واقعیت مجازی که فقط برای تفریح و گیم نیست: آیا واقعیت مجازی به صورت گسترده در روزنامهنگاری برای ایجاد همدلی در مخاطب استفاده خواهد شد؟
استانداردها و اصول اخلاقی که رسانههای سنتی به آنها پایبند هستند، پیچیده هستند. از سوی دیگر رشتههای نامرئی وجود دارد که رسانههای بزرگ را مجبور میکند تمناهای سرمایهگذاران، دولتها و کنترلچیها را برآوردند.
نظرسنجی سال ۲۰۱۶ گالوپ نشان داد که مردم آمریکا به رسانههای اصلی حتی کمتر از کنگره اعتماد دارند. مردم این روزها ترجیح میدهد که اخبار را ازکانالهای تلگرام و پیجهای اینستاگرام و ویدئوهای یوتیوب ببینند و بخوانند. هم در ایران این طور است و هم در خارج.
البته بیشتر مردم میدانند که تحلیلهای CNN و نیویورکتایمز دقیق و محشر هستند و در آنها میتوانند اخبار جانبی پیدا کنند که هرگز وارد شبکههای اجتماعی نمیشود. اما آنها دیگر با فرمت ارائه خبر در شبکههای اجتماعی خو گرفتهاند. اما از فرمت خبر مهمتر، چیزی که باعث میشود مردم به شبکههای اجتماعی برای کسب خبر رو بیاورند، خودمانیتر بودن آنها و توانایی آنها در انتقال احساس است.
مردم دوست دارند که احساس راوی خبر را هر قدر هم خام و آنی باشد، بدانند. در ضمن دوست دارند، خیلی زود لایکها و کامنتها را مرور کنند، تا ببینند بقیه چه احساسی نسبت به خبر و مطلب دارند.
در صورتی که در روزنامهنگاری کلاسیک قوانین و استانداردهایی وجود دارد که گزارشگر و تنظیمکننده خبر را از انتقال احساس و تفسیر شخصی خود، بر حذر میدارد!
اما حتی در رسانههای بزرگ آدمهایی هستند که سعی کردهاند، تجربه احساسی بهتری برای مخاطب خود ایجاد کنند. یکی از این روشها استفاده از واقعیت مجازی است.
هدستهای واقعیت مجازی سال به سال بیشتر مرسوم میشوند. بیشتر استفاده ما از آنها فعلا برای سرگرمی و گیم است. اما تصور کنید وقتی شرکتهای بزرگی مانند اپل، گجتها را به بازار ریختند و پلتفرمها و رسانهها بیشتر به واقعیت مجازی توجه کردند، چه پیش خواهد آمد.
یکی از کاربردهای محتمل واقعیت مجازی استفاده از آن برای نمایش خلاقانه اخبار و وارد کردن بیننده به درون مکان خبرزا است!
چند سال پیش، نانی دلا پنیا و مستندسازان فرونتلاین PBS این تجربه واقعیت مجازی به نام پس از انفرادی را ساختند تا بیننده بفهمد که یک زندانی در یک اتاقک سیمانی زندان، عملا چه تجربهای دارد.
دلا پنیا همچنین با هنرمندی به نام پگی ویل، در سال ۲۰۰۷ همکاری کرد تا یک نسخه از زندان گوانتانامو به نام گان گیتمو را در دنیای مجازی آنلاین زندگی دوم بسازند.
اولین ویدئوی واقعیت مجازی روزنامهنگاری همه جانبه او پس ازگان گیتمو، گرسنگی در لوس آنجلس نام داشت که تجربه ایستادن در صف ارائه غذای رایگان لس آنجلس را شبیهسازی میکرد که مثلا در آن میتوانستید در دنیای وقاعیت مجازی ببینید که ناگهان یک مرد دیابتی درون صف روی زمین میافتد و دچار تشنج میشود.
در پروژه سوریه شما در هنگام جنگ در حلب حضور دارید و در مرز سوریه میبینید که مردی جلوی چشمان شما کتک زده میشود.
واقعیت مجازی نمیتواند یک شبه روزنامهنگاری سنتی و ژورنالیسم متعهدانه را نجات بدهد، اما میتواند توانایی انتقال احساس را به آن بیفزاید.
در فیلم جنگ ستارگان: امیدی تازه، ما و دیگر سرنشینان سفینه، هولوگرام شاهزاده خانم را که میدیدم، دچار احساسات میشدیم و میخواستیم به کمکش بشتابیم، آیا واقعیت مجازی هم مردمان را از حالت مسخشدگی بیرون میآورد.
مسخشدگی؟!
ما روزانه آنقدر خبر بد از جنگ و فقر و بیماری میبینیم که گیرندههای مغزمان نسبت به آنها مقاوم شده است. (به تعبیر پزشکی و فیزیولوژیک دان-رگیولیشن گیرندهها!)، چطور میشود دوباره احساس را به مردم برگرداند؟
یک راه فناورانه غرقه کردن آنها در ویدئوهای 360 درجه واقعیت مجازی است.
جالب است بدانید که این تمهید اصلا چیز نویی نیست. فقط در استفاده از آن اهتمام لازم صورت نگرفته است.
