از خون‌هایی که با گجت‌های‌مان می‌ریزیم

احتمالا فیلم الماس خونین یا Blood Diamond را که از تلویزیون ایران هم پخش شده است، دیده‌اید. این فیلم به کارگردانی ادوارد زوئیک و با بازی لئوناردو دی‌کاپریو و جنیفر کانلی، به تجارت غیرقانونی «الماس‌های خونین» در جنگ داخلی سیرالئون توسط گروه‌های شورشی می‌پردازد.

اما این معضل، فقط یک فیلم نیست! عملا زیورآلات زیبایی که دست و گردن خانم‌ها را در هزاران کیلومتر می‌آرایند، حاصل درد و رنج هزاران انسان نادیده هستند. خیلی عجیب است که به صورت غیرمستقیم، هزینه‌ای که بابت این زیورآلات پرداخت می‌شود، به جنگ‌سالاران و صاحبان معادن می‌رسد.

اما نه! تصور نکنید که مسئله فقط مسئله محدود به فلزات، سنگ‌ها و جواهرات گرانبها می‌شود، شمایی که گوشی هوشمند دارید و عادت دارید سالی یک بار گوشی خود را تعویض کنید، باید بدانید که مواد اولیه گوشی‌هاتان چگونه تأمین می‌شود.

معمولا ما اسیر دانستن اطلاعاتی در مورد بدنه، توانایی پردازشگرها، کیفیت صفحه نمایش و حسگرهایی گوشی‌هامان می‌شویم، ویدئوهایی شورانگیز در مورد کیفیت ساخت بدنه یک تکه فلزی گوشی‌ها و ویژگی‌هایی متعدد آنها را می‌بینیم، اما غافلیم از چگونگی دستیابی شرکت‌های بزرگ به مواد اولیه.

 «شرایط بسیار غیرانسانی بود. گروه‌های مسلح هیچ پایبندی به قانون احساس نمی‌کردند. هیچ کس نمی‌توانست آن‌ها را کنترل کند.»

 عمل بای پس معده  /  رزرو هتل /  کاشت ابرو /  خرید ساک پارچه ای / سایت ارز دیجیتال / دکتر فارغ پور - متخصص زنان

این‌ها توصیف اکسل موتیا مبورانو (Axel Mutia Mburano) از زندگی در یکی از معدن‌های منطقه والیکیل (Walikale) در جمهوری دموکراتیک کنگو است. کشوری در آفریقای مرکزی که درگیری‌های داخلی در آن از سال ۱۹۹۸ تا کنون بیش از ۵/۴ میلیون نفر را به کام مرگ فرستاده است.

پولی که زجر کشیدن افرادی مثل مبورانو و هم‌وطن‌هایش را طولانی‌تر و طولانی‌تر می‌کند از جیب امثال من و شما یا هر کسی که در همین چند سال اخیر یک پی‌سی، تلفن یا ابزار الکترونیک دیگر خریده است تامین می‌شود. در داخل هر یک از این ابزارهای الکترونیک، موادی به کار رفته که به زور اسلحه از معادنی در کنگو استخراج شده‌اند.

شهر بی‌قانون

داستان مبورانو نشان دهنده فلاکت و زجری است که جنگ به همراه ثروت‌های طبیعی خدادادی بر کنگو تحمیل کرده‌اند. او به همراه ۱۵۰۰۰ کارگر دیگر معدنی را در جست‌وجوی قلع حفر می‌کردند و از سال ۲۰۰۸ که یک گروه شبه‌نظامی کنترل منطقه را به دست گرفتند شرایط کار و زندگی به چیزی تبدیل شد که او آن را «برده‌داری» می‌داند.

کار شبانه‌روزی بود و استراحتی وجود نداشت. بسیاری از کارگران در اثر بیماری می‌مردند و برخی دیگر نیز در اعماق تونل‌ها و چاه‌ها از بی‌هوایی، ریزش معدن یا جریان‌های آب زیرزمینی کشته می‌شدند. این معدن در جایی دور و تقریبا ایزوله قرار داشت که فاصله‌اش با مرکز جمع‌آوری و توزیع مواد معدنی والیکیل حدود ۵۰ کیلومتر بود و بار مواد معدنی باید این مسافت را بر دوش کارگران و حتی زنان و کودکان می‌پیمود. شبه‌نظامیان خود را پایبند قانون نمی‌دانستند و به همین دلیل آمار سرقت، استثمار و تجاوز بسیار بالا بود.

