پنج شیوه ایجاد زمین‌لرزه توسط انسان‌ها

زمانی که زلزله هائیتی به وقوع پیوست، شایعاتی در وب منتشر شد، مبنی بر اینکه ممکن است این زلزله صناعی بوده باشد و به احتمال زیاد بارها در وب، مطالبی در مورد «هارپ» خوانده‌اید.

اما اگر از تئوری‌های توطئه و شایعات و افسانه‌پردازی‌ها و همچنین نقل خبرهای بی‌پایه صرف‌نظر کنیم، آیا از لحاظ علمی امکان دارد که انسان بتواند زلزله ایجاد کند؟!

در نخستین فیلم سری سوپرمن، شخصیت‌ تبه‌کار فیلم، «لکس لوتور» با بازی «جین هکمن» نقشه کشیده بود که با انفجار سلاح هسته‌ای در گسل سن آندره‌آس، زمین‌لرزه‌ای ایجاد کند که کالیفرنیا را به زیر آب ببرد. او که مقدار زیادی از اراضی بیابانی را خریده بود، امید داشت با زیر آب رفتن کالیفرنیا، یک‌شبه زمین‌هایش مبدل به سواحل جدید آمریکا شود و ثروتمند شود!

خارج از دنیای سینما، در گذشته این تصور وجود داشت که انسان نمی‌تواند کاری کند که منجر به وقوع زمین‌لرزه شود، اما واقعیت چیز دیگری است:

تخمین زده می‌شود، 25 درصد زمین‌لرزه‌های بریتانیا ناشی از فعالیت‌های انسان باشد، البته بیشتر این زمین‌لرزه‌ها کوچک هستند و کمتر از چهار ریشتر بزرگی دارند.

زمین‌لرزه‌های صناعی را می‌توانیم به دو دسته تقسیم کنیم، آنهایی که گسل‌های غیرفعال را با تعییر تنش پوسته زمین فعال می‌کنند و آن دسته که به دور از گسل‌ها هستند و مستقل عمل می‌کنند.

وقتی سقف یک معدن بزرگ فرومی‌ریزد، می‌تواند باعث زمین‌لرزه شود، مثلا چند سال پیش معدن کراندال کانیون فروریخت و باعث کشته شدن شش نفر در یوتای آمریکا شد. این زمین‌لرزه‌های خیلی کوچک هستند.

ممکن است تصور کنیم، فعالیت‌های بشری در مقیاس‌های زمین‌شناسی آنقدر بزرگ نیستند که بتوانند باعث فعال کردن یک گسل شوند. اما جابجایی توده‌های بزرگ مواد، مثلا در فعالیت‌های استخراج معادن، آنقدر باعث تغییر نیروها در راستای گسل‌ها می‌شوند که می‌توانند درمواردی باعث فعال شدن گسلی شوند که میلیون‌ها سال، غیر فعال بوده است.

مثلا در سال 1989، زلزله‌ای در نیوکاسل رخ داد که یکی از معدود زمین‌لرزه‌های توأم با تلفات در استرالیا بود. این زمین‌لرزه 12 نفر را کشت، 160 نفر را زخمی کرد و به 50 هزار خانه صدمه زد و تخمین زده می‌شود که چهار میلیارد دلار به استرالیا، زیان وارد آورد.

بررسی دانشمندان نشان داد که فعالیت‌های استخراج زغال‌سنگ که از 200 سال پیش در منطقه شروع شده بود، باعث تغییر طرح تنش زمین در گسل منطقه و زلزله شده بود.

بر خلاف دنیای سینما که در ان اتجارهای اتمی می‌توانند، محرک ایجاد زلزله بشوند، در عالم واقع، قوی‌ترین عاملی که می‌تواند باعث زمین‌لرزه شود، جابجایی حجم زیادی از ماده است:

1- ساختن سد: آب پشت سد به پوسته زمین در پشت دریاچه سد، فشار زیادی که طرح تنش را تعییر می‌دهد و می‌تواند نهایتا در بعضی از موارد باعث زمین‌لرزه شود.

