توصیه کتاب: شکر جهان را تغییر داد
در سال ۳۲۶ پیش از میلاد، اسکندر کبیر در درهٔ رود سند که امروزه پاکستان نامیده می‌شود، جنگید. طی یک دهه او و سربازان یونانی‌اش با کشورهای شناخته‌شدهٔ سراسر جهان به جنگ مشغول شدند و حتا ایران را که در آن زمان فرمانروای آسیا بود شکست دادند. رشته‌پیروزی‌های اسکندر تنها باعث فرونشاندن عطشش در تسخیر کل جهان بود ولی سربازان او از ادامهٔ این کار طفره رفتند. آنها از جنگیدن خسته و دل‌شان برای سرزمین‌شان تنگ شده بود، بنابراین از ادامهٔ جنگ سر باز زدند. اسکندر متوجه شد نمی‌تواند به تسخیر آسیا ادامه دهد ولی کنجکاوی وی به حدی بود که نمی‌توانست به ماجراجویی‌اش خاتمه دهد. برای همین ناوگانی متشکل از هشتصد کشتی ساخت و معتمدش نئارخوس (۳۰) را به فرماندهی‌اش گمارد تا از راه دریا در سواحل هند به کنکاش بپردازد.
و نئارخوس بود که برای اولین‌بار و کاملاً تصادفی به شیرینی نی (۳۱) پی برد. یونانیان تا آن روز اطلاعاتی را که دربارهٔ هندوستان (۳۲) داشتند از کتاب‌های هرودوت (۳۳) به دست آورده بودند. این کتب مربوط به یک قرن گذشته بود. نویسنده در کتاب چنین آورده که زمانی که داریوش اول، امپراتور ایران در حدود سال ۵۱۰ قبل از میلاد به هندوستان حمله کرد، سربازانش به ساقه‌ای شیرین دست پیدا کردند که از آن عسل تولید می‌شد.
احتمالاً نی یافت‌شده به دست ایرانیان نیشکر بوده است. ساقهٔ بلند نیشکر که شبیه بامبوست با پوسته‌ای چوبی و گره‌هایی در ساقه. با کندن پوست چوبی‌اش، محتوای خاکستری‌رنگِ مرطوب و شیرین درونش قابل‌استفاده است و شما می‌توانید آن را میان دندان‌های خود گذاشته و شهدش را بخورید. امروزه می‌توانید مقادیر بسیار زیادی نیشکر در نواحی گرمسیری بیابید و خریداران از آن به عنوان یک‌جور شیرینی و نوشیدنی انرژی‌زا برای شادابی بخشیدن به بدن خود استفاده می‌کنند.
زمانی که نئارخوس به اکتشاف مشغول بود نی‌هایی یافت که عسل می‌دادند، با این‌که از زنبور عسل هیچ خبری نبود. یونانیان کنجکاو از یافتن نیشکر خوشحال بودند اما این تنها یکی از حقایق جالب طبیعت بود، مناظری که شاید یک کارت‌پستال از مسافرت یک خانواده در تعطیلات تابستانی را به تصویر می‌کشد. هیچ‌کس نمی‌توانست تصور کند آن نی‌ها، پایانی‌اند برای عصرِ عسل در دنیا.
خدایان و آیین‌ها
شکر به‌دست‌آمده از نیشکر را می‌توان به جزیره‌ای در شمال استرالیا نسبت داد، جایی که امروزه گینهٔ نو نامیده می‌شود. احتمالاً نیشکر را مردم این جزیره در حدود پنج هزار سال پیش از یونانیان کشت و برداشت می‌کرده‌اند. در ابتدا نیشکر فقط یک گیاه وحشی بود که طعم خوبی داشت. بعد مردم متوجه شدند که چگونه آن را پرورش دهند، درست مثل آن‌که آموختند چگونه درختان سیب و بوته‌های توت را بکارند. دانش کاشت این گیاه شیرین، آرام‌آرام از گینهٔ نو به خاک اصلی آسیا گسترش یافت. دریانوردان پولینزی (۳۴) نیز در سفرهای خودْ نیشکر را از جزیره‌ای به جزیره‌ای دیگر می‌بردند تا در نهایت حدود ۱۱۰۰ سال بعد از میلاد مسیح به هاوایی رسیدند.
بااین‌حال براساس نخستین سوابق مکتوب شکر در مراسم مذهبی و آیینی (۳۵) هندوستان استفاده می‌شده است.
