آیا انسان در آینده در ژرفای اقیانوس‌ها خواهد زیست؟!
موقعیکه فضانوردان، با سفینه‌های کیهانی خود، دور زمین می‌گردند، چشمهایشان به آب بـیشتر میافتد تا به خشکی. این موضوع تعجب‌آور نیست زیرا دریاها و اقیانوس‌ها در حدود 70 درصـد سطح زمین را تشکیل می‌دهد. مـعذلک، اطلاعات بشر دربارهٔ این جهان آبی، بسیار ناچیز است، بطوریکه می‌توان گفت بشریکه به کره ماه دست یافته است، از لحاظ شناسائی دریاها و اقیانوس‌ها، هنوز در عصر ماقبل تاریخ زندگی می‌کند. ماهی را، بـرحسب تصادف و بدون توجه به خصوصیات و سن آنها، صید و خزه‌های مورد احتیاجش را، با همان ابزار و روشهای اجداد دو هزار سال پیش خود، جمع‌آوری می‌کند
«روژه رول»1 اقیانوس‌شناس فرانسوی، تخمین زده است که ما فقط از کیفیت و پسـتی و بـلندی دو درصد کف دریاها و اقیانوس‌ها اطلاع داریم. تاکنون هیچ‌گونه نقشهٔ کاملی از جریان آبهای دریاها تهیه نشده است. هنوز ما از مسیر «کولف استریم»2(جریان آب گرم دریاها) اطلاع دقیقی نداریم. معذلک کمتر از یـک قـرن است که بشر پی برده است که نمی‌تواند، بدون
(1)- Rogerrevelle
(2)- Gulf Stream
بهره‌برداری از منابع زیردریاها، بحیات خود ادامه دهد. از اینرو بفکر ایجاد دانش جدیدی بنام «اقـیانوس‌شناسی» بـرآمده است. این دانش باید، بعلت تنگی وقت، گام‌های سریعی بردارد. طبق برآوردهائیکه به عمل آمده است، در پایان قرن حاضر، جمعیت جهان به 5/6 میلیارد تن خواهد رسید. این افزایش جـمعیت، هـمراه بـا ترقی سطح زندگی، ایجاب خـواهد کـرد کـه در پایان این قرن، مقدار نیروی مصرفی به 20 برابر میزان فعلی و تولید مواد معدنی و سایر کالاهای مورد نیاز بشر، به 12 برابر مـقدار فـعلی بـرسد. این ارقام ممکن است مبالغه‌آمیز بنظر برسد. ولیـ چـنانچه در نظر بگیریم که در طی پنجاه سال اخیر، با آنکه نیمی از جمعیت جهان در شرائط بد وی زندگی می‌کرده‌اند، مقدار مـواد مـعدنی مـصرف شده، بیش از مقداری است که در طی تمام قرون گذشته بـمصرف رسیده است، ارقام یاد شده تعجب‌آور بنظر نخواهند رسید.
صد میلیارد تن ماهی-اولین اقدام مهمی که در زمـینهٔ شـناسائی مـنابع دریاها بعمل آمد، در سال 1872، بوسیلهٔ یک کشتی انگلیسی، بنام «چان انـجر»1(مـبارزه‌جو) صورت گرفت. این کشتی چهار سال تممام بدور دنیا گشت و از اقیانوس منجمد جنوبی عبور کرد و نـمونهٔ 715 نـوع مـاهی جدید را، به ضمیمهٔ یادداشت‌ها و تحقیقاتیکه پنجاه مجلد را تشکیل می‌داد، بارمغان آورد. اختراع لبـاس غـواصی خـودکار بوسیلهٔ «کوستو»2 دورهٔ جدیدی را در اقیانوس‌شناسی گشود و انجام تحقیقات دربارهٔ موجودات زیردریائی را تسهیل نمود. غـواصانیکه از ایـن لبـاس استفاده می‌کردند می‌توانستند تا عمق محدودی در دریا پیش روند. ولی با اختراع کشتی‌های کوچک اکـتشافی مـوسوم به «باثی اسکاف»3 دست‌یافتن باعماق دریاها امکان‌پذیر گردید. در زمان حاضر، روسیان، آمریکائیان، و فـرانسویان، بـا کـوششی خستگی‌ناپذیر، در زمینهٔ اقیانوس‌شناسی بکار خود ادامه می‌دهند و بدین منظور دائماً باختراع ادوات و ابزار جدید و تـربیت غـواصان می‌پردازند. در این زمینه فعالیت شوروی و آمریکا و فرانسه از سایر کشورها بیشتر است.
گام‌های نـخستین بـرداشته شـده است. دانشمندان به تهیهٔ نقشه‌ها مبادرت می‌ورزند، دستگاههای شناور مخصوصی را به آب می‌اندازند و بوسیلهٔ آنها جـریان آب را، در اعـماق دریاها بررسی می‌کنند و نیز وقوع زلزله در کف اقیانوس‌ها و اختلاف درجهٔ حرارت در سطوح مـختلف دریـاها را مـورد بررسی قرار می‌دهند و دربارهٔ اسرار کوههای مرجانی به تحقیق می‌پردازند و مهمتر از همه، به پرورش موجودات زیـردریائی مـبادرت مـی‌جویند.