سد هوور Hoover  که دهه‌ها پیش ساخته شده است، دریاچه بزرگی در پشت خود دارد که ارتفاع آب در آن به بیش از 145 متر می‌رسد، از زمان فعال شدن سد، مناطق پیرامون آن صدها زمین‌لرزه تجربه کرده‌اند که البته بیشتر آنها کمتر از پنج ریشتر بزرگی دارند.

ذخایر بزرگ آب در پشت سدهای عظیم چین، متهم هستند که باعث زمین‌لرزه‌های در چین شده‌اند. البته این ادعایی است که ثابت نشده است.

2- تزریق مایع به زمین: در سال 1961 ارتش آمریکا، تصمیم گرفت بهترین راه برای خلاص شدن از مواد سمی زاید ناشی از تولید بمب‌های ناپالم را پیدا کند. آنها یک چاه 3600 متری در کوهای راکی حفر کردد و مولد سمی را به آن تزریق کردند. بین سال 62 تا 66 مجموعا بیشتر از 620 هزار متر مکعب از این مواد به پوسته زمین تزریق شد. اما وقوع زمین‌لرزه‌ها در منطقه، باعث توقف این پروژه شد.

تزریق عمقی مایعات به پوسته زمین، می‌تواند تنش پوسته زمین را تغییر دهد و باعث زمین‌لرزه شود. این احتمال وجود دارد که تزریق CO2 فشرده در معادل زغال‌سنگ هم بتواند باعث زمین‌لرزه شود.

3- استخراج مقادیر عظیم زغال‌سنگ: زغال سنگ بیش از نیمی از نیروی الکتریسیته آمریکا و درصد بیشتری از انرژی چین را تأمین می‌کند. تخمین زده می‌شود، تنها در سال 2006 میلادی، 6195 میلیون تن زغال‌سنگ استخراج شده باشد. معمولا همراه زغال‌سنگ مقادیر زیادی آب هم از معادن بیرون ریخته می‌شود. گاهی مقدار آب استخراج‌شده در این معادن، بیشتر از خود زغال‌سنگ است. طبیعی است که برداشتن این جرم زیاد ماده، بتواند باعث تغییر طرح تنش پوسته زمین و زمین‌لرزه شود. برآورد می‌شود که 50 درصد لرزه‌های مصنوعی زمین به خاطر فعالیت‌های معدنی، رخ می‌دهند.

4- استخراح نفت و گاز: در مناطقی که فعالیت تکتونیک زیاد است، استخراج مقدار زیادی  گاز طبیعی و نفت می‌تواند باعث زمین لرزه شود. سه تا از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌‌های ایجاد شده توسط انسان در اثر همین فعالیت‌ها در ازبکستان رخ داده‌اند. بزرگ‌ترین آنها 7.3 بزرگی داشت و بررسی دانشمندان روسی، فعالیت‌های استخراچ نفت و گاز را در ایجاد آن مؤثر می‌داند.

5- آسمان‌خراش‌های بسیار بزرگ: سال 2005 یک زمین‌شناس ادعا کرد که مرتفع‌ترین ساختمان آن زمان یعنی «تایپی 101» واقع در تایوان، که 700 هزار تن وزن و 508 متر ارتفاع داشت دارد، باعث فعال کردن گسل خاموش ناحیه شده است.

تا پیش از ساخته شدن آسمان‌خراش، این منطقه از نظر زمین‌لرزه ساکت بود و به طور متوسط سالی دو زمین‌لرزه با بزرگی کمتر از 2 ریشتر در آن به وقوع می‌پیوست، اما از زمان ساخته شدن این بنا، دو زمین‌لرزه به بزرگی 3.8 و 3.2 در منطقه رخ داده است.

