بهترین داستان اختراع سال: «مکانیکی» که با اختراع یک وسیله ابتکاری، در زایمان زنان حامله تحول ایجاد کرد!

نویسنده مهمان- مصطفی پورمهدی:

با وجود اینکه در ایران عمل سزارین، بسیار بی‌رویه شایع شده است، در کشورهای دیگر، پزشکان زنان را تشویق به زایمان طبیعی می‌کنند، البته در کنار تشویق آموزش‌های لازم هم داده می‌شود و شرایطی مثل مراقبت‌های دقیق حاملگی، زایمان در آب یا زایمان بی‌درد هم با دقت برای خانم‌ها فراهم می‌شود.

اما روند زایمان طبیعی همیشه، بی‌دردسر نیست و گاهی لازم است با اقداماتی کمک‌هایی برای تسریع کار صورت بگیرد.

زایمان تا حدی یک روند مکانیکی است: سر نوزاد باید از کانال تنگ زایمان عبور کند. به طور متوسط از هر ۱۰ زایمان طبیعی، یکی نیاز به استفاده از وسایلی مانند «فورسپس» یا «ونتوز» پیدا می‌کند.

فورسپس در قرن شانزدهم میلادی توسط خانواده شامبرلن Chamberlen اختراع شدند، این وسیله دور سر جنین را قرار می‌گیرد و بعد با کشیدن دسته آن، شرایطی فراهم می‌شود تا سر از کانال زایمان عبور کند. ونتوز هم در سال ۱۸۳۸ توسط جیمز یانگ سیمپسون اختراع شدند، ونتوز یک کلاهک پلاستیکی است که به فرق سر جنین می‌چسبد و با ایجاد مکش، باعث نزول سر جنین و عبورش می‌شود.

اما هم استفاده از فورسپس و هم ونتوز، خالی از مشکل نیست، به خصوص فورسپس که گاهی باعث آسیب مختصر سر جنین می‌شود.

دهه‌هاست که تحول خاصی در وسایل کمکی زایمان ایجاد نشده است، در این دهه‌ها اگر استفاده از وسایل سنتی کمکی نمی‌کرد یا به صلاح نبود، خانم‌ها سزارین می‌شدند.

اما در نظر بگیرید که در همه کشورها عمل سزارین در دسترس همگان نیست و به علاوه خیلی‌ها همان زایمان طبیعی را ترجیح می‌دهند.

جالب است که برای شما تعریف کنیم که تحول تازه در وسایل کمکی برای زایمان را چه کسی باعث شده است؟

این مخترع چه کسی می‌تواند باشد؟ یک متخصص زنان و زایمان، در یکی از دانشگاه‌های معتبر؟

در وهله اول آدم چنین فکری می‌کند، اما کسی که این تحول جدید را باعث شده است، یک پزشک نیست، بلکه یک مکانیک است!

داستان این «اختراع انقلابی»٬ که می تواند به مادرانی که زایمان مشکلی پیش رو دارند کمک بزرگی کند٬ از جایی شروع شده که به فکر کسی هم خطور نمی کند. مخترع آن یک مکانیک آرژانتینی به نام خورخه اودون (Jorge Odon) است که ایده اختراع بزرگش را از یک شیرین کاری در یک مهمانی گرفته است. اما داستان چه بود:

خورخه اودون به جز اینکه خودش پنج تا فرزند قد و نیم قد دارد ارتباط دیگری با دنیای مامایی نداشت. اما او یک مخترع بالفطره است. «خیلی طبیعی میان این ایده ها .. مثلن اگر مشکلی توی کارم داشته باشم٬ شب که میرم توی رختخواب ذهنم داره همش بهش فکر می کنه و یهو میبینی نصفه شب با یه راه حل بیدار میشم!»

