پنج شیوه ایجاد زمین‌لرزه توسط انسان‌ها

زمانی که زلزله هائیتی به وقوع پیوست، شایعاتی در وب منتشر شد، مبنی بر اینکه ممکن است این زلزله صناعی بوده باشد و به احتمال زیاد بارها در وب، مطالبی در مورد «هارپ» خوانده‌اید.

اما اگر از تئوری‌های توطئه و شایعات و افسانه‌پردازی‌ها و همچنین نقل خبرهای بی‌پایه صرف‌نظر کنیم، آیا از لحاظ علمی امکان دارد که انسان بتواند زلزله ایجاد کند؟!

در نخستین فیلم سری سوپرمن، شخصیت‌ تبه‌کار فیلم، «لکس لوتور» با بازی «جین هکمن» نقشه کشیده بود که با انفجار سلاح هسته‌ای در گسل سن آندره‌آس، زمین‌لرزه‌ای ایجاد کند که کالیفرنیا را به زیر آب ببرد. او که مقدار زیادی از اراضی بیابانی را خریده بود، امید داشت با زیر آب رفتن کالیفرنیا، یک‌شبه زمین‌هایش مبدل به سواحل جدید آمریکا شود و ثروتمند شود!

خارج از دنیای سینما، در گذشته این تصور وجود داشت که انسان نمی‌تواند کاری کند که منجر به وقوع زمین‌لرزه شود، اما واقعیت چیز دیگری است:

تخمین زده می‌شود، 25 درصد زمین‌لرزه‌های بریتانیا ناشی از فعالیت‌های انسان باشد، البته بیشتر این زمین‌لرزه‌ها کوچک هستند و کمتر از چهار ریشتر بزرگی دارند.

زمین‌لرزه‌های صناعی را می‌توانیم به دو دسته تقسیم کنیم، آنهایی که گسل‌های غیرفعال را با تعییر تنش پوسته زمین فعال می‌کنند و آن دسته که به دور از گسل‌ها هستند و مستقل عمل می‌کنند.

وقتی سقف یک معدن بزرگ فرومی‌ریزد، می‌تواند باعث زمین‌لرزه شود، مثلا چند سال پیش معدن کراندال کانیون فروریخت و باعث کشته شدن شش نفر در یوتای آمریکا شد. این زمین‌لرزه‌های خیلی کوچک هستند.

ممکن است تصور کنیم، فعالیت‌های بشری در مقیاس‌های زمین‌شناسی آنقدر بزرگ نیستند که بتوانند باعث فعال کردن یک گسل شوند. اما جابجایی توده‌های بزرگ مواد، مثلا در فعالیت‌های استخراج معادن، آنقدر باعث تغییر نیروها در راستای گسل‌ها می‌شوند که می‌توانند درمواردی باعث فعال شدن گسلی شوند که میلیون‌ها سال، غیر فعال بوده است.

مثلا در سال 1989، زلزله‌ای در نیوکاسل رخ داد که یکی از معدود زمین‌لرزه‌های توأم با تلفات در استرالیا بود. این زمین‌لرزه 12 نفر را کشت، 160 نفر را زخمی کرد و به 50 هزار خانه صدمه زد و تخمین زده می‌شود که چهار میلیارد دلار به استرالیا، زیان وارد آورد.

بررسی دانشمندان نشان داد که فعالیت‌های استخراج زغال‌سنگ که از 200 سال پیش در منطقه شروع شده بود، باعث تغییر طرح تنش زمین در گسل منطقه و زلزله شده بود.

بر خلاف دنیای سینما که در ان اتجارهای اتمی می‌توانند، محرک ایجاد زلزله بشوند، در عالم واقع، قوی‌ترین عاملی که می‌تواند باعث زمین‌لرزه شود، جابجایی حجم زیادی از ماده است:

1- ساختن سد: آب پشت سد به پوسته زمین در پشت دریاچه سد، فشار زیادی که طرح تنش را تعییر می‌دهد و می‌تواند نهایتا در بعضی از موارد باعث زمین‌لرزه شود.