منبع

21 دیدگاه

  1. متاسفانه. تولید محتوی در ایران حدی دارد که به سمت صفر میل میکند!
    جناب دکتر عزیز هدف شما نویسنده مهمان بوده؟ یا مترجم مهمان؟؟؟

    1. خود آقای مجیدی هم در مطلب درخواست نویسنده گفته بود وقت نمی‌کنند همه مطالبی زا که لایک کرده و یا جالب بوده و بوکمارک کرده‌اند را ترجمه کنند و گفته بودند که برای همین در نظر دارند تویسندگان جدید بیاورند.

      در ضمن این مطلب کار خود آقای مجیدی هست چون نام هیچ کس بالای مطلب نیامده.

      همچنین به نظر شخصی بنده هدف اصلی هر وبلاگ ارایه مطالب جالب و مهم به کاربران خود می باشد وترجمه کردن زیاد مشکلی ندارد.

  2. سلام. به نظر این مطلبتون از نظر علمی خیلی متقن نمیاد. احجامی که توسط بشر جابجا می‌شوند واقعا در مقایسه با اندازه زمین خیلی ناچیز هستن. مثلا در مورد بند آخر. گفته شده که برج ۷۰۰ هزارتن وزن داره. می‌خوایم ببینیم این عدد یعنی چقدر. قبلش بگم که چگالی خاک حدود ۱۶۰۰ کیلوگرم بر متر مکعبه. با این حساب ک وزن این آسمان خراش وزن ضخامت یک سانت خاک و مساحت ۴۴ کیلومتر مربع میشه. این یعنی مثلا از شهر کوچیک ۱ سانت خاک برداری بشه (که در عمل خیلی بیشتر از اینا خاک جابجا میشه). این مقدار خیلی خیلی کمتر از مقدار رسوبیه که تو ۱ سال بر اثر فرسایش از سطح یه حوضه آبریز جابجا میشه. همین مثال در مورد سد هم هست که بگذریم. کلا خیلی راحت نمیشه در مورد احجام بزرگ اظهار نظر کرد. مهندسای عمران به بزرگی این اعداد عادت دارن.

    1. راست و دروغش به گردن منبع مقاله است! منبع مقاله در زمره سایت‌های مرجع علمی نیست و پاپیولار و برای مخاطب عام می‌نویسه اما سایت واقعا خوشنامی است. با مراجعه به منبع می‌تونین به منابع ارجاعیش برسین. من کارشناس فن نیستم، اصلا، اما تصور می‌کنم برای ایجاد تنش، جابجایی جرم‌هایی با ابعاد کم هم کافی باشه.

    2. ما که مهندس نیستیم و دقیق نمی دونیم ولی وبلاگ منبع به بخش های زیادی منبع داده مثل abc و …
      پس فکر نکنم مطلب زیاد مطلب بی خودی باشه

    3. دوست گرامی شما مفهوم تنش را تاکنون به گوشتون خورده
      رسوب جا به جا شده رو چطور با فشاری که یک آسمان خراش در یک سطح مقطع محدود می آره مقایسه می کنید
      بر عکس جنابعالی دوستانی که با حداقل مفاهیم مقاومت مصالح آشنائی دارند می دانند که تنشی که یک ساختمان چند صد هزارتنی به یک مساحت محدود می آورد بزرگتر از تنشی است که فرسایش رود ها یا تنش به وجود آمده از یک شهر چند صد هزار نفره می باشد

      البته نمی دونم شاید بعضی از دوستان رشته جغرافیا رو با مهندسی عمران اشتباه گرفتن
      بهتره حداقل مفاهیم مقاومت مصالح رو در حد دانشجویان کارشناسی مسلط باشین جناب محمد خان

    4. یه نکته دیگه جناب محمد خان ,شما که ادعای مهندسی عمران می کنی و به ارقام بزرگ عادت داری می دونی تنش به چی می گن؟؟
      اگر مهندسان عمران جامعه همه اینطور باشن واقعا واویلاست!