اما تا سال ۲۰۰۵ تمام پتنت‌هایی که ثبت کرده بود (تا اون موقع هشت تا) در زمینه ی مکانیکی و اتومبیل و این چیزها بود. اما همه چیز برای اودون وقتی عوض شد که در گاراژ محل کارش٬ یکی از همکارهایش این ویدئوی یوتیوب رو بهش نشان داد. در ویدئو یک تردستی نشان داده می‌شد، اینکه چطور می‌شود چوب پنبه‌ای را که داخل یک بطری افتاده را خیلی ساده و بی‌دردسر، خارج کرد: «یه کیسه ی پلاستیکی رو از دهنه ی بطری به داخل فرو و توش فوت می کنید. کیسه‌ی پلاستیکی مثل بادکنک باد می‌شه، اونقدر که دور چوب پنبه رو خوب می‌گیره. حالا خیلی راحت بکشیدش بیرون!»

همان شب اودون با دوستش٬ کارلوس مودنا٬ سر شام شرط بست که میتواند این کار رو بکند. یک بطری و چوب پنبه و یک کیسه  پلاستیکی سر میز شام آورد. مودنا اصرار داشت که این غیرممکنه و تنها راه بیرون آوردن چوب پنبه شکستن بطری است. بعد چه شد؟ اودون تردستی رو با موفقیت اجرا کرد و شرط رو برد.

اما آن شب، ناگهان فکری به ذهن اودون رسید: «چه می‌شد اگر همین روش رو برای کمک به زایمان نوزادان استفاده بکنن؟» ساعت چهار صبح بود که به زور همسرش رو از خواب بیدار کرد:‌ «مارسلا! پاشو پاشو! این حقه چوب پنبه بود که شب زدم! میتونه زایمان رو خیلی آسون کنه٬ نه؟!» همسرش به زور و زیر لب گفت: «باشه.. آفرین.. حالا بخواب» و دوباره به خواب فرو رفت. روزهای بعد اودون نمی توانست از این فکر دست بکشد اما خیلی سخت بود که دیگران را متقاعد کند به حرف‌هایش گوش دهند. بیشتر دوستانش فکر می کردند ایده‌اش خیلی دیوانه وار است. او گفت و گفت تا اینکه توانست مودنا رو متقاعد کند که اودون رو به دکتر زنان و زایمان خانوادگی‌شان معرفی کند.

«کت و شلوار پوشیدیم و رفتیم به بیمارستان و توی یه اتاق پر از مادرهای باردار نشستیم. دوستم هنوز نسبت به ایده من بدبین بود بنابراین وقتی به ملاقات دکتر رفتیم اولش با فاصله ی زیادی از من نشسته بود، ولی وقتی دید دکتر علاقمند شده صندلیش رو نزدیکتر آورد و گفت «ما» اینو اختراع کردیم!»

 اختراع اودون از تردستی بطری و چوب پنبه تقلید کرده است. بدین ترتیب که یک پلاستیک دو لایه وارد کانال زایمان می شود و اطراف سر نوزاد را محاط می کند. کمی هوا به داخل کیسه پمپ می شود تا اتاق پلاستیکی دور سر نوزاد منبسط شود و به آرامی سر نوزاد را تا ناحیه ی زیر چانه بپوشاند. (البته این کار به تنفس نوزاد آسیبی وارد نمی کند چون نوزاد تا هنگام تولد از طریق بینی نفس نمی کشد.) آنگاه نوزاد به آرامی و بدون هیچ گونه صدمه یا خونریزی بیرون کشیده می شود.

به محض اینکه یک نمونه ی اولیه ی قابل ارائه ساخته شد اودون پیش دکتر خاویر شوارتزمن (Javier Schvartzman) در مرکز آموزش پزشکی و تحقیقات کلینیکی بوئنوس آیرس رفت و اول از همه برایش تردستی بطری و چوب پنبه رو اجرا کرد.

دکتر شوارتزمن با خودش فکر می کرد که باید یک دوربین مخفی یک جایی کار گذاشته باشند. «وقتی تردستی اش رو بهم نشون داد با خودم فکر کردم این یه ایده ی دیوانه واره! دیوانه وار اما جالب!» به هر حال دکتر شوارتزمن قبول کرد با اودون برای توسعه ی دستگاهش همکاری کند. اولین نمونه ای که ساختند عبارت بود از یک رحم شیشه ای که دو کیسه ی بزرگ به آن وارد شده بود. وقتی شوارتزمن برای اودون توضیح داد که باد کردن کیسه ی پلاستیکی داخل رحم مادر٬ جداره های رحم رو خراش میدهد او به سادگی مدل دستگاه رو جوری تغییر داد که کیسه فقط روی سر نوزاد کشیده شود.

