دلقکها و ترس از آنها در فرهنگهای مختلف
ترس از دلقکها یا کولروفوبیا (Coulrophobia) در بسیاری از فرهنگها از جمله فرهنگهای غربی بهصورت گسترده دیده میشود و افراد بسیاری در سراسر دنیا از آن رنج میبرند. این ترس علاوه بر کودکان در میان بزرگسالان نیز رایج است. ریشههای این فوبیا را میتوان در موارد متعددی جستجو کرد. در فرهنگ عامه، دلقکها اغلب به عنوان موجوداتی سرگرمکننده یا حتی کودکانه معرفی میشوند؛ اما از سوی دیگر، برخی از برجستهترین نمونههای ادبیات و سینما، تصویری کاملاً متفاوت از دلقکها ارائه میدهند. برای مثال، در رمان «آن» (It) نوشته استفن کینگ (Stephen King) و اقتباسهای سینمایی آن، شخصیت دلقک ترسناک به نام پنیوایز (Pennywise) با ظاهر تهدیدآمیز خود یکی از چهرههای مشهور و وحشتزا در فرهنگ معاصر شده است. فیلمهایی چون «جوکر» (Joker) و حتی برخی از تصاویر دلقکها در پارکهای تفریحی نشان از قدرت این ترس در فرهنگهای مختلف دارند.
این ترس در دستهای از فوبیاهای خاص قرار میگیرد که به صورت کلی شامل ترسهای غیرمعقول و شدید از اشیاء، حیوانات، مکانها یا موقعیتهای مشخص هستند. برخلاف فوبیاهایی مانند ترس از ارتفاع یا تاریکی، کولروفوبیا به دلیل ماهیت ناشناخته و نامطمئن بودن دلقکها و چهرهی غیرمعمول آنها شکل میگیرد.
پژوهشی برای فهمیدن عمق ترس از دلقکها
در تحقیقی که توسط گروهی از محققان انجام شده است، پرسشنامهای روانسنجی به نام «پرسشنامه ترس از دلقکها» تهیه شد که به بررسی میزان و شدت این ترس در میان ۹۸۷ نفر از افراد بین ۱۸ تا ۷۷ سال پرداخت. نتایج نشان داد که بیش از ۵۳ درصد از شرکتکنندگان به درجاتی از دلقکها میترسند، در حالی که حدود ۵ درصد از آنها این ترس را بهطور بسیار شدید و بحرانی تجربه میکنند. این آمار در مقایسه با بسیاری از فوبیاهای دیگر قابل توجه است و حتی از میزان ترسهای رایج دیگر، مانند ترس از حیوانات، ارتفاعات و فضاهای بسته فراتر میرود.
جالب است که این تحقیق همچنین نشان داد زنان نسبت به مردان به طور متوسط بیشتر از دلقکها میترسند، هرچند دلیل علمی روشنی برای این تفاوت جنسیتی وجود ندارد. به نظر میرسد که این الگوی مشابهی در سایر فوبیاها، مانند ترس از مارها و عنکبوتها، نیز دیده میشود.
دلایل و عوامل ترس از دلقکها
پژوهشگران برای فهمیدن دلایل اصلی ترس از دلقکها، هشت فرضیه مختلف را به عنوان عوامل محتمل ترس از دلقکها مطرح کردند و از کسانی که در پاسخ اولیه خود به نوعی ترس از دلقکها را تجربه کرده بودند، خواستند تا میزان تأثیر هر یک از این عوامل را ارزیابی کنند:
- ظاهر غیر انسانی: چهرههای دلقکها به دلیل آرایش اغراقآمیز و چهرههای تغییر شکل یافته، از نظر روانشناختی برای برخی افراد غیر طبیعی و غیر انسانی به نظر میرسد. این همان احساس ناآرامی است که برخی از افراد هنگام دیدن عروسکها یا مانکنها (Mannequins) تجربه میکنند.
- اجزای چهره تهدیدآمیز: حالت اغراقآمیز چهره دلقکها با ویژگیهایی مانند لبخند بزرگ و گاه چشمهای تیز میتواند حس تهدید را به مخاطب القا کند.
- پنهانشدن احساسات: یکی از نتایج مهم این تحقیق این است که بسیاری از افراد به دلیل عدم امکان تشخیص حالات چهره دلقکها به آنها اعتماد نمیکنند. آرایش و ماسک دلقکها حالات واقعی چهره و احساسات آنها را پنهان میکند که این امر موجب بروز حس عدم اطمینان میشود.
- رنگهای آرایش: رنگهای خاص آرایش دلقکها، که گاه شامل رنگهای قرمز و تیره است، برای برخی از افراد یادآور مرگ، بیماری و جراحت است که احساس انزجار و حتی ترس را در آنها برمیانگیزد.
- رفتار غیرقابل پیشبینی: دلقکها با رفتارهای غیرمعمول و اغراقآمیز خود، مانند حرکات ناگهانی، خندههای بلند یا صداهای عجیب، به نوعی حالتی غیرقابل پیشبینی دارند که در افراد احساس ناراحتی ایجاد میکند.
- تأثیر خانواده: برای برخی افراد، ترس از دلقکها از والدین یا دیگر اعضای خانواده به آنها منتقل شده است که در معرض ترسهای مشابه بودهاند.
- تأثیرات فرهنگ عامه: دلقکهای ترسناک در فرهنگ عامه و بهویژه در فیلمها و کتابهای ترسناک نقش مهمی در ایجاد و تقویت این ترس ایفا کردهاند. شخصیتهایی مثل پنیوایز از کتابهای استفن کینگ و دیگر دلقکهای شیطانی در فیلمها به عنوان نمادی از ترس شناخته میشوند.
- تجربه ناخوشایند شخصی: اگرچه تصور میشود بسیاری از افراد به دلیل تجربه ترسناک با دلقکها از آنها بترسند، این عامل کمترین میزان تأثیر را در میان عوامل فوق داشته است.
نتایج و سوالات آینده
نتایج این تحقیق نشان میدهد که عدم توانایی در خواندن و درک احساسات دلقکها، عامل مهمی در ترس از آنهاست. این یافتهها تأیید میکند که ترس از دلقکها بیشتر از آنکه به تجربههای شخصی وابسته باشد، به دلیل عوامل فرهنگی و روانشناختی مانند ماسک و آرایش اغراقآمیز ایجاد میشود. با این حال، سوالاتی همچنان بیپاسخ باقی میماند؛ به طور مثال، آیا هر نوع آرایشی که حالات چهره را پنهان کند، میتواند موجب ترس شود؟ یا اینکه خصوصیات ویژهای در آرایش دلقکها وجود دارد که باعث ترس بیشتر میشود؟ این موضوع به عنوان زمینه تحقیقاتی جدید برای پژوهشگران شناخته شده است.