این شرایطی است که مبورانو و بسیاری از هم‌وطن‌هایش در شرق کنگو گرفتار آن هستند. سرنوشت آن‌ها در دستان جنگجویان هوتو (Hutu) و توتسی (Tutsi) و همین‌طور برخی افسران فاسد ارتش کنگو گرفتار شده است که به این معادن به چشم راهی برای تامین هزینه‌های ادامه درگیری‌های مسلحانه نگاه می‌کنند.

البته این مواد معدنی تا تبدیل شدن به گجت‌های معمول ما راه درازی را از آسیا تا اروپا و آمریکا می‌پیمایند و زنجیره‌های تامین متعددی دست‌اندرکار هستند تا این مواد به چیزهای آشنایی که ما می‌شناسیم تبدیل شوند. این زنجیره به حدی طولانی بود که تا سال‌ها شرکت‌های الکترونیک ادعا می‌کردند که واقعا نمی‌دانند که آیا خریدهای‌شان باعث تداوم چرخه‌ای از بیگاری، قتل، تجاوز و درگیری‌های مسلحانه می‌شود یا نه.

اما وضع در حال تغییر است و شرکت‌های عضو کمیسیون اوراق بهادار و بازرگانی آمریکا (Securities and Exchange Commission) بنا به قانون موظف هستند تا آخر ماه می امسال گزارش‌های خود را در این زمینه تهیه کنند. در صورتی که مشخص شود مواد مورد استفاده از کنگو یا کشورهای هم جوار تامین شده‌اند شرکت‌ها موظف هستند در مورد محل دقیق و شرایط کاری معادن اطلاعات کسب کنند تا گردش مالی حاصل از آن‌ها به جیب گروه‌های مسلح نریزد.

البته بسیاری از شرکت‌ها هم به دلیل هزینه‌های فراوان، پیچیده بودن روندهای پیگیری این موارد و زیان‌های اقتصادی سعی می‌کنند تا حد ممکن از زیر این بار شانه خالی کنند. در بهترین حالت قانون‌گذاران امید دارند با آشکارتر کردن وضعیت زنجیره‌های تامین، شرکت‌ها را تحت فشار بگذارند تا این مواد که به اصطلاح Conflict Mineral یا «مواد معدنی حاصل از درگیری» نامیده می‌شوند از محصولات حذف شوند.

پاک‌سازی صنایع حوزه فناوری

سه ماده معدنی اصلی در Conflict Mineralها  سنگ قلع، کولتان و ولفرامیت هستند. بواسطه استخراج قلع (Tin)، تانتالیوم (Tantalum) و تنگستن (Tungsten) از این مواد آن‌ها را به اختصار 3T می‌نامند. چهارمین ماده پرکاربرد هم طلاست.

بسیار از صنایع کامپیوتری ایالات متحده درصدد هستند این مواد را از چرخه تامین خود حذف کنند. (در واقع آن‌ها را از محل‌های دیگری به جز معادن تحت کنترل گروه‌های درگیر کنگو تامین کنند). از میان این شرکت‌ها می‌توان به AMD، اپل، دل، اچ‌پی، اینتل، مایکروسافت و نوکیا اشاره کرد. جالب این‌جاست که در این میان شرکت‌های بزرگ‌تر پیشرفت بهتری در زمینه خلاصی از این مواد داشته‌اند.

البته مسلما تمام این تلاش‌ها و قانون‌گذاری‌ها نمی‌تواند یک شبه تمام ارتباطات و لینک‌ها و زنجیره‌های تامین را پاک‌سازی کند. هنوز آن اندازه تامین کننده «پاک» نداریم که بتوانند نیازهای صنایع کامپیوتر را برطرف کنند.

تحریم یکی از فقیرترین کشورهای دنیا

اما مشکل از سویی دیگر هم گریبانگیر اهالی کنگو می‌شود. چون تعداد معادن به اصطلاح بدون درگیری در کنگو بسیار اندک است و شناسایی منبع تامین مواد مشکل است، بسیاری از کارخانجات ذوب فلزات برای گرفتن تاییدیه اتحادیه اروپا و آمریکا کلا خرید مواد معدنی از کنگو و کشورهای هم‌جوارش را متوقف کرده‌اند. این تحریم غیررسمی باعث می‌شود که کنگو نتواند میلیاردها دلار ثروت‌های زیرزمینی‌اش را به فروش برساند و این برای کشوری که طبق آمار سازمان ملل از فقیرترین کشورهای جهان است ضربه بزرگی محسوب می‌شود. درآمد سرانه در کنگو در سال 2012 حدود ۲۸۶ دلار در سال بوده است!

