چه کسی چاپ را اختراع کرد؟ آیا واقعا گوتنبرگ مخترع اصلی دستگاه چاپ بود؟

آیا گوتنبرگ مخترع اصلی دستگاه چاپ بود یا قبل از او هم کسان دیگری دستگاه‌های مشابه ساخته بودند؟

اختراع دستگاه چاپ یکی از مهم‌ترین اختراعات بشر در هزاره قبل محسوب می‌شود و استفاده از صنعت چاپ بشر را به پیشرفت بسیار واداشته است. گفته شده که صنعت چاپ انقلابی در ارتباطات عمومی پدید آورد و بدون آن اصلاحات پروتستان‌ها و پیشرفت‌های علمی و هنری که موجب پیدایش دوران نوزایی یا رنسانس شد عملی نمی‌گردید.

اما چاپ از کجا پدید آمد؟ اگرچه تصور می‌شود ریشه‌های صنعت چاپ به قرن پانزدهم آلمان و یوهان گوتنبرگ باز گردد اما اصل آن به قرن‌ها قبل در شرق و بعد اروپای قرون وسطا باز می‌گردد.

سنگ‌های منقوش

در دوران باستان تمدن‌های میان‌رودان، همانند بابلی‌ها سنگ‌های منقوش را بر روی گل خیس می‌فشردند و نوعی چاپ ابتدایی پدید آمد. بعدها چاپ روی پارچه از شرق به آسیا و اروپا رسید و یونانی‌ها و رومی‌ها هم آن را آموختند. هرچند کاغذ پاپیروسی که رومی‌ها از مصر می‌آوردند ظریف‌تر از آن بود که بتوان چیزی روی آن چاپ گرد بنابراین آن‌ها از روی مطالب مهم، نسخه‌های متعددی را- با کمک بردگان باسواد- تهیه می‌کردند.

در قرن دوم میلادی چینی‌ها، مطالب مهم، ادعیه مذهبی و فرامین را روی چوب حک می‌کردند و آن‌ها را به راحتی تکثیر می‌نمودند. چیزی که چینی‌ها در اختیار داشتند و یونانی‌ها و رومی‌ها آن را نداشتند، کاغذ مناسب بود هر چند شکل پیچیدهٔ حروف چینی و تعدا زیاد آن‌ها استفاده از این روش را در عمل با دشواری‌هایی روبرو می‌کرد این روش به تدریج کنار نهاده شد.

نوآوری‌های اروپایی

قبل از قرن پانزدهم، فقط کلیسا با استفاده از روش حک بر روی چوب به تکثیر کتاب‌ها می‌پرداخت اما در سال‌های ۱۴۰۰ به بعد با تغییراتی که در پرس‌های مخصوص روغن‌کشی انجام شد نوعی دستگاه چاپ قابل انتقال درست شد. این دستگاه چاپ مکانیکی، مستقل از دستگاه‌های چاپ چینی ساخته شده بود و در آن از مرکب روغنی و غلتک‌های فلزی استفاده شده بود.

در این دستگاه به جای استفاده از قالب‌های گلی یا چوبی برای نگهداری حروف از صفحه‌های فلزی استفاده می‌شد. با این روش سرعت چاپ مطالب و کتاب‌ها افزایش پیدا کرد و موجب گسترش بیشتر علم گردید.

اما مدعی اصلی اختراع چاپ یوهان گوتنبرگ از شهر ماینز آلمان است که به سال ۱۴۳۶ یا ۱۴۳۷ موفق به اختراع دستگاهی کامل شد. بعدها مبتکران فرانسوی و آلمانی اصلاحاتی در دستگاه به عمل آوردند و خود مدعی اختراع دستگاه چاپ شدند اما مخترع اصلی دستگاه در هر حال گوتنبرگ است که نوع جدیدی از حروف، پرس و مرکب را ابداع کرد. نوع پرس گوتنبرگ تا سال‌ها تغییری نکرد.

دستگاه چاپ گوتنبرگ به سراسر اروپا راه پیدا کرد. نخستین کتابی که گوتنبرگ چاپ کرد، انجیل بود. اوج هنر و صنعت بشر، که امروز هم در هنر چاپ شاهکاری محسوب می‌شود.

ادعای کاستر

همچون دیگر اختراعات، اختراع چاپ هم مدعیان گوناگونی دارد. اگرچه اکثر آن‌ها در ظلمات تاریخ از یاد رفته‌اند اما نام لارن جانزون کاستر اهل هلند برجا ماند. او نوعی دستگاه قابل جابه‌جایی با اجزاء قابل انفصال و غلتک و پرس قابل استفاده را اختراع کرده بود که کارآ بود. گرچه نام او در مقام مخترع دستگاه چاپ به کتاب‌های تاریخ راه پیدا نکردند اما نقش او در تکامل دستگاه چاپ انکار ناشدنی است.