تجربه ی اون جلسه اودون رو ترغیب کرد که یک پتنت برای ایده اش ثبت کند و دنبال ساخت یک نمونه ی اولیه برود. روزهای بعد اودون و مودنا عروسک های دخترانشون رو و شیشه مرباهای همسرانشون رو میاوردند و توی مکانیکی اودون مشغول آزمایش می شدند. «آخه فکرشو بکن! دو تا مرد گنده توی توالت مکانیکی با هم عروسک های دختراشون رو با وازلین از توی شیشه های مربا بیرون می آوردن. همکارامون ما رو میدیدن و حتمن فکر می کردن ما خل شدیم.»

اما در سال ۲۰۰۸ بود که توجه سازمان جهانی بهداشت (WHO) به این پروژه جلب شد. دکتر ماریو مریالدی (Mario Merialdi)٬ مسئول ارتقای سلامت زایمان این سازمان٬ به بوئنوس آیرس سفر کرد تا از نزدیک کارکرد دستگاه را مشاهده کند. جلسه ای که قرار بود ده دقیقه طول بکشد تا دو ساعت طول آمد.

«شیفته اش شدم. اما البته اولش بدبین هم بودم چون سالها و بلکه قرنها بود که هیچ نوآوری در این زمینه انجام نشده بود.»

برای فهم بهتر نحوه کار دستگاه می‌توانید عکس‌های این سایت را ببینید.

فاز بعدی پروژه آزمایش دستگاه در دنیای واقعی بود. «اولین باری که دیدم قراره از دستگاه ام استفاده بشه به خودم قول دادم اگر کار کنه سیبیل های عزیزمو بتراشم.» شاید باورتان نشود ولی بعد از آزمایش٬ سیبیل های نازنین اودون باید می رفتند!

«ببینین من خودم مطمئن نیستم اگه زنم٬ مادر بچه هام٬ میخواست از دستگاهی استفاده کنه که تا به حال آزمایش نشده چقدر موافق بودم! ولی این مادرانی که برای آزمایش دستگاه داوطلب شدند همه شون این کار رو برای پیشرفت علم انجام دادند که این کارشون واقعن زیبا بود.»

ماریانا ماکیارولا (Mariana Macchiarola) یک معلم آواز سی و پنج ساله بود که به همراه سی مادر دیگر موافقت کردند پیشگام استفاده از دستگاه شوند. همه ی آنها قبلن زایمان کرده بودند و اولین بارشان نبود. «زایمان پسر اولم تجربه ی خوبی بود اما خیلی درد داشت. من خیلی ترسیده بودم چون دکترها مجبور شده بودند اپیزیاتومی کنند یعنی کف لگنم رو بُرش بدهند! یه کم رنج داشت ولی خب زایمان همینه دیگه٬ نه؟»

ماریانا تجربه ی زایمانش به وسیله ی دستگاه خورخه را نیز به یاد دارد. «یادمه خورخه هم به همراه قابله ها و دکترها آنجا بود. بعضی داشتند فیلم می گرفتند. وضعیت تماشایی شده بود. هیچ دردی نداشتم. همه چیز خیلی سریع اتفاق افتاد و خودم هم تونستم از دیدن لحظه ی تولد پسرم لذت ببرم. سر زایمان اولم انقدر درد داشتم که اصلن نتونستم چیزی ببینم. این بار خیلی لذت بخش بود. اپیزیاتومی هم لازم نبود!!» اسم این بچه رو لئون گذاشتند. در طی سی فقره زایمان آزمایشی که انجام دادند طراحی دستگاه اودون هر بار نسبت به قبل پیشرفت داشت. تا امروز بیش از یکصد مادر در آرژانتین به صورت آزمایشی از این دستگاه استفاده کرده اند و نوزادان خود را به دنیا آورده اند. فاز بعدی پروژه شامل آزمایش دستگاه در آفریقا٬ آسیا و اروپا خواهد بود.