کارشناسان معتقدند که توقف خرید این مواد از کنگو و کشورهای همسایه‌اش می‌تواند بخش اعظم اقتصاد این کشورها را نابود کند. به عنوان مثال گیزلا تن کیت (Gisela ten Kate) می‌گوید: «بزرگ‌ترین مشکل این است که بسیاری از شرکت‌ها به سمت تحریم کنگو پیش می‌روند و این اصلا چیزی نیست که ما می‌خواستیم. آن‌چه ما دوست داریم رخ دهد این است که این شرکت‌ها در منطقه بمانند و نهایت تلاش‌شان را برای بهتر شدن اوضاع بکنند.»

جالب‌تر این‌که با توجه به تحریم اعمال شده توسط کمپانی‌های غربی، این مواد معدنی باید به کارخانجات ذوبی فروخته شوند که الزامی به دریافت تاییدیه‌های اروپا و آمریکا ندارند و به این ترتیب بیشتر آن‌ها سر از کارخانجات چینی در می‌آورند. و البته این کارخانجات چینی هم با سواستفاده از شرایط این مواد را با قیمتی ارزان‌تر (حتی تا یک سوم یا یک دهم قیمت اصلی) خریداری می‌کنند.

بازسازی صنایع معدنی کنگوی شرقی

بازسازی و در واقع پاکسازی معدن‌ها در کنگو به گونه‌ای که در خدمت شبه‌نظامیان نباشد، از کودکان کار نکشد و شرایط ایمن‌تری برای کار فراهم آورد، به تلاشی عظیم و طاقت‌فرسا نیاز دارد.

در ناحیه شرقی کنگو تا 5000 معدن وجود دارد که بیش از صدها هزار نفر را به کار گرفته‌اند. در این معادن بزرگ‌سالان و کودکان با کمترین تمهیدات ایمنی و کمترین امکانات یا حتی با دست خالی به کندن زمین می‌پردازند. در نواحی تحت کنترل شبه‌نظامیان کار اجباری هم چیز عجیب و غریبی نیست.

روی کاغذ اجازه اکتشاف و استخراج معادن در کنگو به شرکت‌هایی از کانادا و آفریقای جنوبی تعلق دارد، اما با شروع درگیری‌ها آن‌ها از کشور خارج شدند و به این ترتیب راه برای شبه‌نظامیان باز شد. اکنون اما هنوز امیدهایی برای معدن‌کاران این نواحی وجود دارد. چرا که در حال حاضر غالب معادن تولید کننده مواد 3T از کنترل نظامیان خارج شده است. اما بیشتر معادن طلا هنوز در اختیار این گروه‌ها است.

راه به فردایی بهتر

به رغم همه تلاش‌ها هنوز هم اوضاع در شرق کنگو ناپایدار است و پروسه ایجاد صنایع ملی معدنی بواسطه حضور گروه‌های شبه‌نظامی هنوز هم ناممکن به نظر می‌رسد.

فیدل بافیلمبا (Fidel Bafilemba)‌ برای یکی از گروه‌های تحقیق و تفحص نسل‌کشی در کنگو کار می‌کند. او می‌گوید: «ما هنوز در مراحل اولیه هستیم. چرا که غالب معادن در نواحی دور افتاده قرار دارند و به این دلیل که هنوز هم گروه‌های مسلح و خشن این طرف و آن طرف حضور دارند. البته شاید اصلی‌ترین دلیل فقدان زیرساخت‌های ارتباطی یعنی راه‌ها و جاده‌های مواصلاتی در کنگو باشد. به همین دلیل باید گام به گام پیش برویم.»

اما مبورانو که اکنون نماینده یکی از تعاونی‌های معدن‌کاران در کیووی شمالی (North Kivu) است به این بیداری جهانی امید دارد. شاید این تلاش‌ها و اقدامات اولیه‌ای که در خود کنگو در حال انجام است بتواند به این کشور کمک کند ثروت‌های سرشار طبیعی‌اش را از چنگ شورشیان و نظامیان بیرون آورد. او می‌گوید:

«ما اکنون خود را با تمام این قوانین تطبیق می‌دهیم تا از فرم‌های جدید و مدرن برده‌داری پیش‌گیری کنیم.»

منبع (+)