زندگینامه یوری گاگارین – راز مرگ گاگارین چه بود؟ یک حادثه یا توطئه؟
12 آوریل 1961 میلادی، یوری گاگارین – فضانورد شوروی- با فضاپیمای وستوک از پایگاه فضایی بایکنور در خاک قزاقستان پرواز کرد و به مدت 108 دقیقه مدار زمین را دور زد. گاگارین به عنوان اولین بشری که از کره خاکی قدم به فضا گذاشت نام خود را در تاریخ به ثبت رساند.
هنگامی که گاگارین در کپسول کوچک خود از پایگاه بایکنور به پرواز در آمد کسی مطمئن نبود که انسان می تواند در شرایط فضا دوام بیاورد اما وقتی صدایش به گوش رسید و تصویر او در تلویزیون پایگاه دیده شد شوروی در عصر رقابت های سرسختانه با آمریکا خود را برنده یافت.
سرگئی خروشچف-پسر نیکیتا خروشچف- که در زمان پرواز یوری گاگارین به فضا نخست وزیر بود به بی بی سی گفت که آن روز تمام مردم مسکو به خیابانها ریختند و با شادمانی این واقعه را جشن گرفتند.
سرگئی خروشچف افزود که پدرش از اهمیت فوق العاده پرواز به فضا به خوبی آگاه بود و به همین دلیل در بازگشت یوری گاگارین به مسکو جشن بزرگی در میدان سرخ ترتیب داد.
یوری گاگارین در فضای پیمای وستوک قبل از پرواز از پایگاه بایکنور ۱۲ آوریل ۱۹۶۱
در دوران جنگ سرد دستیابی به چنین موفقیت هایی در رقابت با ایالات متحده آمریکا حائز اهمیت زیادی بود و نوعی پیروزی ایدئولوژیکی محسوب می شد.
شوروی و آمریکا هر دو قبلا حیواناتی را به فضا فرستاده بودند اما بزرگترین هدف این دو کشور اعزام بشر به فضا بود.
گاگارین به‌رغم شرایط دوران جنگ سرد به دلیل عملکردش از طرف غرب نیز ستایش شد. همزمان اخبار رسیده از آمریکا حکایت از آن داشت که ایالات متحده نیز در تلاش برای اعزام فضانورد به فضاست. در تصویر مقاله‌ای به قلم ورنهر فن براون، طراح آمریکایی آلمانی‌تبار موشک، در مجله آمریکایی Huntsville Times دیده می‌شود. نویسنده در این مقاله هشدار داده، آمریکا باید بسیار تلاش کند تا در زمینه فضانوردی از شوروی عقب نماند.
ده ماه بعد از تسخیر فضا توسط شوروی آمریکا هم اولین فضانورد خود جان گلن را به فضا اعزام داشت. 20 فوریه ۱۹۶۲ ایالات متحده نخستین فضانورد خود را همراه با موشک “مرکوری− اطلس−۶” به فضا فرستاد. جان گلن سه بار در مدار زمین گشت و به سلامت در آب‌های اقیانوس اطلس فرود آمد. گلن از گاگارین باتجربه‌تر بود. او پیش از سفر به فضا چندین سال به عنوان خلبان جت‌های جنگی و آزمایشی در نیروی دریایی ارتش آمریکا مشغول به کار بود و توانسته بود رکورد سرعت در یک پرواز فراقاره‌ای را به نام خود ثبت کند.
عکس: یاد و خاطره گاگارین به‌خصوص در کشورهای اروپای شرقی همچنان زنده است. این تصویر متعلق به ساختمانی در اوکراین است. در دوران سوسیالیسم تمام متحدان شوروی مثل آلمان شرقی، رومانی یا بلغارستان مجاز بودند تا فضانوردان خود را به فضا بفرستند تا به این ترتیب نماد اتحاد و قدرت نظام سوسیالیستی را به رخ بکشند.
