چندتا از بازارهای سنتی ایران برای خرید سوغات و صنایع دستی
رپورتاژ
برای درک سبک زندگی و برقراری ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ با فرهنگ و آداب و رسوم مردمان یک خطه باید سری به بازارهای سنتی آن‌ها بزنید تا علاوه بر خرید سوغاتی گران‌بها با قیمتی منصفانه، نظاره‌گر بازتابی تماشایی از فر و شکوه تاریخ چند هزارساله این دیار کهن و فرهنگ پربار و غنی مردمان میهمان‌نوازش باشید. در این مطلب با برخی از برترین بازارهای سنتی ایران برای خرید سوغات و صنایع دستی آشنا خواهید شد.
بازار سنتی تبریز؛ بزرگ‌ترین مجموعه‌ی یکپارچه‌ی آجری جهان
بازار سنتی تبریز را باید نمونه‌ی نابی از هنر معماری ایرانی در دوران زندیه و قاجاریه دانست: مجموعه‌ی یکپارچه‌ای از سازه‌هایی آجری و به هم پیوسته با دیوارهایی قطور، طاق‌هایی ضربی و گنبدهای بلندی که روزنه‌های متعددی را برای تهویه هوا و تأمین نور کافی بازار در خود جای داده‌اند. این بازار که جزء بزرگ‌ترین مجموعه‌های مسقف و به هم پیوسته‌ی آجری و سرپوشیده‌ی جهان است.
بازار سنتی تبریز باید کهن‌ترین بازار خاورمیانه باشد. این بازار به دلیل موقعیت مکانی عالی و قرار گرفتن در جاده‌ی ابریشم که نقطه‌ی رفت و آمد هزاران کاروان اروپایی، آفریقایی و آسیایی بوده است، جزء مراکز حیاتی داد و ستد در کشور محسوب می‌شد و درب‌های آن به منزله‌ی دروازه‌های اصلی شهر بشمار می‌رفت. این بازار از تعداد زیادی راسته اصلی (معابر عمومی مسقفی که فاقد درب ورودی هستند) تشکیل شده که توسط راسته‌هایی فرعی به یکدیگر متصل گشته‌اند. در حدفاصل میان راسته‌های اصلی و راسته‌های فرعی، تیمچه‌های متعدد و چندطبقه‌ای بنا شده است که با سقف‌هایی گنبدی تزئین و به وسیله‌ی درب‌هایی بزرگ و مستحکم به راسته‌ی اصلی بازار ملحق شده‌اند. برخی از تیمچه‌های سرشناس این بازار عبارت‌اند از: تیمچه‌ی شیخ کاظم، تیمچه‌ی امیر، تیمچه‌ی قندفروشان، تیمچه‌ی خان، تیمچه‌ی صادقیه، تیمچه‌ی مظفریه و تیمچه‌ی میرابوالحسن. افزون بر موارد ذکر شده، بازار سنتی تبریز از بخش‌های مختلف دیگری نظیر مدرسه (۱۲ باب)، مسجد (۳۰ باب)، دالان، سرا (۲۷ باب)، گرمابه و کاروانسرا نیز تشکیل شده است که هرکدام از نظر قدمت و معماری حائز اهمیت بوده و از ارزش فرهنگی و تاریخی فراوانی برخوردارند. در این بازارها محصولات مختلفی، از صنایع دستی و طلا و جواهراتی گران‌سنگ گرفته تا پوشاک سنتی، بلور، پارچه و فرش‌هایی نفیس با قیمتی عالی و منصفانه به فروش می‌رسد. بنابراین بازدید از این بازار برای گردشگران هم فال است و هم تماشا؛ هم فرصتی برای تماشای گوشه‌ای از نبوغ معماران ایرانی و گشت و گذار در دالان‌های تاریخی و هم خرید سوغاتی گران‌بها. برای سفر و بازدید از این بازار تاریخی کافی است بلیط هواپیما تبریز را از سفرمارکت بخرید.
بازار سنتی اصفهان؛ تجلی‌گاه معماری ایرانی اسلامی
بازار سنتی اصفهان ضیافت پرشکوهی از طرح‌ها و رنگ‌هاست؛ دنیایی بزرگ آکنده از نقش و نگار که نبض اقتصادی اصفهان را در دست دارد و قلب تپنده‌ی داد و ستد در دیار نصف جهان محسوب می‌شود. بازار اصفهان را باید شهر کهن، مسقف و باشکوهی دانست که به زیبایی با انواع و اقسام تزئینات معماری ایرانی اسلامی طراحی شده است. آجرکاری‌هایی مسحورکننده و کاشی‌کاری‌هایی افسونگر این بازار، دیدگان هر گردشگر زیباپسندی را در دام زیبایی‌های توصیف ناشدنی نقش و نگار خود گرفتار می‌کند و هر رهگذری را مفتون شکوه و ابهت معماری خود می‌سازد. اگر با بلیط هواپیما اصفهان سفر کردید حتما برای خرید سوغات سری به این بازار بزنید.