اودون هنوز نمی تواند باور کند که رویایش به حقیقت پیوسته است.

«اون اوایل چون من هنوز توی مکانیکیِ خودم کار می کردم٬ هر وقت خبردار می شدم که قراره بچه‌ای با دستگاه من به دنیا بیاد زود لباسهامو عوض می کردم و میرفتم به بیمارستان! خیلی دیوانه کننده بود. ولی حالا دیگه من شبانه روز روی این پروژه کار می کنم چون ادامه اون وضع، واسه سلامتیم هم خوب نبود!»

از وقتی این دستگاه رو ساخت٬ زندگی اودون (Odon) کاملن عوض شده و الان مکانیکی‌اش رو پسرش اداره می‌کند.

دکتر ماریو مریالدی (Mario Merialdi)٬ از سازمان بهداشت جهانی (WHO) عقیده دارد که رویکرد این اختراع به حل مشکل زایمان٬ تنها با یک نگاه از بیرون به مسئله ممکن بود.

«حقیقت اینه که تولد نوزاد همونقدر که یه کار بیولوژیکه یه فرآیند مکانیکی هم هست. پس تعجبی نداره که یه مکانیک راهی برای حل مشکل زایمان های غیرعادی پیدا کنه. شک دارم که یه متخصص زایمان (مثل خود من) میتونست به یه کیسه پلاستیکی پر از هوا برای حل مشکل فکر کنه»

او می افزاید:‌ «آلبرت انیشتین میگه بعضی اوقات تخیل و خیال پردازی بسیار مهمتر از داشتن دانشه و واقعن هم همینطوره. چون خورخه اودون هم هیچ دانشی از مامایی نداشت. شاید هر دکتر دیگه‌ای بود به خورخه می گفت برو عمو خوش اومدی! دکترها خیلی توی چهارچوب فکر می‌کنن ولی خورخه یه ذهن آزاده که میتونه به چیزهای جدید فکر کنه!»

دکتر مریالدی پیش بینی می کند که اگر آزمایشها به خوبی پیش برود این دستگاه تا دو سه سال دیگر در کلینیک‌ها استفاده خواهد شد. یک شرکت امریکایی به نام بکتون دیکینسون (Becton Dickinson and Company) اظهار داشته که در نظر دارد این دستگاه را با قیمت پایین در کشورهای در حال توسعه عرضه کند. جالب است که این مسئله به خاطر تاکید اودون بوده است. «مهمه که قیمتش منصفانه باشه تا همه بتونن از اون استفاده کنن. همیشه برای من نجات جون دیگران بیشتر از جنبه ی مادی اختراع مهم بوده.» اودون تا قبل از اختراع این دستگاه٬ هشت اختراع و پتنت دیگر رو به نام خودش ثبت کرده بود.

متخصصین توانسته بودند ظرفیت بالقوه ای برای این روش ساده و ارزان در کشورهای در حال توسعه پیش بینی کنند. چرا که در این کشورها زایمان های غیرعادی و مشکل معمولن به مرگ منجر می شود. هر ساله حدود ۵.۶ میلیون نوزاد هنگام تولد یا در لحظات اولیه ی بعد از تولد از دنیا می روند. حدود ۲۶۰ هزار مادر نیز متاسفانه جان خود را از دست می دهند. نکته اینجاست که ۹۹ درصد این مرگ و میرها در کشورهای در حال توسعه اتفاق میفتد. علت مرگ و میر مادرها از شدت خونریزی یا عفونت و مرگ نوزادان به دلیل خفگی است. حتی اگر مادر زنده بماند بعدها ممکن است از عوارض جدی مانند فیستول رنج ببرند.

شوارتزمن میگوید مهمترین جنبه ی اختراع اودون سادگی استفاده از آن است طوری که حتی می توان بدون حضور پزشک هم از آن استفاده کرد. علاوه بر این٬ خطر انتقال عفونت هایی مانند HIV از مادر به نوزاد کاهش می یابد. «این ویژگیها را که کنار هم بگذاریم می بینیم با یک اختراع انقلابی در زایمان مواجه هستیم.»

منبع – سایت سازمان بهداشت جهانی