکل اصلی ویکی‌پدیا عدم وجود قدرت کنترل‌کننده در
ویکی‌پدیا ‏است. در کتب منتشرشده، ناشر باید تضمین کند که اطلاعات کتابش درست است
زیرا ‏امرار معاش او بستگی به آن دارد ولی چنین تعهدی در ویکی‌پدیا وجود ندارد. ‏

در مقابل دوست‌داران ویکی‌پدیا نظرات دیگری دارند. سانگر یکی از بنیان‌گذاران
ویکی‌پدیا ‏با اشاره به قانون لینوس در مورد توسعه سیستم‌های کدباز می‌گوید:« با
داشتن ‏چشم‌های زیاد، خطاهای کمتری رخ خواهند داد.» اما باز هم منتقدان در مقام
پاسخ ‏می‌گویند که زیاد بودن ویرایش‌گران ، مکانیسمی حقیقت یاب نیست بلکه بیشتر
شبیه ‏مکانیسم رای‌گیری است، در نتیجه ممکن است مطلبی که اشتباه به «نظر» نرسد
‏صحیح تلقی شود.‏

یکی دیگر از انتقادهایی که به ویکی‌پدیا وارد می‌شود این است که مدخل‌های مورد
‏علاقه عموم در آن گسترش قابل توجهی پیدا می‌کنند و در کنار آن توجه کمی به
‏موضوعات با اهمیتی می‌شود که علاقمندان کمتری دارند.‏

با وجود همه این انتقادات ویکی‌پدیا بسیار محبوب است ، هنگام جستجوی بسیاری از
‏کلیدواژه‌ها در گوگل ، ویکی‌پدیا جزو چند نتیجه اول جستجو قرار می‌گیرد.
مرورگرهایی ‏مانند فایرفاکس و اپرا ، ویکی‌پدیا را جزو سایت‌های پیش‌فرض جستجوی
اینترنتی قرار ‏داده‌اند. ‏

بسیاری از مقالات این سایت چکیده‌ای از ده‌ها مقاله معتبر سایت‌های معتبر هستند
، ‏بنابراین کاربری که این مقاله را مرور می‌کند ، صرفه‌جویی قابل‌توجهی در وقت و
هزینه ‏می‌کند.‏

موتور جستجوی ویکی پدیا : چندی پیش جیمی ولز در گفتگو با خبرگزاری رویترز گفت
‏که شرکت ویکی‌پدیا قصد دارد در سال 2007 میلادی موتور جستجوی آزمایشی خود را ‏که
به گفته‌اش توانایی رقابت با گوگل را دارد بر روی این سایت قرار دهد و اضافه کرد که
‏این موتور تنها برای جستجو در اینترنت به کار نمی رود و خدمات تبلیغاتی کامل را به
‏کاربران ارائه خواهد داد . به نظر می‌رسد این کار درآمدزایی خوبی هم برای
ویکی‌پدیا ‏ایجاد کند.‏

در حال حاضر ویکی‌پدیا هر از گاهی برای تأمین هزینه‌های جاری خود با مشکلاتی
روبرو ‏می‌شود.‏

ویکی‌پدیا و ابزارهای اینترنتی : ‏

‏ موتور جستجوی ‏A9‎‏: به کمک موتور جستجوی
آمازون ‏A9‎‏ می توانید به صورت ‏همزمان در ویکی پدیا و گوگل جستجو کنید . قبل از
جستجو مطمئن شوید که گزینه ‏wikipedia‏ را در بالای سایت تیک زده‌اید.‏

‏‏wikiseek‏ : سایت ویکی‌سیک ادعا می‌کند که نسبت به موتور جستجوی داخلی
‏فعلی ویکی‌پدیا ، جستجوی بهتری در ویکی‌پدیا می‌کند.‏ این سایت افزونه‌ای
(اکستنشن) برای مرورگر فایرفاکس ایجاد کرده است که بعد از نصب ‏آن ، نتایج جستجو در
ویکی‌پدیا بهتر و سر راست‌تر می‌شوند.‏

‏

Placeopedia‎‏: این سایت ترکیبی است از ویکی‌پدیا و
گوگل‌مپ ، هر کاربر می‌تواند ‏مقاله‌ای را که مربوط به یک منطقعه جغرافیایی خاص است
در این سرویس روی نقشه ‏زمین علامت بزند. برای مثال مقاله‌ای از ویکی‌پدیا که مربوط
به ایران است ، در روی ایران ‏مشاهده می‌شود و یا مقاله‌ای که به یک جنگ تاریخی خاص
مربوط می‌شود ، در ‏ناحیه‌ای که جنگ اتفاق افتاده است ، علامت زده می‌شود.‏

‏

تولبار ویکی‌پدیا : بعد از نصب این افزونه فایرفاکس
نوشتن و ویرایش مقاله‌های ‏ویکی‌پدیا بسیار آسان‌تر می‌شود.

Googlepedia‏ : بعد از نصب این افزونه ، هنگامی که
در گوگل جستجو می‌کنید ، در کنار ‏نتایج حاصل از جستجوی گوگل ، می‌توانید مقاله
مربوط به جستجو را در ویکی‌پدیا ، ‏ببینید.‏

Wapedia‏ : جستجو مشاهده مقالات ویکی‌پدیا را به وسیله موبایل ممکن
می‌سازد. ‏داشتن یک دانشنامه در موبایل چیزی رؤیایی محسوب می‌شود. ‏Wapedia‏ در
حقیقت ‏نسخه قابل مرور ویکی‌پدیا را در مورگرهای گوشی‌های موبایل ارائه می‌کند.

موتور جستجوی ‏clusty‏ : وقتی با
‏clusty‏ در ویکی‌پدیا جستجو می‌کنید ، تعدادی از ‏کلیدواژه‌های مشابه و مرتبط را
می‌توانید در کادری ببینید. مثلا وقتی ایران را در ‏clusty‏ ‏جستجو می‌کنید ،
کلیدواژه‌های انقلاب ایران و جنگ ایران و عراق و عراق و دیگر ‏کلیدواژه‌های مشابه
هم به مشا مشاهده می‌شوند.‏

موتور جستجوی ‏wikiwax‏ : مثل یک فرهنگنامه کاغذی وقتی به کمک
این مورتور ‏جستجو در ویکی‌پدیا جستجو می‌کنید ، کلمات قبل و بعد کلیدواژه جستجوشده
را بر ‏حسب ترتیب حروف افبا ، می‌بینید.‏

‏ 

Qwika‏ ، ابرجستجوگر دنیای ویکی‌ها : این موتور
جستجو نه تنها در ویکی‌پدیا ‏جستجو می‌کند بلکه به طور همزمان در 1158 ویکی‌ دیگر
هم جستجوی همزمان انجام ‏می‌دهد و نتایج جستجو را در کنار هم قرار می دهد.‏

‏ 

Lexipedia 1.1‎‏ : نرم افزاری برای موبایل که حاوی چکیده بسیاری از مقالات
ویکی‌پدیا ‏است. این نرم‌افزار را می‌توانید در سایت ‏download.com‏ پیدا کنید. این
نرم افزار 215 ‏مگابایت حجم دارد.‏