مولکول‌های زیستی چه‌ها هستند؟ کربوهیدرات‌ها، لیپید‌ها، پروتئین‌ها
در جانداران مولکول‌هایی وجود دارند که در دنیای غیر زنده دیده نمی‌شوند. کربوهیدرات‌ها، لیپید‌ها، پروتئین هاونوکلئیک اسید‌ها چهار گروه اصلی مولکول‌های تشکیل دهنده یاخته‌اند و در جانداران ساخته می‌شوند. این مولکول‌ها، مولکول‌های زیستی نیز نامیده می‌شوند. در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم
کربوهیدرات‌ها
این مولکول‌ها از سه عنصر کربن (C)، هیدروژن (H) و اکسیژن (0) ساخته شده‌اند.
مونوساکارید‌ها ساده‌ترین کربوهیدرات‌ها هستند. گلوکز و فروکتوز مونوساکارید‌هایی با شش کربن‌اند. ریبوز مونوساکاریدی با پنج کربن است.
دی ساکارید‌ها از ترکیب دو مونوساکارید تشکیل می‌شوند. شکر و قندی که می‌خوریم، دی ساکاریدی به نام ساکارز هستند. ساکارز از پیوند بین گلوکز و فروکتوز تشکیل می‌شود. مالتوز دی ساکارید دیگری است که از دو گلوکز تشکیل می‌شود. این قند در جوانه گندم و جو وجود دارد. لاکتوز دی ساکارید دیگری است که به قند شیر نیز معروف است.
پلی ساکارید‌ها از ترکیب چندین مونوساکارید ساخته می‌شوند. نشاسته، سلولز و گلیکوژن پلی ساکاریدند. این پلی ساکارید‌ها از تعداد فراوانی مونوساکارید گلوکز تشکیل شده‌اند. نشاسته مثلا در سیب زمینی و غلات وجود دارد. آیا روش تشخیص نشاسته را به یاد می‌آورید؟
سلولز از پلی ساکارید‌های مهم در طبیعت است. سلولز ساخته شده در گیاهان در کاغذسازی و تولید انواعی از پارچه‌ها به کار می‌رود.
گلیکوژن در جانوران و قارچ‌ها ساخته می‌شود. این پلی ساکارید در کبد و ماهیچه وجود دارد و منبع ذخیره گلوکز در جانوران است.
لیپید‌ها
این ترکیبات نیز از سه عنصر کربن، هیدروژن و اکسیژن ساخته شده‌اند، گرچه نسبت این عناصر در لیپید‌ها با نسبت آنها در کربوهیدرات‌ها فرق می‌کند.
تری گلیسرید‌ها از انواع لیپید‌ها هستند. هر‌تری گلیسرید از یک مولکول گلیسرول و سه اسید چرب تشکیل شده است (شکل ۶- الف). روغن‌ها و چربی‌ها انواعی از‌تری گلیسرید‌ها هستند. تری گلیسرید‌ها در ذخیره انرژی نقش مهمی دارند. انرژی تولید شده از یک گرم‌تری گلیسرید حدود دو برابر انرژی تولید شده از یک گرم کربوهیدرات است.
فسفولیپید‌ها گروه دیگری از لیپید‌ها و بخش اصلی تشکیل دهنده غشای یاخته‌ای هستند. ساختار فسفولیپید‌ها شبیه‌تری گلیسرید‌ها است، با این تفاوت که مولکول گلیسرول در فسفولیپید‌ها به دو اسید چرب و یک گروه فسفات متصل می‌شود .
کلسترول لیپید دیگری است که در ساخت غشای یاخته‌های جانوری و نیز انواعی از هورمون‌ها شرکت می‌کند.
پروتئین‌ها
این مولکول‌ها علاوه بر کربن، هیدروژن و اکسیژن، نیتروژن (N) نیز دارند. پروتئین‌ها از به هم پیوستن واحد‌هایی به نام آمینواسید، تشکیل می‌شوند.
پروتئین‌ها کار‌های متفاوتی انجام می‌دهند. انقباض ماهیچه، انتقال مواد در خون و کمک به عبور مواد از غشای یاخته و عملکرد آنزیمی از کار‌های پروتئین هاست. آنزیم‌ها مولکول‌های پروتئینی‌اند که سرعت واکنش‌های شیمیایی را افزایش می‌دهند.
نوکلئیک اسید‌ها
مولکول دنا (DNA) که در سال‌های قبل با آن آشنا شده‌اید، یک نوع نوکلئیک اسید است. اطلاعات وراثتی در دنا ذخیره می‌شود . این مولکول‌ها علاوه بر کربن، هیدروژن و اکسیژن، نیتروژن و فسفر نیز دارند.