این بازار شاید از نظر گردش اقتصادی به پای بازار تهران نرسد و همانند بازار سنتی تبریز، مجموعه‌ی یکپارچه و بی‌نقصی از سازمانی اجتماعی نباشد، اما از لحاظ زیبایی بصری، قدمت تاریخی و اصالت، پشت هر بازار سنتی و مرکز خریدی را به خاک می‌مالد. معماری این بازار بسیار اصولی و با رعایت استانداردهای معماری به شکلی طراحی شده است که با شرایط آب و هوایی منطقه هماهنگ باشد؛ یعنی دمای هوای بازار در فصول مختلف سال برای بازدیدکنندگان مساعد بوده و در تابستان حدوداً ۱۰ درجه سردتر و در زمستان ۵ تا ۸ درجه گرم‌تر از محیط بیرونی بازار باشد. همچنین معماری استثنائی و منحصر‌به‌فرد بازار به گونه‌ای طراحی شده است که از نفوذ توفان‌های مهیب و گرد و غبار به درون بازار ممانعت گردد. بازار سنتی اصفهان از بخش‌های مختلفی نظیر راسته‌ها، تیمچه، چهارسوق، مسجد، کاروانسرا، حمام و مدرسه تشکیل شده و صدها مغازه و حجره‌ی مختلف فرش‌فروشی، پارچه‌فروشی، طلافروشی، بلورفروشی و شیرینی‌فروشی را در وسعت ۱٫۵ کیلومتری خود جای داده است.
بازار سنتی یزد؛ تجارتکده‌ی اشراف‌زادگان قاجار
بازار سنتی یا بازار خان یزد در حقیقت مجموعه‌ی وسیعی است از حمام، مدرسه و میدان خان که با وسعتی ۲۷۰ متری در بافت تاریخی شهر دیدنی یزد قرار گرفته است. گرچه تاریخ تکمیل بازار خان یزد نیز همانند بسیاری دیگر از دیدنی‌های شهر بادگیرها به دوران قاجار باز می‌گردد، اما تأسیس این بازار در دوران اواخر دوران افشاریه و به دست حاکم وقت یزد، محمد تقی خان بافقی صورت گرفت. او مدت ۵۲ سال حاکم شهر یزد بود و از خود آثار گران‌بهای متعددی از جمله باغ گلشن، باغ دولت آباد و بازار قیصریه را به یادگار گذاشت.
این بازار در دوران قاجار جزء مناطق پراهمیت فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهر محسوب می‌شد، اما متأسفانه صرفاً محل رفت و آمد و تجارت خان‌ها و اشراف‌زادگان بود و از ورود رعیت بدان ممانعت می‌شد. در ساخت این بازار از مصالحی نظیر آجر، گچ، خشت و گِل استفاده شده است تا در گرم‌ترین فصل سال نیز دمای این بازار از محیط بیرونی خود اندکی خنک‌تر باشد. آجرکاری‌های بسیار زیبا و تیمچه‌هایی پیچیده و تودرتو با طاق‌هایی باشکوه و تماشایی همگی هنر ناب معماران ایرانی را به رخ بازدیدکنندگان می‌کشد و از جلوه‌ی دیگری از ظرفیت بی‌کران معماری این خطه‌ی هنرمندپرور پرده‌برداری می‌کند. در بازار سنتی یزد نیز شاهد فعالیت محدوده‌ی وسیعی از مشاغل، از طلافروشی و زیورآلات گرفته تا مسگری و پارچه‌فروشی خواهید بود و از گشت و گذار و ویترین‌گردی و خرید سوغات در این اثر تاریخی لذتی وافر خواهید برد.
بازار سنتی قزوین؛ شاهکار معماری دوران صفویه
پس از انتخاب قزوین به عنوان پایتخت کشور توسط شاه طهماسب صفوی، مردمان این منطقه‌ی دیدنی شاهد تحولات زیادی در بافت شهری خود شدند، به طوری که بسیاری از آثار برجسته‌ی معماری ایران در این دارالسلطنه احداث و برخی نیز بازسازی گردیدند. بازار سنتی قزوین نیز مشتی نمونه‌ی خروار است؛ مکانی با هزار سال قدمت که در قلب پایتخت خوش‌نویسی کشور، شهر کهن و تاریخی که بیش از ده درصد آثار باستانی خود را به ثبت ملی رسانده است، خودنمایی می‌کند و شیفتگان آثار ارزشمند تاریخی کشور را بسوی خود فرا می‌خواند.
این بازار سنتی یادگاری گران‌بها از دوران صفویه و قاجاریه و کتابی مصور از سیر تحول و پیشرفت معماری ایرانی در گذر زمان است. در حقیقت قدمت این بازار به مدت‌ها قبل از دوران صفویه بازمی‌گردد، اما در دوره‌ی صفویه و قاجاریه بازسازی و به شکل و شمایل باشکوه کنونی خود درآمد. در این بازار تاریخی، علاوه بر خرید صنایع دستی و سوغاتی نفیس، می‌توانید در تیمچه‌های مختلف این مرکز خرید ۱۴ هکتاری قدم بزنید و تماشاگر بناهای تاریخی و اماکن دیدنی فراوانی نظیر سرای سعدالسلطنه، سرای رضوی، مسجدالنبی و بازار قیصریه باشید. بازار سنتی قزوین از امکانات رفاهی قابل‌قبولی نظیر مسجد، رستوران، کافی‌شاپ و سرویس بهداشتی نیز برخوردار بوده و محدوده‌ی وسیعی از مغازه‌ها و حجره‌هایی برای خرید صنایع دستی، زیورآلات، پوشاک، چرم، بلور و … را در خود جای داده است.