عکس: کمونیست های روسیه در مسکو به روی مزار یوری گاگارین اولین کسی که قدم به فضا گذاشت گل می گذارند
النا گاگارین دختر گاگارین می‌گوید: “یوری آلکسیویچ گاگارین در یک خانواده روستایی خیلی ساده، زاده شد. پدر و مادر او در در یک مزرعه جمعی کار می‌کردند و 4 فرزند داشتند. در طول جنگ جهانی دوم، یوری همیشه داستان یک رویداد را تکرار می کرد: یک خلبان شوروی بر فراز روستای اشغال شده آنها سقوط کرد و و یوری و پسران دیگر آن خلبان را نجات دادند و از نازی ها پنهانش کردند، تا اینکه دوست دیگری او را سوار هواپیمای دیگری کرد. این رویداد عمیقا بر او تاثیر گذاشت و او از آن زمان همواره می خواست خلبان شود. مشتاق بود که از دستگاه ها و ماشین های جدید سر دربیاورد و همه کار می کرد تا رویایش به واقعیت بپیوند.
سرانجام او در یک مدرسه خلبانی، آموزش پرواز نظامی دید و با رتبه عالی فارغ التحصیل شد.”
النا گاگارین: “فضانورد مورد نظر، از بین شمار بزرگی از خلبانان جت که داوطلب بودند انتخاب می شد. فکر می کنم از بین 3500 نفر. در آزمایش های اولیه 20 نفر انتخاب شدند و بعد یک گروه 6 نفره و سرانجام یک نفر یعنی یوری گاگارین برای اولین سفر به فضا انتخاب شد.”
آلکسی لیونف درباره تدارک سفر اولین انسان به فضا و ازجمله تجربه لباس فضانوردی می گوید:“مانند این است که مردی را لباس بپوشانی و به داخل یک کوره داغ بیاندازی. ظاهرا ترسی نباید داشته باشد، زیرا قرار است لباس مخصوص، او را حفاظت می کند. اما هیچکس نمیتواند مطمئن باشد که آیا واقعا لباس مخصوص از او حفاظت خواهد کرد یا نه. عینا همین وضعیت است. به او می گوییم: نگران نباش،همه چیز درست است. البته نمی دانیم چه اتفاقی خواهد افتاد. با شماست که وقتی برگشتی برای ما تعریف کنی!”
عکس: پوستر یوری گاگارین در مسکو در مراسم جشن پنجاهمین سالگرد اولین سفر انسان به فضا:
در سال 1960 جستجوی زیادی برای انتخاب 20 کاندیدای آموزش برای سفر به فضا انجام می گرفت. یوری گاگارین یکی از آن بیست کاندیدا بود. بعد از تمرین های شدید و آزمایش های پزشکی فراوان سرانجام قرعه اولین بشر اعزامی به فضا به نام یوری گاگارین رقم خورد.
گاگارین بیست و هشت ساله با آرامش و اعتماد به نفس کامل در حالی که می‌د‌انست سفری پرخطر و شاید بی‌بازگشت پیش رو دارد، سخنان خود را چنین آغاز کرد: «دوستان عزیز، هم‌وطنان و مردم تمام کشورها و قاره‌های زمین، تا چند دقیقه دیگر سفینه‌ای پرقدرت مرا به فضای نامتناهی خواهد برد. در چند لحظه باقی مانده تا آغاز چنین سفری، من چه می‌توانم به شما بگویم؟ تمام زندگی من اکنون مانند چشم برهم زدنی زیبا به نظرم می‌رسد. تمام زندگی‌ام و همه آنچه انجام داده‌ام برای این لحظه بوده است.»
برنامه این سفر و تمام مأموریت سازمان فضانوردی اتحاد جماهیر شوروی به دلیل هراس این سازمان از شکست این مأموریت بزرگ، کاملأ محرمانه بود.
بوریس چرتوک یکی از طراحان “وستوک ۱” بود. چرتوک که اکنون ۹۹ سال دارد به اشتفان لاک، گزارشگر شبکه رادیوهایی دولتی آلمان در مسکو می‌گوید: «برای ما روشن بود که این پرواز، تصور انسان را در مورد جایگاه او در فضا متحول خواهد کرد. ما می‌خواستیم انسانی را به جهانی تا آن زمان، ناشناخته و غیرقابل دسترس بفرستیم. از این رو وظیفه بسیار بزرگی بر دوش ما بود که ضریب خطر بالایی داشت. خود من امروز حاضر نیستم مجوز پرواز با وستوک ۱ را در آن شرایط، صادر کنم.»
