دوره یخبندان بزرگ و کوچک زمین چیست و چه آثاری روزی زمین داشت؟
زمین در طول تاریخ زمین‌شناسی خود دوره‌هایی از تغییرات آب و هوایی قابل توجه را تجربه کرده است و دو دوره قابل توجه اغلب به عنوان “عصر یخبندان بزرگ” و “عصر یخبندان کوچک” نامیده می‌شوند. این دوره‌ها با فواصل طولانی دمای سردتر و یخبندان گسترده مشخص می‌شدند.
1. عصر یخبندان بزرگ (دوران پلیستوسن):
عصر یخبندان بزرگ، همچنین به عنوان یخبندان کواترنر یا به سادگی یخبندان پلیستوسن شناخته می‌شود، تقریباً 2.4 میلیون سال پیش رخ داد و تا حدود 11700 سال پیش ادامه داشت. این دوره با پیشروی و عقب‌نشینی مکرر صفحات یخی بزرگ مشخص شد که بخش‌های قابل توجهی از قاره‌ها، به‌ویژه در نیمکره شمالی را پوشش می‌داد. اعتقاد بر این است که عوامل اولیه در شروع و تداوم عصر یخبندان بزرگ عوامل نجومی، زمین‌شناسی و جوی هستند.
1.1 علل عصر یخبندان بزرگ:
چرخه‌های میلانکوویچ: تغییرات در مدار زمین، شیب محوری و تقدیم، که به چرخه‌های میلانکوویچ معروف هستند، نقش مهمی در آغاز عصر یخبندان داشتند. این چرخه‌ها بر توزیع تابش خورشیدی در سطح زمین تأثیر می‌گذارد و بر الگو‌های آب و هوایی تأثیر می‌گذارد.
تکتونیک صفحه‌ای: آرایش قاره‌ها بر جریان‌های اقیانوسی و گردش اتمسفر تأثیر می‌گذارد. در دوره پلیستوسن، قاره‌ها به گونه‌ای قرار گرفتند که رشد صفحات یخی بزرگ را تسهیل می‌کرد.
سطوح گاز‌های گلخانه‌ای: سطوح پایین‌تر گاز‌های گلخانه‌ای مانند دی اکسید کربن و متان، با کاهش اثر گلخانه‌ای به کاهش دما کمک می‌کند.
1.2 اثرات عصر یخبندان بزرگ:
یخبندان: ورقه‌های یخی وسیع بخش بزرگی از آمریکای شمالی، اروپا و آسیا را پوشانده است. این یخچال‌ها منظره را شکل دادند و دره‌ها، آبدره‌ها و دیگر ویژگی‌های متمایز را ایجاد کردند.
تغییرات سطح دریا: تجمع یخ در خشکی منجر به کاهش قابل توجه سطح دریا‌ها شد. در دوران اوج یخبندان، سطح دریا چند صد فوت پایین‌تر از امروز بود و پل‌های خشکی را در معرض دید قرار داد و خطوط ساحلی را تغییر داد.
انقراض و سازگاری: دمای سردتر و تغییر مناظر تأثیر عمیقی بر گیاهان و جانوران داشت. برخی از گونه‌ها با محیط سرد سازگار شدند، در حالی که برخی دیگر با انقراض مواجه شدند.
مهاجرت انسان: جمعیت‌های انسانی با مهاجرت به مناطق مختلف با تغییرات آب و هوایی سازگار شدند. پایین آمدن سطح دریا، حرکت انسان‌های اولیه را از طریق پل‌های خشکی تسهیل کرد.
2. عصر یخبندان کوچک:
عصر یخبندان کوچک یک ناهنجاری آب و هوایی جدیدتر بود که تقریباً از قرن چهاردهم تا اواسط قرن نوزدهم رخ داد. اگرچه یک عصر یخبندان واقعی نیست، اما با یک سری دما‌های سردتر از حد متوسط، با رویداد‌های قابل توجهی مانند یخ زدن رودخانه تیمز در لندن و پیشروی یخچال‌های طبیعی در کوه‌های آلپ مشخص می‌شود.
2.1 علل عصر یخبندان کوچک:
تغییرپذیری خورشیدی: تغییرات در تابش خورشیدی، از جمله دوره‌های کاهش فعالیت خورشیدی که به عنوان حداقل‌های خورشیدی شناخته می‌شوند، احتمالاً در خنک‌سازی در طول عصر یخبندان کوچک نقش داشته است.
فعالیت‌های آتشفشانی: افزایش فوران‌های آتشفشانی می‌تواند مقادیر زیادی خاکستر و ذرات معلق در هوا را به جو تزریق کند و نور خورشید را منعکس کند و سطح زمین را خنک کند.
گردش اقیانوس: تغییرات در الگو‌های گردش اقیانوس، مانند چرخش واژگونی نصف النهار اقیانوس اطلس (AMOC)، ممکن است در توزیع مجدد گرما و تأثیرگذاری بر اقلیم منطقه‌ای نقش داشته باشد.
2.2 اثرات عصر یخبندان کوچک:
پیشرفت‌های یخبندان: یخچال‌های طبیعی در رشته‌های آلپ، اسکاندیناوی و سایر مناطق در این دوره گسترش یافتند و شواهدی از پیشروی خود به شکل مورن‌ها و نهشته‌های یخبندان به جای گذاشتند.
نابودی محصولات: دما‌های سردتر و فصل‌های رشد کوتاه‌تر منجر به نابودی محصولات و کمبود مواد غذایی در برخی مناطق شد که به دوره‌های قحطی کمک کرد.
اثرات اجتماعی و اقتصادی: آب و هوای سردتر تأثیرات عمیقی بر جوامع بشری داشت. کشاورزی را تحت تأثیر قرار داد، مسیر‌های تجاری را مختل کرد و به ناآرامی‌ها و درگیری‌های اجتماعی کمک کرد.
پاسخ‌های فرهنگی و هنری: تغییر اقلیم بر بیان‌های فرهنگی و هنری تأثیر گذاشت، به طوری که نقاشی‌های آن زمان اغلب صحنه‌های زمستانی را به تصویر می‌کشند و چالش‌های ناشی از آب و هوای سردتر را منعکس می‌کنند.
نتیجه:
هم عصر یخبندان بزرگ و هم عصر یخبندان کوچک، فصل‌های جذابی در تاریخ آب و هوای زمین هستند که تأثیر متقابل پیچیده عواملی را که بر آب و هوای سیاره تأثیر می‌گذارند، نشان می‌دهند. این دوره‌های سرد شدن اثرات عمیقی بر محیط زیست، شکل دادن به مناظر، تأثیر بر تکامل گونه‌ها، و حتی تأثیر بر جوامع انسانی داشت. مطالعه این رویداد‌های آب و هوایی تاریخی بینش‌های ارزشمندی را در مورد پویایی سیستم آب و هوای زمین ارائه می‌دهد و به ما کمک می‌کند تا پیامد‌های بالقوه تغییرات آب و هوایی معاصر را بهتر درک کنیم. همانطور که ما همچنان با چالش‌های یک جهان در حال گرم شدن دست و پنجه نرم می‌کنیم، تأمل در این قسمت‌های سردتر ما را به یاد ماهیت پویا و همیشه در حال تغییر آب و هوای زمین می‌اندازد.