سال‌ها قبل از ساخت نخستین هرم مصر، سومری‌های باستان با مردم هاراپا و موهنجو دارو (۳۶) ساکن اطراف رود سند به دادوستد می‌پرداختند. متأسفانه هنوز قادر به خواندن نوشته‌های به‌دست‌آمده از آن شهرها نیستیم. لذا نخستین اسناد قابل‌درک از زندگی مردم آن مناطق مربوط به دوره‌های بعدی است. احتمالاً هندوها برای انجام تعالیم مقدس خود برای نخستین‌بار در خلال سال‌های ۱۵۰۰ تا ۹۰۰ قبل از میلاد، گرد هم جمع می‌شدند، و این برای ما کاملاً اثبات‌شده است. صدها سال پس از آن تاریخ این نوشته‌ها به رشتهٔ تحریر درآمدند. نوشته‌های هندوها پیرامون دین آن زمان با ما سخن می‌گویند و این‌که از نظر مذهبی آتشْ مسئلهٔ بسیار مهمی برای‌شان بوده. مردم معتقد بودند که خدایانْ آتش را به انسان هدیه دادند. بااین‌حال آتش روشی برای رسیدن انسان به سوی خدایان بود. کاهن با قرار دادن ماده‌ای در آتش، می‌توانست آنها را به دود تبدیل کند به سوی خدایان بفرستدشان. در آن زمان پنج ماده برای دود ساختن انتخاب شدند؛ شیر، پنیر، کره، عسل و نیشکر.
آماده‌سازی تمثال دورگا برای جشنواره‌ای به افتخار او. این عکس به‌تازگی در هند گرفته شده است، جایی که امروزه او را به شکلی جدی مورد ستایش قرار می‌دهند.
یکی از آثار اولیهٔ هندوها به نام آتاروا ودا (۳۷) از رشد جغرافیایی استفاده از نیشکر به عنوان یک شیرین‌کننده میان طرف‌دارانش سخن می‌گوید و شامل دستورالعمل‌های خاص دربارهٔ چگونگی استفاده از نیشکر است. در این نوشته‌ها آمده که برای عبادت و درخواست کمک از دورگا (۳۸)، مهم‌ترین الاههٔ آن زمان، می‌توانید کنار یک آتش سه‌گوش دراز بکشید، سپس با زبان مقدس سخن گفته و درخواست خود را با آتش مطرح کنید.
نیشکر در آن زمان، تبدیل به ماده‌ای شد که در مراسم آیینی کنار آتش بود. شاید پس از انجام مراسم متعدد یک کاهن متوجه این موضوع شد که اگر شهد نیشکر به‌خوبی و درستی جوشانده شود، تبدیل می‌شود به تودهٔ کریستال‌های تیره‌رنگ و شیرین. شاید همین دگردیسی (شامل گرمادهی شیره و تبدیل آن به ماده‌ای شبیه دانه‌های شن تیره)، به‌خودی‌خود سحرآمیز به نظر برسد. در آتاروا ودا، نیشکر ایکشو (۳۹) نامیده می‌شد که به معنای چیزی است که مردم آن را به خاطر شیرینی‌اش می‌خواهند. ولی زمانی که مردم یاد گرفتند چگونه کریستال‌های شکر بسازند، آن را شارکارا (۴۰) نامیدند که به معنای شن است.
با وجود این‌که هندیان، شکر را در مراسم مذهبی استفاده می‌کردند، ولی از خوردن تکه‌های نیشکر نیز لذت می‌بردند. لغت «تکه‌ای شکر»(۴۱) در زبان سنسکریت هند باستان، خاندا (۴۲) است که پس از برگردان آن از فارسی به عربی و سپس اروپایی تبدیل به کندی (۴۳) شد. سومین مورد مصرف شکر در هند باستان استفاده از خاصیت دارویی آن بود. امروزه می‌گوییم که یک قاشق مرباخوری شکر می‌تواند به کاهش مصرف دارو کمک کند. برای همین از آن زمان تاکنون، شکر به عنوان یک مادهٔ دارویی شفابخش نیز نقشش را حفظ کرده است.
مرحلهٔ بعدی گسترش و انتشار شکر، از یک دانشگاه نشئت می‌گیرد که محل تلاقی تمامی دانش جهان در این زمینه بود.
این نمودارِ کتاب آتاروا ودا چگونگی جایگاه مثلث اجاق آتش را برای پیشکشی به دورگا نشان می‌دهد. علایم پیرامون مثلث بیان‌کنندهٔ آن‌اند که محراب بایستی یک زاویهٔ رو به جنوب داشته باشد. (بازنشر از نشریهٔ زبان‌شناسی امریکایی ویراستهٔ سال ۱۸۸۹)
نخستین دانشگاه واقعی جهان
امروزه افراد کمی دربارهٔ جندی شاپور (۴۴) می‌دانند. اما در آن زمان جندی شاپور نام یک دانشگاه استثنایی بود. دانشگاه جندی شاپور در ایرانِ امروز قرار داشت در حدود سال‌های ۴۰۰ تا ۵۰۰ بعد از میلاد مسیح. ما فقط می‌توانیم تاریخ تأسیسش را حدس بزنیم و چیز بیشتری از آن نمی‌دانیم.