وستوک ۱ در حالیکه یوری گاگارین سرنشین آن بود، به مدت یک ساعت و ۴۸ دقیقه در مدار زمین چرخید. یوری گاگارین چند دقیقه پس از ورود به مدار زمین با پایگاه خود تماس گرفت و گفت: «می‌توانم دره‌ها، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و ابرها را ببینم.» او در آن‌لحظه هنوز نمی‌د‌انست که مهندسان سازمان فضانوردی شوروی در محاسبه بازگشت به زمین اشتباه کرده‌اند؛ اشتباهی که می‌توانست به قیمت جان گاگارین و شکست این مأموریت بزرگ ختم شود.
فضای پیمای خالی وستوک که بعد از به فضا بردن اولین انسان در ۷۰۰ کیلومتری جنوب شرق مسکو فرود آمده است. یوری گاگارین قبلا درارتفاع ۷۰۰۰ متری با چتر فرود آمده بود.
یوری گاگارین برای سایر مردمان کره زمین یک پیشتاز، قهرمانی با ابعاد کهکشانی و عالی ترین ابزار تبلیغاتی بود. اما برای خانواده اش او یک روح شاعرانه ای بود که به « پوشکین» و « شاهزاده کوچولو» عشق می ورزید. او در نامه ای خطاب به همسرش، قبل از پرواز تاریخی ۵۰ سال پیش به خارج از مدار کره زمین، نوشت که اگر از این ماموریت جان سالم به در نبرد تنها نماند و به فکر زندگی دیگری باشد.
روزنامه گاردین می نویسد که بر اساس یک مصاحبه نادر با النا گاگارین دختر بزرگ اولین انسانی که به فضا سفر کرد، تصویر کاملا دقیقی از زندگی شخصی و ناشناخته یوری گاگارین به دست آمده است.
بر اساس این مصاحب می توان دریافت که یوری گاگارین برخلاف آنچه که سعی می شد او را فقط یک ماشین دقیق و منظم تصویر کند، در زندگی شخصی خود یک انسان عاطفی و بسیار پر احساس بود.
گاگارین علاوه بر تاریخ به ادبیات نیز عشق فراوان داشت. دخترش یادآوری می کند که گاگارین آثار پوشکین را به خوبی می شناخت و با شاعران دوران جنگ مثل « تواردوفسکی» و « ایواکوفسکی» آشنا بود. « او آثار « لرمانتف» و یا « شاهزاده کوچولو» اثر سانت اگزوپری را بسیار دوست می داشت. او همیشه با صدای بلند این کتاب ها را برای ما می خواند.»
اما با وجود تمام علاقه ای که به شعر و ادبیات داستانی داشت یوری گاگارین بیش از هر چیز کتابهای مربوط به پرواز و سرگذشت خلبانان پیشتاز آن دوران را مطالعه می کرد. النا گاگارین می گوید: « او همیشه خود را یک خلبان می دانست و به همین خاطر کتاب مورد علاقه وی بیشتر از شاهزاده کوچولو کتابی بود به نام « پرواز شبانه» که داستان آن سرگذشت غم انگیز یک خلبان پست هوایی بود. »
النا گاگارین می گوید: « آنچه که بیش از هر چیز پدرم در زندگی خصوصی و با ما صحبت می کرد خاطرات دوران کودکی و شرایط زندگی در منطقه اسمولنسک در دوران جنگ و اشغال منطقه توسط ارتش آلمان بود.»
عکس: مردی در مقابل تصاویر فضانوردان روسی در نمایشگاه موزه یادبود فضانوردی در مسکو
اشتباه در محاسبه فرود گاگارین
دانشمندان سازمان فضانوردی اتحاد جماهیر شوری در محاسبه فرود دقیق کپسول یوری گاگارین دچار خطا شده بودند. به دلیل این اشتباه و ترس از برخورد شدید کپسول حامل گاگارین به زمین، او پیش از برخورد با زمین با چتر نجات بیرون پرید و در فاصله هشتصد مایلی جنوب مسکو، در ساحل رود الگا فرود آمد. مقامات اتحادجماهیرشوروی اما تا چندین دهه پس از این سفر همچنان اصرار داشتند که گاگارین درست در همان موقعیت پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی شده و با کپسول فرود آمده است.
