سندرم تخمدان پلی کیستیک : علائم و نشانه‌ها، تشخیص و درمان

در سندرم تخمدان پلی کیستیک polycysticovary syndrome ;pcos، کیست های متعدد، کوچک و پر از مایعی بر روی تخمدان‌ها ایجاد می‌شود و همراه با آن، عدم تعادل هورمون‌های جنسی، شامل افزایش هورمون جنسی تستوسترون روی می‌دهد. در بعضی موارد، علی رغم وجود کیست‌های متعدد، عدم تعادل هورمونی موجود نیست که این موارد، بدون استفاده از واژه سندرم) به معنی نشانگان(، تنها تخمدان پلی کیستیک نامیده می شود.

عوامل مستعدکننده عبارتند از: استعداد ژنتیکی و ) احتمالاً ) ناپایداری قندخون. در خانم‌های مبتلا به PCOS، احتمال بروز دیابت شیرین بیشتر است زیرا بافت‌های بدن آن‌ها نسبت به انسولین مقاوم است. در این خانم‌ها همچنین احتمال ایجاد پرفشاری خون، بیماری عروق کرونر و سرطان آندومتر (لایه مخاطی مفروش کننده رحم) بیشتر است.

علایم PCOS در افراد مختلف، متغیر است. در بعضی موارد، علایمی وجود ندارد. علایم شایع عبارتند از: نامنظمی پریودها یا فقدان قاعدگی؛ چاقی؛ آکنه (جوش صورت و بدن)؛ رشد بیش از حد موهای بدن (هیرسوتیسم).

علت ایجاد این سندرم به طور کامل مشخص نشده است ولی مقاومت بافتی نسبت به انسولین را در ایجاد بیماری دخیل دانسته اند. دانشمندان معتقدند لوزالمعده که به طور معمول، تولید هورمون انسولین را بر عهده دارد برای جبران مقاومت مزبور، مقادیر زیادی انسولین تولید می‌کند و این هورمون موجب تولید مقدار بیش از حد هورمون‌های جنسی مذکر، مانند تستوسترون می‌شود. این هورمون‌ها، عملکرد طبیعی تخمدان‌ها را مختل می‌کنند و در نتیجه، تخمک گذاری قطع یا نامنظم می شود.

مشخص نیست چرا بعضی خانم ها مبتلا به PCOS می‌شوند ولی به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی در این زمینه نقش دارند.

حدود ۵% زنان در سنین باروی دچار PCOS می شوند. چنان چه تخمک گذاری روی ندهد، PCOS با ناباروری همراه می شود ولی اغلب می توان این مشکل را درمان نمود.

درمان­های مرسوم:

پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک با استفاده از اندازه گیری مقدار هورمون های مربوطه، و سونوگرافی

که می‌تواند کیست‌های تخمدان را نشان‌دهد)، درمان آغاز می‌شود. و در صورتی که بیمار مبتلا به چاقی یا ازدیاد

وزن باشد، کاهش وزن توصیه می‌شود. کاهش وزن می‌تواند مقاومت به انسولین را کاهش دهد و در نتیجه، عدم تعادل هورمونی را تصحیح، تخمک گذاری را برقرار و پریودها را منظم کند.

داروهایی که موجب تحریک و تخمک گذاری می‌شوند، مانند کلومیفن در صورت وجود ناباروری در خانم هایی که تمایل به باردار شدن دارند تجویز می‌شود. چنان چه کلومیفن پس از ۶ ماه بی تاثیر بود از گنادوتروپین ها استفاده می شود. گنادوتروپین ها و کلومیفن می‌توانند موجب حاملگی دو یا چند قلو شوند.

در خانم هایی که مایل به حامله شدن نیستند می‌توان از قرص‌های ضد بارداری ترکیبی خوراکی برای تنظیم پریودها و کاهش خطر بروز سرطان آندومتر (لایه مفروش کننده رحم) استفاده کرد. در صورت وجود اکنه و پرمویی می‌توان قرص سیپروترون استات (که حاوی ترکیب ضد آندروژن است) را تجویز نمود. البته این دارو ممکن است پریودها را نامنظم کند و علایم بیماری پس از قطع دارو عود می‌کنند.