  3. @ دانشجو
    جناب دانشجوی عزیز از شما که دانشجو هستین این صحبت بعیده! تا اون جایی که زمان دانشجویی ما باب بود اگه می خواستیم حرفی بزنیم اول کلی مدرک و منبع جمع می کردیم بعدش حرفی می زدیم!
    به عنوان یک خواننده برای من جای سوآله که شما از کجا به این نتیجه رسیدین؟ منبعی برای این حرفتون دارین؟
    مگه ترجمه ی یه مطلب و انتشار اون نمی تونه تولید محتوا محسوب بشه؟ مگه همه افراد اونقدر به یه موضوع احاطه دارن که بتونن چند وقت یکبار در اون رابطه مقاله بنویسن؟

  4. مطلب جالبی بود
    البته در مورد هارپ شک دارم زیرا قانون دوم ترمودینامیک را نقض می کند و به احتمال بسیار زیادبراساس آموخته هایمان از مباحث ترموداینامیکی و قانون دوم سلاح هارپ فقط یک تبلیغ است!
    در مورد تولید محتوی که دوستمان فرمودند همین که چند سایت دارند اینکار را میکنند بسیار خوب هستش و مطالب ارائه شده بسیار مفید واقع می شوند برای نوشتن هرکدام از این مطالب “نمیگویم مقالات” احتیاج به صرف وقت و هزینه بسیار می باشد که به صورت رایگان در اختیار ما قرار می گیرد خود ماهم اگر صد مطلب ارائه کنیم 99 تا از آن ها بر اساس ترجمه مطالب است
    به طور مثال موسسات بسیار زیاد تحقیقاتی وجود دارند که ارئه گزارش آنها به زبان فارسی باعث مطلع تر شدن خواننده گان میکردد و هدف مقدس اینترنت هم بحث اطلاع رسانی است
    من تا به امروز اصلا نمی دانستم ممکن است این کارهای انسانی شامل سد زدن باعث زمین لرزه شود که اینجا باخواندن این مطلب و همچنین ییادآوری آموخته هایم به صورت منطقی به این نتیجه رسیدم
    مهم نیست چه کسی برای بار اول این مطلب را می نویسد مهم این است که از این مطلب چقدر می توان در جهت رفاه انسان ها و محیط زیستی که در آن قرار داریم استفاه مفید کرد
    بین انسان ها هیچ مرزی وجود ندارد محیط زیست و انسانیت که مرز نمی شناسند
    دست دوستان درد نکند که مطالب خوبی را از سایت های معتبر به زبان رسمی کشور ترجمه میکنند و باعث مطلعتر شدن سایر هموطنان میگردند و مطمئنا این کارها در اینده همه ما نقش مثبت و خوبی خواهد داشت

  5. در پاسخ به آقا محمد باید عرض کنم که وقتی 700 هزار تن وزن بخواد در سطحی به اندازه مثلا هزار متر مربع توزیع بشه فشار بسیار بسیار بیشتری ایجاد می کنه در مقایسه با حالتی که این وزن بخواد در سطح یک شهر توزیع بشه…مثال شما نمی تونه مدل مناسبی ارائه بده.

  6. البته حرف آقا محمد هم درسته ولی بعضی مواقع یه حادثه یا یه کار کوچیک می تونه نتایج بزرگ به بار بیاره. همون چیزی که بهش اثر پروانه ای میگن.

  7. جناب آرمان اثر پروانه ای یه تئوری هستش که زیاد متغن نیست
    در حالیکه طبق علم مکانیک مواد که شاخه بسیار عظیمی در دانش است به راحتی می توان به از بین رفتن تعادل در بین لایه های زمین در اثر تنش بسیار بالائیکه یک ساختمان روی سطح مبنای خود ایجاد می کند رسید
    کل مهندسی عمران بروی این مسئله بنیان گذاشته شده وتحلیل بالا بااینکه یک مقاله علمی نیست ولی کاملا صحت داره
    لایه های زیرین زمین جامد نیستن مخلوطی از مایعات و جامدات با دماهای مختلف و ویسکوزیته های متفاوت و همچنین چگالی های مختلف هستن که تنشایجاد شده که همون مثالی مثل فشار هستش اون ها رو به راحتی جابه جا می کنه و مثلا یک سفره آب زیرزمین به شدت بخار می شه و از زیر توده ها به برون می آد و باعث زلزله می شه البته عوامل مختلفی هست
    ولی زلزله حادثه مهیبیه و باید درموردش اطلاعات بیشتری به دست بیاد چون واقعا پیچیده و خانمان سوزه