سفر موفقیت‌آمیز نخستین انسان به فضا در اتحاد جماهیر شوروی گام بزرگی بود که به یک سلاح تبلیغاتی مهم برای به رخ کشیدن برتری ایدئولوژی کمونیسم تبدیل شد. این موفقیت برای مردم اتحاد جماهیر شوری غروری وصف‌ناپذیر به ارمغان آورد. نیکیتا خروشچف، رهبر شوروی هنگام استقبال از یوری گاگارین در کاخ کرملین، با تبریک به او گفت که مردم اتحاد جماهیر شوروی تا صدها سال دیگر به پرواز قهرمانانه او افتخار خواهند کرد.
یوری گاگارین پس از این سفر به یکی از چهره‌های برجسته و محبوب اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد.
راز مرگ یوری گاگارین
با گذشت سال‌ها از مرگ نابهنگام یوری گاگارین، نخستین فضانورد تاریخ، الکسی لئونوف، اولین راهپیمای فضایی تاریخ، از ناگفته‌های ماجرای مرگ این دوست و هم‌نورد قدیمی‌اش گفت.
لئونوف که در سال ۱۹۶۵ میلادی نخستین فضانوردی شد که از محیط فضاپیما خروج کرد و در خلأ مطلق فضا غوطه خورد، چندین و چند سال است که درصدد رمزگشایی از مرگ مرموز یوروی گاگارین برآمده بود؛ و بالاخره در مصاحبه‌ای که به تاریخ چهاردهم ژوئن سال جاری (بیست و چهارم خرداد) توسط شبکه تلویزیونی دولتی Russia Today انتشار یافت، از جزئیات این واقعه پرده برگرفت.
چند روز مانده به هفتمین سالگرد این سفر تاریخی و در جریان یک پرواز معمول آزمایشی با جنگنده میگ – ۱۵، به تاریخ ۲۷ مارس ۱۹۶۸ (۷ فروردین ۱۳۴۷)، گاگارین و مربی‌اش ولادیمیر سریوگین به طرز ناباورانه‌ای در شهر کوچکی در حومه مسکو سقوط کرده و جان باختند.
لئونوف که در روز حادثه در همان نزدیکی بوده و صدای دو غرش مهیب را در آسمان شنیده، بعد‌ها به جمع هیئت دولتی تفحص در خصوص حادثه دلخراش پیوست. گزارش نهاییْحکایت از این داشت که گاگارین و سریوگین، هواپیما را طوری هدایت کرده‌اند تا به پرنده یا مانعی که گویا در مسیرشان بوده، برنخورند و در این حین، کنترل از دستشان خارج شده و مستقیماً به زمین خورده‌اند. لئونوف، که هم‌اینک ۷۹ سال دارد، در مصاحبه با Russia Today اظهار کرده: «چنین رأی‌ای را یک شهروند غیرنظامی باور می‌کرد – [اما] نه یک فرد حرفه‌ای. در واقع، کل ماجرا چیز دیگری بود».
البته گزارش رسمی نحوه مرگ گاگارین، آنقدر‌ها هم مقبول همه واقع نشد و لئونوف هم تنها کسی نبود که به قضیه شک می‌کرد. طی چندین و چند دهه آتی، نظریات زیادی، از اشکالات فنی هواپیما گرفته تا تئوری توطئه مقامات وقت شوروی، در این‌باره مطرح شد. چنانکه لئونوف از خلال زندگینامه مشترک‌اش با فضانورد آمریکایی دیوید اسکات، تحت عنوان «دو سوی ماه» در سال ۲۰۰۴ به رشته تحریر درآورده، دولت وقت شوروی، ارتش و حتی KGB هم چند مورد از این دعاوی را بررسی کرده، و شایعاتی مبنی بر احتمال مست کردن عمدی گاگارین، و یا این احتمال که سریوگین از کابین هواپیما مشغول «شکار آهوی وحشی بوده و همین باعث شده تا تعادل هواپیما به هم بخورد» را رد کردند. بررسی‌های دولت وقت، همچنین شائبه توطئه را هم از اساس رد می‌کرد.