مطالعات اخیر نشان داده اند که بعضی داروهای ضد دیابت (مانند متفورمین) که حساسیت بافت‌ها در برابر انسولین را افزایش می‌دهند می توانند با کاهش مقدار انسولین خون، و در نتیجه، کاهش آندروژن، PCOS را بهبود بخشند. این داروها موجب برقراری تخمک‌گذاری و تنظیم قاعدگی می‌شوند

در صورت ناموفق بودن درمان دارویی می‌توان نسبت به عمل جراحی دیاترمی (حرارت درمانی) لاپاروسکوپیک تخمدان (LOD) که اغلب به آن، «سوراخ کردن تخمدان» نیز گفته می‌شود اقدام نمود. در این نوع جراحی از حرارت درمانی برای ایجاد سوراخ‌های کوچک متعدد در هر تخمدان استفاده می‌شود و این کار با لاپاروسکوپی (وارد کردن لوله مخصوص مجهز به دوربین از طریق برش کوچکی که تحت بیهوشی عمومی بر روی دیواره شکم ایجاد شده است(صورت می گیرد.

سوراخ کردن تخمدان می‌تواند موجب تخمک گذاری منظم یا حساس شدن بیشتر تخمدان ها نسبت به داروهای محرک تخمک گذاری، مانند کلومیفن) درخانم‌هایی که تمایل به باردار شدن دارند(شود. معلوم نیست چرا سوراخ کردن تخمدان چنین اثری دارد. احتمال بروز حاملگی چندقلو در زنانی که تحت عمل سوراخ کردن تخمدان قرار می‌گیرند در مقایسه با خانم‌هایی که با گنادوتروپین ها درمان می شوند کمتر است.

چنان چه درمان دارویی و جراحی قادر به برقراری تخمک گذاری نباشد از روش‌های کمکی باروری، مانند IVF (لقاح آزمایشگاهی) یا) GIFT انتقال گامت به داخل لوله رحمی) استفاده می‌شود.

احتیاط:

داروهای مورد استفاده در درمان بیماری تخمدان پلی کیستیک دارای عوارض جانبی هستند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.

درمان تغذیه‌ای:

بهترین رژیم غذایی در خانم‌های مبتلا به PCOS، رژیمی است که مقدار قند خون را ثابت نگه دارد و انسولین را کاهش دهد. همان گونه که ذکر شد احتمالا خانم‌های مبتلا به PCOS دچار مشکل در تنظیم قند خون هستند و افزایش مقدار قند خون، موجب تحریک ترشح مقادیر زیاد هورمون انسولین می‌شود که به نوبه خود، ترشح هورمون‌های مردانه، مانند تستوسترون را تحریک می‌کند. مقدار بالای انسولین همچنین می‌تواند احتمال افزایش وزن را افزایش دهد و چاقی اطراف قسمت میانی بدن را سبب شود. در خانم‌های مبتلا به PCOS، به ویژه در صورت وجود ازدیاد وزن، احتمال بروز مشکل در زمینه تحمل قند (عدم تحمل به گلوکز) بیشتر است.

رژیم غذایی حاوی کروم، منیزیم و ویتامین B3 به تثبیت مقدار خون و کاهش انسولین کمک می‌کند.

هومیوپاتی:

داروهای هومیوپاتی مورد استفاده در PCOS عبارتند از:

Calcarea carhonica ­، Sepia و Pulsatilla که تمام آنها باید به وسیله متخصص هومیوپاتی تجویز شوند.

گیاه درمانی غربی:

تعداد زیادی از داروهای گیاهی موجب بهبود تعادل هورمونی و عملکرد تخمدان و نیز کاهش شدت و موارد بروز علایم PCOS می‌شود. رعایت رژیم غذایی کم‌کربوهیدارت، از اصول گیاه درمانی غربی PCOS است. از داروهای گیاهی مورد استفاده در PCOS می‌توان Vitex agnus-castus, Serenoa repens, Uritca dioica شیرین بیان و گل صد تومنی سفید را نام برد.

طب سوزنی:

آثار مفید طب سوزنی در درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به خوبی ثابت شده است.

احتیاط:

گیاه درمانی در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، باید به وسیله متخصص این رشته انجام شود.

• PCOS بیماری مزمنی است که معمولاً به درمان هفتگی با روش طب سوزنی نیاز دارد و لااقل ۲ ماه طول می‌کشد تا فواید درمانی روش مزبور آغاز شود.

سندرم تخمدان پلی کیستیک با کدام بیماری‌ها ممکن است اشتباه شود؟

عوامل ایجادکننده قاعدگی نامنظم (یا فقدان قاعدگی) و پرمویی؛ شامل پرکاری مادرزادی غده فوق کلیه، سندرم کوشینگ، ازدیاد پرولاکتین خون (هیپرپرولاکتینمی)، تومورهای ترشح کننده آندروژن و سایر اختلالات هیپوفیز یا غده فوق کلیه ممکن است با سندرم تخمدان پلی کیستیک اشتباه شوند و برای افتراق آنها از یکدیگر، بررسی روش­های تشخیصی، به وسیله پزشک ضرورت دارد.