آن دانشگاه محل ملاقات اندیشمندان بزرگ دنیا بود. در سال ۵۲۹ پس از میلاد، مسیحیان، آموزشگاه‌های آتن را که مرتبط با شخصیت‌های علمی‌ای مانند سقراط، افلاتون و ارسطو بود، تعطیل کردند. برای همین محققان یونانی باقی‌مانده به جندی شاپور نقل مکان کردند. یهودیان نیز به آنان پیوستند و گروهی از مسیحیان به نام نسطوریان (۴۵) را پدید آوردند که سنت‌های کهن و علمی خود را داشتند. ایرانیان نیز دانش خود را اضافه کردند و یکی از پزشکان چیره‌دست آن زمان عازم هندوستان امروزی شد و به جمع‌آوری و ترجمهٔ دانش هندوها پرداخت.
کشت نیشکر در هند همچنان در دوران مدرن نیز ادامه دارد. این نقاشی در سال ۱۸۵۴ تهیه شده است. این‌که آیا فیل‌ها در واقع گاوآهن‌ها را می‌کشیدند یا نقاش صرفاً تصور خودش را به تصویر کشیده است، مشخص نیست.
انوشیروان فرمانروای امپراتوری ساسانی در سال‌های ۵۳۱ تا ۵۷۹ بود. در آن زمان دانشگاه جندی شاپور مرکز جهان دانش بود. این تصویر نشان می‌دهد که او در حال بازی شطرنج با فرستاده‌ای از هند است و دقیقاً شیوهٔ تبادل افکار و دانش در جندی شاپور به تصویر کشیده شده است. ظاهراً بازی شطرنج در این دوره به ایران معرفی شد. این تمثالْ تصویری از دیوان شعر حماسی شاهنامه است که به گذشتهٔ اسطوره‌ای می‌پردازد، درعین‌حال دربرگیرندهٔ تسلسل حاکمان واقعی. اشعار فردوسی، سویه‌های بسیاری را نشان داده و شما می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت شاهنامه، بیش از شش هزار عکس از این تصاویر را ببینید. این نقاشی از یک نسخهٔ چاپی سال ۱۴۳۷ در هند تهیه شده است.
این دانشگاه نخستین بیمارستان آموزشی جهان را تأسیس کرد؛ مکانی که در آن بیماران تحت درمان قرار می‌گرفتند و پزشکان جوان، علم و دانش خود را توسعه می‌دادند، علاوه‌براین دارای یک رصدخانهٔ مناسب برای مشاهدهٔ آسمان بود. در جندی شاپور بزرگ‌ترین محققان غربِ چین گرد هم آمده بودند و با یکدیگر به تفکر و مطالعه می‌پرداختند.
تا سال ۶۰۰ پس از میلاد پزشکان دانشگاه، دربارهٔ یک مادهٔ دارویی هندی به نام شارکارا می‌نوشتند که ایرانیان به آن «شکر» می‌گفتند. در حقیقت محققان در جندی شاپور راه‌های جدید و بهتری برای تصفیهٔ شکر از نیشکر ابداع کردند. از آن‌جایی که این مدرسه ارتباط زیادی با بسیاری از تمدن‌های بزرگ آسیا، مدیترانه و اروپا داشت، لغت شکر و تجربهٔ چشیدن طعم شیرینی خاص آن گسترش یافت، اما این به معنای آن نیست که مردم در آن زمان شروع به پختن کیک‌های شیرین و پاشیدن شکر روی آنها کردند.
امروزه ما به طور کلی به چیزهای شیرین، کاملاً متفاوت از خوراکی‌های شور فکر می‌کنیم، ما با صبحانه میوه می‌خوریم و اگر گوشت را به عنوان یک مادهٔ غذایی اصلی بخوریم، معمولاً آن را برای ناهار و یا شام مصرف می‌کنیم. لیکن در آن زمان‌ها اگر مردم از میوه، عسل و یا شکر برای شیرین کردن غذاها استفاده می‌کردند اغلب طعم‌های شوری و یا حتا تلخ را هم با آن مخلوط می‌کردند. ما نیز امروزه گاهی چنین می‌کنیم؛ برای مثال شیرینی‌های زنجبیلی، مخلوطی از طعم شکر و طعم تندی مانند زنجبیل، میخک و جوز (۴۶) هستند. ژامبون شور (۴۷) دارای لعابی از شکلات شیرین است، خوراک عید شکرگزاری اغلب با بوقلمون و سس کرنبری (۴۸) سِرو می‌شود. غذاهایی از این قبیل که در تعطیلات خورده می‌شوند اغلب طعم و رسم پخت‌وپز گذشتگان را حفظ کرده‌اند.
امروزه انوشیروان مورد احترام است، این تندیس حکاکی‌شده از او روی دیوار یکی از کاخ‌های قضایی در تهران است…
شکر جهان را تغییر داد: روایتی از سحر، چاشنی، بردگی، آزادی و علم
نویسنده : مارک آرونسون ، مارینا بودوس
ناشر: نشر چشمه
تعداد صفحات: ۱۳۶ صفحه