طیق اسناد محرمانه‌ای که در سال ۲۰۰۳ منتشر شدند، KGB ظن می‌برده که متصدّیان برج مراقبت، با ارائه اطلاعات نادرست هوا‌شناسی، سهواً در وقوع حادثه دست داشته‌اند. بر اساس اعلام این سازمان، به گاگارین و سریوگین اشتباهاً این باور القا شده بوده که ارتفاع یک توده ابر مجاور، بیش از ارتفاع هواپیماست و همین باعث شده تا خلبانان فرصت کافی را برای خروج هواپیمایشان از وضعیت چرخش نداشته‌اند.
اما طبق نظر دیگری که توسط یک سرهنگ بازنشسته نیروی هوایی شوروی مطرح شده بود، خلبانی که قبلاً هواپیمای میگ – ۱۵ گاگارین و سریوگین را می‌رانده، سهواً و یا عمداً، یکی از منافذ هوای کابین خلبان را باز گذاشته و همین باعث شده تا طی پرواز بعدی، خلبانان در ارتفاع بالا دچار کمبود اکسیژن بشوند.
از طرفی هم الکسی لئونوف سال‌ها معتقد بود اولین غرشی که شنیده، صدای یک هواپیمای جت بوده که دیوار صوتی را شکسته؛ غرشی که بلافاصله هم با صدای غرش ناشی از سقوط هواپیمای گاگارین همراه شد.
لئونوف در گفتگو با Russia Today اظهار کرده: «ما می‌دانستیم که یک [جنگنده] سوخو – ۱۵ هم قرار بود همان روز یک پرواز آزمایشی بکند؛ اما در ارتفاع ۱۰ هزار متری، نه ۴۵۰ تا ۵۰۰ متری. این خلاف برنامه پروازی بود». گزارش محرمانه تازه‌ای هم تأیید کرده که یک جنگنده‌ی سوخو – ۱۵، بی‌اجازه و با سرعت فراصوت، از مجاورت میگ – ۱۵ گاگارین عبور کرده. لئونوف می‌گوید: «این هواپیما حین اوج گرفتن، ارتفاع‌اش حدود ۱۰ تا ۱۵ متر در ابرها کاهش یافت و در همین حین، از نزدیکی گاگارین گذشت؛ هواپیمایش را چرخاند و لذا آن را با سرعت ۷۵۰ کیلومتر بر ساعت، در مسیر سقوط – و به عبارت دقیق‌تر، در یک مسیر شدیداً مارپیچی – قرار داد».
با انتشار گزارش نهایی تحقیق و تفحص، لئونوف متوجه شد آنچه وی از آن حادثه تعریف کرده، در این گزارش به غلطْ ثبت شده بود. این گزارش اظهار می‌داشت که لئونوف، آن دو غرش را به فاصله ۱۵ تا ۲۰ ثانیه شنیده؛ در حالیکه اختلافشان در واقع دو ثانیه بود. او می‌گوید: «این [گزارش] نشان می‌داد که در واقع فاصله دو هواپیما حداقل ۵۰ کیلومتر بوده».
اما شبیه‌سازی رایانه‌ای جدیدی که بر مبنای داده‌های منتشرشده در همان گزارش انجام شد، علت خروج هواپیمای گاگارین از مسیر اصلی‌اش را مشخص کرد. به‌گفته لئونوف، «حالا [به یمن این شبیه‌سازی]، اگر یک هواپیمای بزرگ‌تر و سنگین‌تر، با فاصله کمی از کنار یک جت عبور کند و با موج متعاقبش تعادل آن را به هم بزند، احتمالش هست که این جت در یک مسیر شدیداً مارپیچی قرار بگیرد. و این درست همان اتفاقی بود که برای گاگارین افتاد. آن مسیر [مارپیچی]، تنها مسیری‌ست که با تمام پارامترهای ورودیمان همخوانی دارد».
لئونوف هم‌اینک اجازه بازگویی کلّیه این جزئیات را دارد، الا یک چیز: هویّت خلبان سوخو – ۱۵ گفته می‌شود این خلبان که هم‌اینک حدود ۸۰ سال از سن‌اش می‌گذرد، در وضعیت جسمانی چندان درستی نیست. لئونوف اظهار می‌کند: «از من خواسته شد که نام خلبان را فاش نکنم. او خلبان آزمایشی خوبی است… [گفتن نام‌اش] هیچ چیزی را حل نمی‌کند».