در زمان حاضر، ناوگان‌های ماهیگیری، در سراسر جهان، سالانه در حدود 30 میلیون ماهی صید می‌کند و حـال آنکه طبق برآوردهائیکه بعمل آمده، دریاها، هر سال، در حدود صد
(1)- Challenger
(2)- Cousteau
(3)- Bathyscaphe
میلیارد تن ماهی تولید می‌کند. در شـوروی صـید ماهی، در طی دهسال، دو برابر شده، یعنی از 2 به 4 میلیون تن رسیده است.
امـروز نـاوگان ماهیگیری به دستگاه مخصوصی موسوم به «سـونار»1 مـجهز اسـت که از طریق صوت بوجود زیردریائی‌ها پی می‌برد و نـیز از هـواپیماهای اکتشافی کمک می‌گیرد. ولی هننوز در بسیاری از نقاط جهان، برای صید ماهی، از تور و قـلابهای مـاهیگیری قرون وسطائی استفاده می‌شود. بـرای افـزایش بازده مـحصولات دریـائی بـاید طبق اصول علمی به پرورش مـاهی پرداخـت و صید آن را مهار کرد. هم‌اکنون قدمهای مهمی در این راه برداشته شده است. در آمریکا، در سـاحل کـالیفرنیا، از «وانتورا»2 تا «سان دئیگو»3 شانزده ایـستگاه زیردریائی برای بررسی مـاهی‌ها و تـکثیر آنها، احداث شده است. ایـن ایـستگاهها، در حقیقت دهکده‌هائی دریائی بشمار می‌رود که از خانه‌های پیش‌ساخته تشکیل می‌یابد و در آنها پرورشگاه‌های مـاهی نـصب شده است. در این پرورشگاهها، بـه مـاهی‌ها غـذاهای مناسب‌تری داده می‌شود و بـرای آنها خزه‌هائی تهیه می‌شود کـه بتواند در آن بهتر زندگی و سریعتر رشد نمایند. مثلاً در شرائط عادی 40 سال طول می‌کشد تا یـک مـاهی «تن» به وزن 10 کیلوگرم برسد ولی اگر ایـن مـاهی، در شرائط مـساعد خـاصی، پرورش یـابد، در ظرف 20 سال، به ایـن وزن خواهد رسید. از طرف دیگر دانشمندان بفکر افتاده‌اند که بعضی از نقاط دریا را که برای پرورش ماهی مـساعد نـیست، با ایجاد جریانهای مصنوعی آب، ماهی‌خیز سـازند. بـدین مـنظور بـا اسـتفاده از ییل‌های اتمی، آب را از سـطوح پائیـن دریا بسطوح بالاتر جریان می‌دهند. آب گرم که بدین طریق از عمق بطرف سطح دریا جریان پیدا می‌کند، مـوجب پیـدایش موجودات ذره‌بینی دریائی موسوم به «پلانکتون»4 می‌گردد کـه مـاهی‌ها از آن تـغذیه می‌کنند.
ذخـائر معدنی دریاها-روسیان و آمریکائیان، هم‌اکنون زیردریائی‌هائی کوچک، مجهز به دستگاههای مغناطیسی حساس، می‌سازند. بوسیلهٔ این دستگاهها می‌توان ذخائر معدنی دریائی را کشف کرد. طبق برآوردهائی که بعمل آمـده است، دریاها حاوی 160 میلیون تن نمک و بیش از ده میلیارد تن مواد معدنی، از قبیل طلا-نیکل-آهن-پوتاس، بصورت اجسام غده‌مانندی بدرشتی یک سیب‌زمینی، است. این کلوخه‌ها ممکن است حاوی 20 درصد مـانگنز و 15 درصـد آهن و 5/0 درصد نیکل و کوبالت و مس باشد. حوزهٔ فعالیت بشر در امر اقیانوس‌شناسی، در مرحلهٔ اول، آن قسمت از دریاها را، که «فلات قاره» نامیده می‌شود در پنجاه کیلومتری ساحل قرار دارد و عمق متوسطش صد متر است، در بـر می‌گیرد. این منطقه
(1)- Sonar
(2)- Ventura
(3)- San-Diego
(4)- Plancton
دریائی که به وسعت قارهٔ آفریقاست دارای منابع گرانبهای غیرقابل‌تصوری است از قبیل نفت و آهن و الماس و انواع مواد معدنی، فرانسه در سواحل بـردو، بـهره‌برداری از نفت را شروع نموده است. در فـلات قـاره، انواع حیوانات و گیاهان، تا آنجائیکه بتوانند از نور آفتاب برخوردار شوند، رشد و نمو می‌کنند. بطوریکه پیش‌بینی می‌شود، این قارهٔ جدید تا 30 سال دیگر بصورت نـخستین مـستعمره‌های زیردریائی بشر درخواهد آمـد و در آن شـهرهای آزمایشگاهی و ایستگاههای پرورش ماهی و راههای عبور و مرور زیردریائی و حتی مراکز ورزشی و سیاحت ایجاد خواهد گردید.