زمانی که توفان کاترینا در اوت ۲۰۰۵ دهها شهر آمریکا را درنوردید و بیش از یک میلیون نفر را بیخانمان کرد. تصاویر تخریب در صفحه نمایشها و صفحات اول برای هفتهها به نمایش در میآمد و در این حین تلاشهای امداد و نجات و پاکسازی به کندی پیش میرفت.
همین زمان آنقدر خبر از این فاجعه تولید شد که مردم نسبت به خبر مقاوم شده بودند، اما بازدیدکنندگان MSNBC.com در پاییز ۲۰۰۵ میتوانستند کاری بیش از دیدن تصاویر و ویدیوها انجام دهند، آنها میتوانستند به صورت مجازی در وسط خرابیهایی که پوشیده از بقایای ساختمانی، شن و ماسه، آب و قطعات خودروها و خانهها محاصره شده قرار بگیرند. چیز که همدلی را تحریک و تشویق میکرد.
این ویدئوهای خلاقانه به این صورت تولید شده بودند که خبرنگار -اشلی ولز- مثل یک سه پایه داخل آب میشد و با یک دوربین دیجیتال کروی با شش عدسی در گرداگرد آن فیلمبرداری میکرد. به علاوه دو هارد دیسک ۴۰ گیگابایتی برای دوربینها در کوله پشتی و یک لب تاپ و یک دوربین جداگانه برای ضبط صدا را هم باید خود حمل میکرد. کاری بسیار دشوار که البته هم تاثیرگذار شد و هم برنده یک جایزه خبرنگاری.
در اقدامی دیگر برای ساختن آواره، یک مستند ۳۶۰ درجه، فیلمبرداران مجله نیویورک تایمز به سراسر جهان سفر کرده تا زندگی کودکان پناهجویان آواره جنگی و آزار و شکنجه را مستند کند.
ابرهای روی صدرا، فیلم واقعیت مجازی ۲۰۱۵ درباره بحران پناهجویان سوری، بیننده را درست وسط یک اردوگاه پناهجویان پر از کودکان قرار میدهد. گابو آرورا، کسی که فیلم را با کریس میلک در همکاری با سازمان ملل و سامسونگ ساخت.
حتی میشود از واقعیت مجازی و ویدئوهای 360 درجه با وضوح بالا در پروژههای تاریخ شفاهی استفاده کرد. در پروژههای تاریخ شفاهی که ما داریم، صدای راویان از تجارب خود با کیفیت پایین به صورت یک فایل صوتی ضبط شده. در واقع ما فرصتهایی طلایی برای ثبت تاریخ را از دست دادهایم. اما کسانی هم هستند که از فناوریهای نو برای ثبت تاریخ بسیار بهتر استفاده میکنند. مثلا در یک پروژه که با همکاری موسسه فناوریهای خلاقانه دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، شهادت بازماندگان هولوکاست ضبط شد. در این پروژه با کیفیت خوب از چهره و بدن شهادتدهندگان فیلمبرداری شد. به این ترتیب نه تنها احساس فردی را دارید که از فاصله بسیار نزدیک به او نگاه میکنید و آن قدر این تجربه واقعی است که میخواهید نزدیک شوید و فرد را لمس کنید، انگار که میتوانید مستقیم با او صحبت کنیدو او جواب شما را بدهد. در این این پروژه از فناوری پردازش زبان طبیعی هم استفاده شده بود.
واقعیت مجازی واقعا فرمت مؤثری است. در جولای ۲۰۱۷، آزمایشگاه خبری گوگل مطالعهای را برای دیدن چگونگی مفید بودن واقعیت مجازی در روزنامهنگاری انجام داد. بزرگترین یافته این بود که بینندهها آن دسته تجربیات واقعیت مجازی را به خاطر میآورند که هیجانات قوی در آنها ایجاد کند.
اما یک مشکل که همینجا احساس میشود این است که این ویدئوهای طبیعی که فرد را در خود میگیرند و حس و حالی واقعی را به او منتقل میکنند، ممکن است باعث اضطراب بینندهها هم بشوند.
به هر حال به نظر نمیرسد که واقعیت مجازی، یک فناوری مد روز باشد که مثلا مانند هیجان اولیه تلویزیونهای سهبعدی به این زودی فراموش شود. شرکتهای بزرگ تازه در آغاز راه همگانی کردن آن هستند و ما باید منتظر ژانر تازهای از سرگرمی، گیم، ارتباط، انتقال دانش و البته ژورنالیسم به یاری آن باشیم.
منابعی برای خوانندگان علاقهمند به این مبحث:
کتاب آینده احساس – نوشته کیتلین فیلیپس – ترجمه محسن صالحی اصیل – نشر گویا
Virtual Reality, Empathy and the Next Journalism
Digital Reality and the Revival of Journalism
9 Important VR Experiences for Journalists to See (اگر میخواهید نمونههای ویدئوهای VR روزنامهنگارانه را ببینید – خیلی مهم)
منبع خوبی برای مطالعه ژرونالیسم مبتنی بر VR
How virtual reality could change the journalism industry
Is Immersive Technology The Future Of Journalism?