سد هوور Hoover  که دهه‌ها پیش ساخته شده است، دریاچه بزرگی در پشت خود دارد که ارتفاع آب در آن به بیش از 145 متر می‌رسد، از زمان فعال شدن سد، مناطق پیرامون آن صدها زمین‌لرزه تجربه کرده‌اند که البته بیشتر آنها کمتر از پنج ریشتر بزرگی دارند.

ذخایر بزرگ آب در پشت سدهای عظیم چین، متهم هستند که باعث زمین‌لرزه‌های در چین شده‌اند. البته این ادعایی است که ثابت نشده است.

2- تزریق مایع به زمین: در سال 1961 ارتش آمریکا، تصمیم گرفت بهترین راه برای خلاص شدن از مواد سمی زاید ناشی از تولید بمب‌های ناپالم را پیدا کند. آنها یک چاه 3600 متری در کوهای راکی حفر کردد و مولد سمی را به آن تزریق کردند. بین سال 62 تا 66 مجموعا بیشتر از 620 هزار متر مکعب از این مواد به پوسته زمین تزریق شد. اما وقوع زمین‌لرزه‌ها در منطقه، باعث توقف این پروژه شد.

تزریق عمقی مایعات به پوسته زمین، می‌تواند تنش پوسته زمین را تغییر دهد و باعث زمین‌لرزه شود. این احتمال وجود دارد که تزریق CO2 فشرده در معادل زغال‌سنگ هم بتواند باعث زمین‌لرزه شود.

3- استخراج مقادیر عظیم زغال‌سنگ: زغال سنگ بیش از نیمی از نیروی الکتریسیته آمریکا و درصد بیشتری از انرژی چین را تأمین می‌کند. تخمین زده می‌شود، تنها در سال 2006 میلادی، 6195 میلیون تن زغال‌سنگ استخراج شده باشد. معمولا همراه زغال‌سنگ مقادیر زیادی آب هم از معادن بیرون ریخته می‌شود. گاهی مقدار آب استخراج‌شده در این معادن، بیشتر از خود زغال‌سنگ است. طبیعی است که برداشتن این جرم زیاد ماده، بتواند باعث تغییر طرح تنش پوسته زمین و زمین‌لرزه شود. برآورد می‌شود که 50 درصد لرزه‌های مصنوعی زمین به خاطر فعالیت‌های معدنی، رخ می‌دهند.

4- استخراح نفت و گاز: در مناطقی که فعالیت تکتونیک زیاد است، استخراج مقدار زیادی  گاز طبیعی و نفت می‌تواند باعث زمین لرزه شود. سه تا از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌‌های ایجاد شده توسط انسان در اثر همین فعالیت‌ها در ازبکستان رخ داده‌اند. بزرگ‌ترین آنها 7.3 بزرگی داشت و بررسی دانشمندان روسی، فعالیت‌های استخراچ نفت و گاز را در ایجاد آن مؤثر می‌داند.

5- آسمان‌خراش‌های بسیار بزرگ: سال 2005 یک زمین‌شناس ادعا کرد که مرتفع‌ترین ساختمان آن زمان یعنی «تایپی 101» واقع در تایوان، که 700 هزار تن وزن و 508 متر ارتفاع داشت دارد، باعث فعال کردن گسل خاموش ناحیه شده است.

تا پیش از ساخته شدن آسمان‌خراش، این منطقه از نظر زمین‌لرزه ساکت بود و به طور متوسط سالی دو زمین‌لرزه با بزرگی کمتر از 2 ریشتر در آن به وقوع می‌پیوست، اما از زمان ساخته شدن این بنا، دو زمین‌لرزه به بزرگی 3.8 و 3.2 در منطقه رخ داده است.

منبع