بشر، هر روز از درون دریاها منبع ثروت جدیدی بدست میاورد که یکی از نمونه‌های آن «آلژین»1 است که تقریباً دهـسال پیش کشف گردید و امروز از گرانبهاترین مواد شیمائی عصر حاضر بشمار می‌رود. روسیه از این ماده داروی معجزه‌آسائی برای معالجه بیماری روده و آمریکا بنوبهٔ خود، از آن، داروئی برای درمان زخم معده ساخته است. در فرانسه پرفـسور «گـوسه»2 از «آلژین» بـرای تهیهٔ داروی انعقاد خون استفاده نموده است که از هرگونه خونریزی جلو می‌گیرد. این ماده برای تصفیه قند و آبـجو و شراب هم مورد استفاده قرار گرفته است. می‌توان آن را برای ایجاد حـرارت در دسـتگاههای صـنعتی، تهیهٔ خمیر کاغذ، دباغی چرم، اسفالت جاده‌ها، تهیهٔ تلق فیلم و تولید یک نوع چسب بسیار قوی نـیز بـکار برد.
بهره‌برداری از منابع دریائی، وسائل کار و روشهای فنی و حتی طرز زندگی بشر را، تـغییر خـواهد داد. در نـتیجهٔ این بهره‌برداری مضیقه آب شیرین که بشر با آن مواجه است مرتفع خواهد شد و نیروی برق کـه نیاز به آن رو بافزایش است باندازهٔ کافی تأمین خواهد گردید.
در کنار رودخانهٔ «رانـس»3 فرانسه، نخستین‌بار، کارخانه‌ای تـأسیس گـردید که با استفاده از مد آب، نیروی برق تولید می‌کند. همچنین می‌توان در بعضی از نقاط جهان، با استفاده از اختلاف درجهٔ حرارت موجود میان آبهای سطح و آبهای عمق دریا، نیروی برق تولید کرد. آزمایشگاه‌های آمریکا، تمام محصول مانیزیوم و 80 درصد «برم» خود را از دریا استخراج می‌کند.60 کشتی برای مطالعات اقیانوس‌شناسی مجهز شده است. شوروی‌ها در سال 1967، برای تحقیقات اقیانوسی، بیش از صد کشتی داشتند که شامل بر 9 کشتی آزمـایشگاهی 6000 تـنی-دو کشتی یخ‌شکن اتمی 12000 تنی-و دو زیردریائی اکتشافی بود-کشتی «میخائیل لومونوسف»164 آزمایشگاه، جهت
(1)- Algine
(2)- Gosset
(3)- Rance
(4)- Mikhail lomonossov
استفادهٔ 64 نفر دانشمند، داشت. آزمایش‌ها و تحقیقات دانشمندان در زمینهٔ اقیانوس‌شناسی در تمام 365 روز سال، و در هر هوائی ادامه یابد.
یک شهر زیـردریائی: بـشر، پس از آنکه فلات قاره را کاملاً مسخر نمود و شاید هم قبل از آن، در صدد دست‌یافتن به قعر اقیانوس‌ها برخواهد آمد. این مرحلهٔ دوم اقیانوس‌شناسی با «مسکون ساختن» اعماق دریاها، بمنظور کشف اسرار منطقهٔ مـاورای فـلات قاره، آغاز خواهد شد. هم‌اکنون طرحهائی برای این منظور پی‌ریزی شده است که مهم‌ترین آنها طرح موسوم به «بتوم فیکس»1(تأسیسات قعر) است. این طرح بوسیلهٔ گروهی از مهندسان شـرکت «ژنـرال-الکـتریک» آمریکا و همکاری کارشناسان نیروی دریـائی آن کـشور تـهیه شده است و طبق آن، یک شهر واقعی که قسمت‌های مختلفش را به آسانی می‌توان مانند قطعات اسباب‌بازی کودکان بیکدیگر متصل نمود، در عـمق 4000 مـتری دریـا احداث خواهد شد. مبتکران این طرح، از روش‌هائیکه بـرای تـأسیس پایگاههای کیهانی و سوارکردن قطعات آن در فضا بکار برده می‌شود، الهام گرفته‌اند. طبق طرح مذکور، قسمت‌های مختلف شهر موردنظر، بوسیلهٔ زیردریائی‌های مـخصوصی، بـه محل نصب، حمل خواهد شد. این شهر زیردریائی از ساختمانهای کـروی شکل که از خارج کاملاً به یکدیگر شباهت دارد، ولی هرکدام برای منظور خاصی ساخته شده است، تشکیل خواهد یافت. بـطوریکه مـشاهده می‌شود، در زمینهٔ اقیانوس‌شناسی، گام‌های مهمی براشته شده است و بشر که تا چـندی پیـش با وسائل بدوی و کورکورانه بصید ماهی می‌پرداخت، اکنون به لزوم بهره‌برداری علمی از منابع دریاها پی برده اسـت.
ترجمه از مجله کنستلاسیون چاپ پاریس توسط دکتر هادی خراسانی
مجله گوهر , آبان 1352