  8. به آتیلا و وحید: ممنون از شما که بحث تنش رو یاد آوری کردید. اینجا البته چند نکته به ذهنم می‌رسه که عرض می‌کنم.
    اولا: وقوع زلزله معمولا ناشی از جابجایی صفحات تکتونیکیه. این صفحات در نقاط مختلف زمین در اعماق مختلفی قرار دارند: نکته مهم اینکه عمق وقوع زلزله ها از رده چند ده کیلومتره و زلزله هایی که در عمق کمتر از ۷۰ کیلومتر اتفاق بیفتن زلزله سطحی تلقی می‌شن. برای اینکه تصوری از ۷۰ کیلومتر داشته باشید باید بگم این فاصله نیم ساعت رانندگی با سرعت زیاده. فرض کنید این فاصله در عمق طی بشه.
    ثانیا: توزیع تنش در اعماق بسیار زیاد حساسیت بسیار کمی به توزیع بار در سطح داره. این حرف رو اینجوری تجسم کنید: یه ستون رخت‌خواب رو در نظر بگیرید (الاستیسیته رخت‌خوابی :دی) حالا مشتتون رو بزارید رو ستون رختخواب و محکم فشار بدید. می‌بینید که لایه‌های بالای رخت‌خواب به شدت تغییر شکل (=کرنش) دارن ولی هرچی به سطوح پایین‌تر میریم این کرنش کمتر میشه تا جایی که تو عمق سه تشکی (:دی) از جایی که فشار دادین عملا تغییر شکل کل ستون رختخواب یکنواخت شده. می‌دونید که در مسائل مهندسی فرض می‌کنند که تنش و کرنش رابطه خطی دارند. پس وقتی تو یه عمقی از مرز محیط پیوسته کرنش یکنواخت بشه، تنش هم یکنواخت می‌شه.
    نتیجه: اگرچه سازه‌های بزرگ در تنش و کرنش ژئوتکنیک سطحی اثرات مهمی دارن، اما در اون عمقی که زلزله اتفاق میفته واقعا این اثرات ناچیزه.

    1. در مورد اثر ماشه‌ای مخزن سد بر زلزه، به نظر این مقاله رو مطالعه کنید:
      http://www.hindu.com/fline/fl1627/16270870.htm

      در ضمن اعتقادم اینه که مقاله ویکی پدیا در این مورد جانبدارانه نوشته شده.

  9. مطلب بسیار جالب بود اما دوستان وقتی در مورد لایه های زمین صحبت میکنیم باید بدونیم که فشار در لایه های زیرین زمین خارج از تصوره مثلا مگه عمق یک معدن الماس چقدره که اون فشاره عظیم برای تولید الماس رو ایجاد میکنه و هرچی فشار بیشتر باشه پاسخ به تنش هم به تناسب بیشتر میشه اینه که یک آسمان خراش یا یک سد میتونه تعادل محیط رو به هم بزنه ….

  10. اثر پروانه ای اصلا تئوری نیست، صرفا یه اصطلاحه که در نظریه آشوب به کار رفته.
    و مفهومشم این نیست که حتما یه تغییر کوچیک اثر بزرگ می ذاره بلکه اگه یه تغییر کوچیک یه اثر بزرگ بذاره بهش اثر پروانه ای میگن. منم فقط گفتم گاهی یه تغییر کوچیک می تونه اثر بزرگی بذاره.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا
[wpcode id="260079"]